Nie wszyscy interesują się formacjami mundurowymi, takimi jak wojsko czy Policja. Dużej części społeczeństwa wystarczy świadomość, że one istnieją i strzegą bezpieczeństwa obywateli. Nie każdy wie, jaka za tymi formacjami stoi historia, jaka jest ich struktura i jakie normy prawne regulują ich funkcjonowanie. Mało kto nie słyszał jednak o Interpolu, potężnej organizacji kojarzonej z Policją. Interpol to potężne bazy danych, centrum naukowych analiz, a przede wszystkim główny punkt koordynacji policyjnej współpracy międzynarodowej, strategiczne centrum ustanawiające standardy walki z przestępczością i oferujące narzędzia umożliwiające współpracę policji ze 195 krajów świata.
Wiedeń, 7 września 1923 r. – tego dnia na Międzynarodowym Kongresie Policji Kryminalnych powołano do istnienia Międzynarodową Komisję Policji Kryminalnych – celem było budowanie współpracy między policjami państw członkowskich w ramach zwalczania międzynarodowej przestępczości. Jednym z założycieli był insp. Wiktor Ludwikowski, organizator pierwszej polskiej centrali kryminalistycznej oraz policjant odpowiedzialny m.in. za wprowadzanie daktyloskopii do pracy polskiej Policji.
POCZĄTKI
Najwyższym organem zarządzającym Interpolu jest Zgromadzenie Ogólne. Obraduje ono raz do roku i podejmuje wszystkie najważniejsze decyzje dotyczące ogólnej polityki współpracy międzynarodowej oraz zasobów potrzebnych do realizacji założonych celów. Uczestnicy IV sesji Zgromadzenia Ogólnego, która odbyła się w Amsterdamie w 1927 r., przyjęli uchwałę zobowiązującą każdy kraj członkowski do powołania centralnego punktu kontaktowego w krajowej strukturze policyjnej. Był to impuls do powstania funkcjonujących dziś krajowych biur Interpolu. Trzy lata później, w 1930 r. w strukturze Interpolu już istniały wyspecjalizowane wydziały zajmujące się prowadzeniem rejestrów karnych, sprawami fałszowania pieniędzy i paszportów. Systemy komputerowe zostały wprowadzone dopiero w latach 80., więc ówczesne bazy informacyjne Interpolu budowano i analizowano ręcznie. Dane przybywały w szybkim tempie – były to m.in. karty indeksowe alfabetyczne i fonetyczne, dane identyfikacyjne i numery rejestracyjne pojazdów, odciski palców, zdjęcia. Przełomowym wydarzeniem w historii organizacji było uruchomienie w 1935 r. niezależnego radiowego systemu telekomunikacyjnego wyłącznie do użytku organów policji kryminalnej na poziomie krajowym. Za jego pośrednictwem nadawano około 90 tys. wiadomości rocznie, a w wymianie informacji brało udział już nie 20, ale 35 krajów. Tymczasem Europa stawała się coraz bardziej niestabilna politycznie.
W 1938 r. kontrolę w Międzynarodowej Komisji Policji Kryminalnej przejęli naziści. W 1942 r. jej siedzibą został Berlin, a na jej czele aż do upadku III Rzeszy stało czterech generałów SS, którzy wykorzystywali zasoby zgromadzone przez organizację do własnych celów. Był wśród nich m.in. jeden z głównych organizatorów Holokaustu Reinhard Heydrich. Interpol nie został rozwiązany, jednak większość krajów całkowicie zamroziła swoją aktywność. Dopiero po upadku III Rzeszy, w 1946 r. organizacja wznowiła normalną działalność. Siedzibą Sekretariatu Generalnego organizacji było wówczas Saint-Cloud obok Paryża. Znaczenie Interpolu oraz wpływ organizacji na kształtowanie światowej polityki bezpieczeństwa znowu wzrosły. I tak np. w 1947 r. wprowadzono pierwszy „czerwony mandat”, czyli oznaczone tym kolorem zawiadomienie o międzynarodowych poszukiwaniach Rosjanina związanego z zabójstwem policjanta. Był to papierowy formularz z danymi na temat mordercy, w tym zdjęcia i odciski palców poszukiwanego. W górnym rogu karty znajdował się czerwony kwadrat. Wkrótce system kolorowych zawiadomień stał się międzynarodowym standardem, a do organizacji przystępowały kolejne kraje ze wszystkich kontynentów. Od 1956 r. komisja zaczęła funkcjonować pod nową nazwą – Międzynarodowa Organizacja Policji Kryminalnej – Interpol. Do tego czasu słowem Interpol posługiwano się jak skrótem telegraficznym i nie występowało ono jako oficjalna nazwa.
JAK JEST DZIŚ
Najnowsza historia Interpolu to funkcjonowanie w rzeczywistości po atakach terrorystycznych na Stany Zjednoczone z 11 września 2001 r. Organizacja zaczęła wówczas działać 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu. Od tego czasu Interpol rozwinął bardziej reaktywną, odpowiednią i operacyjną funkcję, aby lepiej pomagać policji w krajach członkowskich w czasach kryzysu. To wówczas został wdrożony globalny system łączności policyjnej I-24/7. Umożliwia on krajowym biurom Interpolu dostęp do baz danych i usług Interpolu. Jedną z nich jest baza DNA przydatna nie tylko do rozwiązywania przestępstw, ale także do identyfikacji ofiar katastrof i poszukiwań osób zaginionych.
W ciągu 100 lat swojego istnienia Interpol stał się największą organizacją policyjną świata zrzeszającą 195 państw. Od 1989 r. jej centralną siedzibą jest Lyon. O skali, z jaką działa, najlepiej świadczą wyniki jednej z największych operacji międzynarodowych: wiosną tego roku w wyniku akcji Trigger IX, koordynowanej przez Interpol, ukierunkowanej na zwalczanie handlu bronią i narkotykami na terenie państw Ameryki Łacińskiej, aresztowano 14 260 osób, skonfiskowano 8263 sztuki broni palnej, 305 tys. sztuk amunicji i 203 tony kokainy. Podczas działań prowadzonych na terenie kilkunastu państw odkryto przy okazji wiele przestępstw związanych m.in. z zabójstwami, korupcją i handlem ludźmi.
POLSKA POLICJA W INTERPOLU
Nasz kraj był członkiem Interpolu od dnia założenia tej organizacji do 1952 r., kiedy to z uwagi na uwarunkowania polityczne zamroził z nią kontakty, choć formalnie z niej nie wystąpił. Późniejsze przeobrażenia polityczne w Europie Środkowo-Wschodniej sprawiły, że powrót do niej znowu stał się możliwy, a wręcz konieczny dla zapewnienia bezpieczeństwa państwa. Rok po zmianach ustrojowych w Polsce, które nastąpiły w 1989 r., ówczesne kierownictwo resortu spraw wewnętrznych wystąpiło z listem intencyjnym do władz Międzynarodowej Organizacji Policji Kryminalnej Interpol o ponowne przyjęcie Polski w poczet jej członków. Nastąpiło to we wrześniu 1990 r. podczas 59. sesji Zgromadzenia Ogólnego Interpolu w Ottawie, zaledwie kilka miesięcy po powołaniu do życia polskiej Policji. Po powrocie polskiej delegacji z Ottawy w Komendzie Głównej Policji podjęto działania zmierzające do utworzenia polskiego Krajowego Biura Interpolu (KBI). Pierwszym krokiem było wyodrębnienie w styczniu 1990 r., w strukturze Oddziału Operacyjno-Rozpoznawczego Departamentu Policji Kryminalnej KGP, komórki ds. organizacji KBI.
Następne lata upłynęły pod znakiem wielu zmian organizacyjnych oraz walki z niedostatkami kadrowymi i sprzętowymi – brakowało osób znających co najmniej jeden z czterech języków roboczych organizacji, do wymiany korespondencji służyły tylko teleks i faks, brakowało sprzętu komputerowego. Poprawa nadeszła w 1998 r., gdy w KGP komórkę zajmującą się międzynarodową współpracą Policji, włączono w struktury Biura Wywiadu Kryminalnego. Jednakże z biegiem lat i w miarę pojawiania się nowych form międzynarodowej współpracy policyjnej dostrzeżono konieczność ponownego wyodrębniania BMWP jako samodzielnej komórki – stało się to w 2008 r. Dziś BMWP jest odpowiedzialne za koordynację międzynarodowej współpracy polskiej Policji, w tym w obszarach wymiany informacji kryminalnych kanałami Interpolu, Europolu i SIS. W 2014 r. Sejm RP uchwalił ustawę o ratyfikacji statutu Interpolu, która weszła w życie 22 stycznia 2015 r., stając się tym samym podstawą prawną współpracy tym kanałem.
JAK TO WYGLĄDA W PRAKTYCE
Międzynarodowa współpraca policyjna prowadzona kanałem Interpolu opiera się na krajowych biurach Interpolu – po jednym w każdym kraju członkowskim. Biura te kontaktują się ze sobą za pomocą dostępnych środków komunikacji, ale przede wszystkim za pomocą tzw. systemu I-24/7, czyli bezpiecznej, szyfrowanej poczty intranetowej, która umożliwia przesyłanie i odbieranie wiadomości w czasie rzeczywistym między 195 krajowymi biurami oraz Sekretariatem Generalnym. Funkcję KBI może pełnić tylko organ policyjny. W przypadku Polski jest to Komenda Główna Policji, a zadania Krajowego Biura Interpolu wykonuje Biuro Międzynarodowej Współpracy Policji KGP. W ramach BMWP KGP działają m.in. dwa wydziały operacyjne: Wydział Wsparcia Poszukiwań oraz Wydział Wsparcia Wymiany Informacji. Personel tych wydziałów zajmuje się na co dzień wymianą informacji kryminalnych oraz informacji związanych z poszukiwaniami międzynarodowymi osób i przedmiotów. Przepływ międzynarodowych informacji w tych wydziałach odbywa się kanałami Interpolu, Europolu i SIS. Należy zaznaczyć, że BMWP KGP odgrywa potrójną rolę, tzn. realizuje zadania Krajowego Biura Interpolu, Jednostki Krajowej Europolu oraz polskiego biura SIRENE. Koordynuje również przygraniczne policyjno-celne centra współpracy oraz sieć oficerów łącznikowych polskiej Policji.
Do BMWP KGP spływają także wnioski od znajdujących się w komendach wojewódzkich/stołecznej Policji oficerów kontaktowych. Są oni pierwszym ogniwem łączącym policjantów pracujących w terenie nad sprawami o wątku międzynarodowym i policjantów z innych krajów. BMWP KGP skupia więc wszystkie dostępne kanały policyjnej współpracy międzynarodowej, co zapewnia ich optymalne wykorzystanie i eliminuje przypadki dublowania kanałów współpracy. W praktyce wygląda to zazwyczaj tak: osoba podejrzana o dokonanie przestępstwa na terenie Polski przebywa za granicą. Jednostka Policji prowadząca sprawę przekazuje wniosek o potrzebie pozyskania informacji do wydziału wywiadu kryminalnego w KWP/KSP. Oficerowie kontaktowi ds. międzynarodowej wymiany informacji kryminalnych w tych wydziałach oceniają ten wniosek pod względem możliwości jego realizacji kanałem Interpolu i przekazują do BMWP KGP. Stąd taki wniosek przesyła się za pomocą systemu I-24/7 do właściwego KBI kraju partnerskiego. W analogiczny sposób odpowiedź jest przekazywana do właściwej jednostki Policji. Odrębne przepisy regulują prowadzenie poszukiwań międzynarodowych na podstawie not Interpolu czy dostępu do systemu informacyjnego organizacji, np. czerwone noty dotyczą osób poszukiwanych w celu zatrzymania i ekstradycji. Nowością wprowadzoną w 2021 r. jest aplikacja ID-Art – zaawansowane oprogramowanie służące do analizy obrazu. Teraz każdy może uzyskać dostęp do bazy danych o skradzionych dziełach sztuki. Wystarczy poświęcić kilkadziesiąt sekund na pobranie darmowej aplikacji na smartfona.
Czy którykolwiek z wybitnych uczestników Międzynarodowego Kongresu Policji Kryminalnych z 1923 r. mógł przewidzieć, że 100 lat później każdy obywatel będzie mógł zostać nieetatowym członkiem tej organizacji w tak prosty sposób?
oprac. Tomasz Dąbrowski
zdj. Interpol
