Ponadto funkcjonariusze powinni przewidywać możliwość powstania urazów wtórnych (np. w wyniku upadku z wysokości, uderzenia o twarde podłoże) i uwzględniać takie sytuacje w procedurach postępowania [2].

Przedmiotów przeznaczonych do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej używa się w celu krótkotrwałego obezwładnienia osoby lub wykorzystuje się je w celu krótkotrwałego obezwładnienia zwierzęcia, jeżeli użycie innych środków przymusu bezpośredniego jest niemożliwe albo może okazać się nieskuteczne [1].

BROŃ NIELETALNA

Użycie paralizatora daje szanse skutecznego obezwładnienia osoby z pewnej odległości. Agresywne zachowanie osoby w sytuacji bezpośredniego kontaktu stwarza wysokie ryzyko odniesienia poważnych obrażeń ciała zarówno u niej samej, jak i interweniujących funkcjonariuszy oraz osób postronnych. W katalogu tzw. broni nieletalnych (ang. non-lethal weapons – NLW) znajduje się też broń przewodząca energię elektryczną (ang. conducted electrical weapons – CEW) [3, 4]. Przedmioty te są zaprojektowane i wykorzystywane przede wszystkim do obezwładniania osób i zwierząt, z założeniem zminimalizowania liczby ofiar śmiertelnych lub wystąpienia trwałego uszczerbku na zdrowiu u osób/zwierząt, wobec których jest stosowana.

Broń nieśmiercionośna (nieletalna) ma mieć odwracalny wpływ na osoby i zmniejszać ryzyko wystąpienia śmierci w porównaniu z użyciem broni palnej. Oczywiście minimalizacja negatywnych skutków jej użycia nie wyklucza ich wystąpienia. Odpowiedzialność za bezpieczne używanie paralizatora elektrycznego spoczywa na stosującym go użytkowniku, w naszym przypadku – funkcjonariuszu Policji.

Według danych Komendy Głównej Policji z okresu pierwszego półrocza 2021 r. w wyposażeniu Policji było 2115 przedmiotów przeznaczonych do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej, w tym: 165 typu Taser® X26, 85 typu Taser® X26P, 1865 typu Taser® X2 [5].

NOWOCZESNA TECHNOLOGIA

Technologia urządzeń Taser® jest ukierunkowana na stymulację nerwów czuciowych oraz motorycznych za pomocą impulsów elektrycznych podobnych do tych, które są wykorzystywane przez system nerwowy człowieka. Obezwładnienie neuromięśniowe (ang. neuro muscular incapacitation – NMI) dzieje się wówczas, gdy urządzenie wywołuje mimowolną stymulację zarówno nerwów czuciowych, jak i motorycznych. Jest ono niezależne od bólu i może być skuteczne w przypadku osób charakteryzujących się dużą odpornością na ból [6].

Paralizatory elektryczne tego typu oddziałują na organizm człowieka przez:

– przyłożenie przedniej części urządzenia (działanie łuku elektrycznego) – silny efekt bólowy (fot. 1);

– wbicie sond wystrzelonych z kartridża w ciało – pełen efekt NMI (fot. 2);

– tryb hybrydowy, w którym jedna z sond jest wbita w ciało, a obwód elektryczny jest zamknięty przez przyłożenie przedniej części urządzenia bezpośrednio do ciała osoby.

Na podstawie analizy obecnie opublikowanych dowodów w literaturze można stwierdzić, że ryzyko niekorzystnych skutków zdrowotnych związanych z narażeniem na CEW szacuje się jako niskie [7]. Jednak każde użycie paralizatora się z nim wiąże, a jego wypadkową stanowią m.in. stan zdrowotny osoby, sposób użycia urządzenia, liczba wyzwolonych cykli i czas ich trwania, a także użycie innych śpb.

Od czasu wprowadzenia pierwszych tego typu urządzeń w wyposażenie organów ścigania dużo się zmieniło. Udoskonalenie nowych technologii oraz podejścia do badań w zakresie wpływu paralizatorów elektrycznych na organizm człowieka (nie tylko na podstawie badań na zwierzętach) wymusza zmianę myślenia dotyczącego szacowania ryzyka w zakresie ich użycia.

ŁUK ELEKTRYCZNY

Działanie łuku elektrycznego może spowodować lekkie, miejscowe, punktowe uszkodzenie naskórka (oparzenie) wywołane przejściem łuku elektrycznego. Samo przyłożenie urządzenia w dużą grupę mięśniową i wyzwolenie impulsu nie stwarzają wysokiego ryzyka uszkodzeń ciała. Teoretycznie takie obrażenia ciała mogą wystąpić, jeżeli samo urządzenie zostałoby z dużo siłą dociśnięte w okolice szczególnie wrażliwe na uraz, np. krocza, szyi [6].

WBICIE SOND W CIAŁO

W jednym kartridżu umieszczonym w paralizatorze znajdują się dwie sondy. Każda z nich składa się z trzonu i harpuna. Długość harpuna w kartridżach do modelu Taser X2 wynosi 11,6 mm (fot. 3). Wbicie sond w ciało i przejście impulsu z urządzenia przez przewody stanowią optymalne wykorzystanie właściwości tego urządzenia (efekt NMI). Niestety, penetracja sond w struktury anatomiczne szczególnie wrażliwe na uraz bądź też ich zaklinowanie w gęstej tkance
(np. kości) powoduje konieczność ich usunięcia przez lekarza w odpowiednich warunkach z użyciem specjalistycznego sprzętu.

Szczególnie niebezpieczna może się okazać penetracja sondy bezpośrednio w obszar: gałki ocznej, tchawicy, kręgosłupa, kości (np. żeber, paliczków, żuchwy, czaszki), zewnętrznych narządów rodnych oraz sutka.

SKURCZE MIĘŚNI

Silne i gwałtowne skurcze mięśni mogą spowodować urazy podobne do tych, które występują podczas wysiłku fizycznego, np. zwichnięcie w obrębie stawów, złamania kości, naderwanie ścięgien, więzadeł, mięśni [4]. Silny skurcz mięśni przykręgosłupowych może doprowadzić do kompresyjnego złamania kręgów np. odcinka piersiowego lub lędźwiowego [8].

UPADEK OSOBY

W przypadku penetracji sond w ciało człowieka z zachowaniem odpowiedniej odległości pomiędzy nimi efekt NMI prowadzi do ogólnego skurczu mięśni, co w konsekwencji powoduje niekontrolowane obalenie napiętego ciała. Upadek może spowodować średni lub ciężki uszczerbek na zdrowiu, a w przypadku krytycznego urazu głowy nawet śmierć [9].

Przed użyciem CEW należy rozważyć, czy jest ono bezpieczne wobec osoby, która:

– znajduje się na podwyższonej lub niestabilnej powierzchni (np. drzewie, dachu, drabinie, półce, balkonie, werandzie, moście lub schodach);

– może upaść na ostry przedmiot lub powierzchnię (np. trzymając nóż z ostrzem skierowanym w ciało, upaść na szkło, wystające metalowe pręty);

– biegnie, jest w ruchu lub porusza się pod wpływem pędu [4].

EFEKTY FIZJOLOGICZNE

Stosowanie paralizatorów elektrycznych wywołuje skutki fizjologiczne, metaboliczne, które mogą zwiększać ryzyko śmierci lub poważnych obrażeń. Efekty te obejmują m.in. zmiany we właściwościach chemicznych krwi, ciśnieniu krwi, oddychaniu, częstości i rytmie serca oraz hormonach, np. adrenalinie. W badaniach na ludziach, wobec których użyto pojedynczego paralizatora o impulsie trwającym do 15 sekund, nie stwierdzono istotnego wpływu na organizmy pod kątem: równowagi kwasowo-zasadowej, poziomu kinazy kreatynowej, elektrolitów, hormonów stresu i parametrów życiowych. Uzyskane wyniki były porównywalne do zmian, które można zaobserwować w organizmie podczas wysiłku fizycznego podobnego do walki, odpierania ataku, ucieczki, lub od nich mniejsze [4].

OSOBY SZCZEGÓLNIE NARAŻONE

Szczególnie podatne na niebezpieczne skutki działania przedmiotów przeznaczonych do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej są osoby: z chorobami serca, astmą lub innymi chorobami płuc; cierpiące na ExDS; w stanie głębokiego pobudzenia, poważnego wyczerpania fizycznego; po zatruciu lekami lub chronicznie nadużywające leków. W przypadku osób z silnymi zaburzeniami fizjologicznymi lub metabolicznymi każda zmiana w tym obszarze może spowodować nagłą śmierć lub przyczynić się do niej. Użycie paralizatorów u ciężarnych, niedołężnych, starszych osób o niskim wskaźniku masy ciała może zwiększyć ryzyko śmierci lub poważnych obrażeń ciała. Oczywiście użycie CEW nie zostało naukowo przetestowane (potwierdzone) w tych populacjach [4].

STRES I BÓL

Użycie paralizatorów elektrycznych wobec osoby, przewidywanie jego użycia lub reakcja na użycie (u innych osób) mogą wywołać strach, panikę, gniew, wściekłość, tymczasowy dyskomfort, ból lub stres. Dla niektórych osób mogą się okazać szkodliwe lub nawet śmiertelne [4].

POLSKIE STATYSTYKI

Zgodnie z danymi statystycznymi Komendy Głównej Policji w 2020 r. odnotowano 327 przypadków użycia paralizatorów elektrycznych przez policjantów podczas wykonywania czynności służbowych, w tym: 232 przypadki dotyczyły użycia z wykorzystaniem kartridży (wystrzelenia sond), a w 95 przypadkach użyto ich w kontakcie bezpośrednim do ciała (tzw. przyłożenie). Odnotowano tylko sześć przypadków skutkowego użycia CEW, które dotyczyły w szczególności obrażeń spowodowanych upadkiem osoby lub koniecznością usunięcia sond przez personel medyczny. We wskazanym okresie nie ujawniono żadnych nieprawidłowości w zakresie użycia lub wykorzystania przedmiotów przeznaczonych do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej [5].

kom. dr n. o zdr. Michał Kurdziel
KWP w Szczecinie

zdj. autor

Bibliografia

[1] Ustawa z 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej (Dz. U. z 2019 r. poz. 2148, z późn. zm.).

[2] Guidance on less-lethal weapons in law enforcement, United Nations for Human Rights Office of the High Commissioner, Sept. 2020.

[3] Źródło: https://jnlwp.defense.gov/ [dostęp: 8.02.2022 r.].

[4] Axon Enterprise Inc., Taser handheld CEW warnings, instructions, and information: law enforcement – important safety and health information, published October 30, 2018, [dostęp: 2.02.2022 r.].

[5] Pismo L.dz. Kwo- 1918/1868/21/JK z dnia 14 września 2021 r. dotyczące odpowiedzi na udostępnienie informacji publicznej w zakresie wyposażenia Policji w paralizatory, ich użycia i wykorzystania w latach 2019–2020, Biuro Kadr, Szkolenia i Obsługi Prawnej KGP.

[6] Taser® X2™ CEW User Manual, [dostęp: 1.02.2022 r.].

[7] Baliatsas Ch., Gerbecks J., Dückers M.L.A., Yzermans C.J., Human health risks of conducted electrical weapon exposure. A systematic review, JAMA Netw. Open. 2021 Feb.; 4(2): e2037209.

[8] Tyagi A.C., Gill A., Felton B., Thoracic compression fracture as a result of taser discharge, Clin. Pract. Cases Emerg. Med. 2017 Nov.; 1(4): 319–322.

[9]  Kroll M.W., Adamec J., Wetli C.V., Williams H.E. (2016), Fatal traumatic brain injury with electrical weapon falls, JForensic Leg. Med. 43:12–19.