Istota zastosowania przymusu bezpośredniego sprowadza się do wywierania doraźnego wpływu w postaci siły fizycznej lub z jej użyciem. Stosowanie, a także zagrożenie stosowaniem ŚPB jest jedną z najbardziej dolegliwych form ingerencji w nietykalność i autonomię jednostki. Ma ona zdecydowanie charakter działania ad hoc, w celu zapobieżenia bieżącemu zagrożeniu i natychmiastowego wymuszenia posłuszeństwa1.
Biorąc pod uwagę właściwości tych środków, ustawodawca przewidział, że pomimo przestrzegania zasad celowości, niezbędności i proporcjonalności ich użycia, może dojść do sytuacji zranienia osoby lub mogą wystąpić w organizmie człowieka inne widoczne objawy zagrożenia życia lub zdrowia2.
SZKOLIĆ I ĆWICZYĆ
Funkcjonariuszy Policji powinna charakteryzować ciągła gotowość psychiczna i fizyczna do realizacji postawionych przed nimi zadań. Aby można było taką gotowość osiągnąć, konieczne jest wypracowanie odpowiedniego poziomu sprawności psychofizycznej podczas szkolenia z wykorzystaniem wrodzonych predyspozycji psychofizycznych3.
Celowe jest, aby np. w ćwiczeniach realizowanych z tematyki udzielania pierwszej pomocy uwzględnić scenariusze zakładające użycie wobec osoby środka przymusu bezpośredniego w postaci np.:
– siły fizycznej (technik obezwładniania), w wyniku czego osoba doznała obrażeń ciała w postaci skręcenia stawu barkowego;
– zadania ciosu pałką służbową w przedramię sprawcy uzbrojonego w nóż, w wyniku czego doszło do pęknięcia kości promieniowej;
– ręcznego miotacza środka obezwładniającego, w wyniku czego nastąpiła gwałtowna reakcja ze strony układu oddechowego w postaci przedłużającej się duszności, ponieważ osoba była chora np. na astmę;
– przedmiotu przeznaczonego do obezwładniania osób za pomocą energii elektrycznej, w wyniku czego jedna z wystrzelonych sond wbiła się w okolicę szyi, uniemożliwiając bezpieczne wyciągnięcie przez policjanta.
OBOWIĄZEK UDZIELENIA POMOCY
W treści art. 36 ustawy o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej zostały określone prawa i obowiązki uprawnionego w sytuacji, gdy nastąpiło zranienie osoby lub wystąpiły inne widoczne objawy zagrożenia życia lub zdrowia tej osoby4.
Jednocześnie ustawodawca w sposób jednoznaczny wskazał sytuacje, w których uprawniony ma prawo do odstąpienia od udzielania pierwszej pomocy, np. w sytuacji, gdy udzielenie tej pomocy może zagrozić życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu uprawnionego lub innej osoby.
Przykładem może być zaatakowanie funkcjonariuszy w trakcie patrolu przez mężczyznę uzbrojonego w nóż. Jeden z policjantów zostaje ugodzony nożem w klatkę piersiową, w wyniku czego doznaje obrażeń ciała. Drugi policjant, w celu odparcia bezpośredniego zamachu na ich życie i zdrowie, używa wobec napastnika paralizatora, wystrzeliwując sondy z kartridża. Agresywny mężczyzna upada i nie porusza się (jest nieprzytomny). Policjant niezwłocznie zabezpiecza nóż, nie usuwa sond wbitych w ciało sprawcy i kontroluje go na dystans z użyciem paralizatora. W międzyczasie udziela pomocy rannemu koledze i wzywa na miejsce zdarzenia niezbędne wsparcie.
Policjanci muszą być przygotowani na sytuacje, w których pomimo profesjonalnie wykonywanych czynności ratowniczych, zgodnie z przyjętym kanonem postępowania, osoby poszkodowane umierają z powodu skrajnie ciężkich obrażeń lub innych nieurazowych stanów chorobowych. Takie zdarzenia są wpisane w pracę nie tylko policjantów, ale również lekarzy, ratowników medycznych i innych osób niosących pomoc osobom w stanie zagrożenia życia i zdrowia.
SKUTKI UŻYCIA ŚPB
Obrażenia powstałe w wyniku użycia ŚPB są uzależnione od:
– okolicy ciała, w obrębie której został on zastosowany (np. obrażenia w postaci podbiegnięć krwawych będą powstawać szybciej w okolicy kości piszczelowej niż na mięśniach w obrębie pośladków);
– rodzaju ŚPB (obrażenia powstałe po użyciu kajdanek będą inne niż te po użyciu psa służbowego);
– siły jego użycia lub własności kinetycznych tego środka (siła uderzenia pałką służbową, energia kinetyczna pocisku niepenetrującego);
– natężenia danego środka (liczba zadanych ciosów pałką w krótkim odstępie czasu, objętość zastosowanego chemicznego środka obezwładniającego);
– czasu trwania użycia środka (np. czy był to jeden, 5-sekundowy cykl użycia paralizatora z wystrzelonymi sondami, czy też po użyciu kartridża spust urządzenia został przytrzymany do 15 sekund);
– liczby zastosowanych środków (np. użycie w kolejności następującej po sobie: siły fizycznej, ręcznych miotaczy substancji obezwładniających, pałki służbowej i kajdanek);
– łączenia ze sobą danych środków (np. siły fizycznej i paralizatora).
Należy wyraźnie podkreślić, że w trakcie interwencji może dojść u osoby do wystąpienia nagłego zagrożenia zdrowotnego niezwiązanego z zastosowaniem wobec niej środka przymusu bezpośredniego, np.:
– krwotoku wewnętrznego spowodowanego uszkodzeniem mechanicznym wątroby w wyniku uderzenia zadanego pięścią podczas wcześniejszej bójki;
– zawału mięśnia sercowego spowodowanego przedawkowaniem środków odurzających (np. amfetaminy);
– zadławienia ciałem obcym podczas próby jego połknięcia w trakcie interwencji;
– długotrwałej utraty przytomności na skutek skrajnego wycieńczenia organizmu spowodowanego np. AIDS, niedożywieniem;
– napadu drgawkowego spowodowanego alkoholowym zespołem abstynencyjnym (AZA).
Wystąpienie takiej sytuacji jest szczególnie stresujące dla policjantów, gdyż do czynnika, jakim jest stosowanie ŚPB, dołącza kolejny, niespodziewany, który może mieć wpływ na zaburzoną ocenę skuteczności całej interwencji, jak również interpretacji prawidłowości wykonanych czynności. Poza tym zbyt pochopna ocena tych działań przez osoby trzecie może być uznana za skutek stosowania ŚPB, a nie innego stanu zagrożenia zdrowotnego, niezależnego od działań policyjnych.
Biorąc pod uwagę zagadnienia związane z bezpieczeństwem i skutecznością realizacji obowiązków i zadań służbowych (lub czynności z nimi związanych), łączy się ich jakość i stopień profesjonalizmu, nie jest to jednak bezpośrednie powiązanie. Prawidłowo wykonane czynności nie dają podstaw do ich zaskarżania i nie narażają policjantów na konsekwencje odpowiedzialności karnej czy dyscyplinarnej5.
SKUTECZNOŚĆ ŚPB
Osoby odpowiedzialne za wyszkolenie z zakresu taktyki i techniki interwencji powinny monitorować, które środki przymusu bezpośredniego są:
– najczęściej stosowane,
– najbardziej skuteczne (zdaniem policjantów) w obezwładnianiu osób,
– najbardziej bezpieczne dla funkcjonariuszy i osób, wobec których są używane.
Wiedza ta pozwala na ewaluację procesu doskonalenia zawodowego policjantów, ale również wskazuje, które rozwiązania w zakresie szkoleń i realnie podejmowanych interwencji będą dawać funkcjonariuszom i obywatelom poczucie bezpieczeństwa.
Stosowanie środków przymusu bezpośredniego może nieść pewne dylematy moralne, ponieważ ingeruje w podstawowe prawa i wolności ludzkie6. Potencjalne konsekwencje związane ze skutkowym użyciem ŚPB w postaci zranienia osoby nie mogą jednak blokować policjanta w prawidłowym i skutecznym zastosowaniu przez niego tych środków.
kom. dr n. o zdr. MICHAŁ KURDZIEL
KWP w Szczecinie
1 A. Kubanek, Ograniczenie praw jednostki przez zastosowanie przymusu bezpośredniego w celu zapewnienia bezpieczeństwa i porządku publicznego, rozprawa doktorska, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Prawa i Administracji, Poznań 2017 r., źródło: https://repozytorium.amu.edu.pl/handle/10593/20357 [dostęp 20.09.2021 r.].
2 Ustawa z 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej (Dz. U. z 2019 r. poz. 2418).
3 T. Ambroży, D. Ambroży, Trening sprawności fizycznej w szkoleniu publicznych służb bezpieczeństwa, w: „Kultura Bezpieczeństwa. Nauka–Praktyka–Refleksje” nr 15, wyd. Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa Publicznego i Indywidualnego „APEIRON”, Kraków 2014, s. 20–27.
4 Ustawa z 24 maja 2013 r. o środkach przymusu bezpośredniego i broni palnej.
5 L. Dyduch, Bezpieczeństwo realizacji policyjnych czynności lub działań, wyd. Centrum Szkolenia Policji, Legionowo 2015, s. 13.
6 S. Plichta, Prawne i moralne aspekty użycia środków przymusu bezpośredniego przez funkcjonariusza Policji, „Seminare. Poszukiwania naukowe” t. 39, nr 3 (2018), s. 69.
zdj. autor
