ZWOLNIENIE ZE SŁUŻBY
Zawieszenie w czynnościach służbowych może mieć najbardziej dalekosiężny wpływ na trwałość stosunku służbowego. Zgodnie bowiem z treścią art. 41 ust. 2 pkt 9 ustawy o Policji policjanta można zwolnić ze służby w przypadku upływu 12 miesięcy zawieszenia w czynnościach służbowych, jeżeli nie ustały przyczyny będące podstawą zawieszenia. Rozwiązanie stosunku służbowego z policjantem na podstawie art. 41 ust. 2 pkt 9 ustawy o Policji ma charakter fakultatywny. Decyzje w tym zakresie podejmowane są w ramach tzw. uznania administracyjnego przyznanego właściwym organom Policji. Kontrola decyzji opartej na uznaniu administracyjnym ma ograniczony zakres i sprowadza się do zbadania, czy zaskarżona decyzja nie nosi cech dowolności, tj. czy organ administracji wybrał prawnie dopuszczalny sposób rozstrzygnięcia oraz czy wyboru takiego dokonał po ustaleniu i rozważeniu okoliczności istotnych dla sprawy. Kontrola w takich przypadkach dotyczy procesu wydania decyzji (spełnienia przez organ wymogów proceduralnych), ustalania stanu faktycznego jako elementu tego procesu oraz oceny faktów, które z punktu widzenia obowiązujących przepisów mogą mieć w danej sprawie istotne znaczenie prawne. Zatem upływ 12 miesięcy pozostawania w zawieszeniu stanowi asumpt do wszczęcia postępowania w przedmiocie zwolnienia ze służby.
W orzecznictwie sądowoadministracyjnym podkreśla się, że w ten sposób ustawodawca daje prymat interesowi publicznemu, wskazując, iż zapewnienie prawidłowej realizacji zadań służbowych przeważa nad interesem policjanta, w tym interesem ekonomicznym. Fakultatywność zwolnienia ze służby jest wyrazem woli samego ustawodawcy, który mocą art. 41 ust. 2 pkt 9 ustawy o Policji wskazuje, że zawieszenie w pełnieniu obowiązków służbowych nie powinno trwać w nieskończoność, biorąc pod uwagę czasochłonność czynności podejmowanych przez organy ścigania i charakter zarzutów. Najczęściej to właśnie waga stawianych funkcjonariuszowi zarzutów w postępowaniu karnym determinuje rozstrzygnięcie organu w przedmiocie zwolnienia. Nie bez znaczenia są tu także względy wynikające z konieczności zapewnienia prawidłowego funkcjonowania danej jednostki (ciągłe trwanie zawieszenia w pełnieniu obowiązków służbowych z pewnością dezorganizuje służbę), jak i najefektywniejszego wykorzystania przydzielonych etatów, co niewątpliwie odpowiada intencjom prawodawcy w zakresie ochrony interesu służby (interesu społecznego), i nie można tego rodzaju ocen postrzegać w kategoriach łamania zasad procedury administracyjnej (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 16 grudnia 2011 r. sygn. akt I OSK 931/11). Z powyższego wynika, że upływ 12 miesięcy jawi się jako przesłanka zasadnicza, de facto wystarczająca do wszczęcia postępowania w przedmiocie zwolnienia, jednakże wymagająca dodatkowej argumentacji. Przy czym zasadniczy trzon motywów rozstrzygnięcia sprowadza się do ustalenia oczywistych (per se) konsekwencji tej szczególnej absencji dla służby. Należy także wskazać, że do ustalenia upływu 12 miesięcy zawieszenia w czynnościach służbowych bez znaczenia jest, na jakiej podstawie prawnej policjant został odsunięty od ich wykonywania. Jak zauważa Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku o sygn. akt I OSK 794/14: Dla biegu terminu przewidzianego w art. 41 ust. 2 pkt 9 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tj. Dz.U. z 2011 r. nr 287, poz. 1687 ze zm.) nie jest istotne, czy zawieszenie policjanta w czynnościach służbowych nastąpiło w trybie administracyjnym, czy na skutek zastosowania wobec niego środka zapobiegawczego. Decydujące znaczenie w tym zakresie ma wyłącznie data zawieszenia, a nie także podstawa prawna zastosowania takiej instytucji. Do 12 miesięcy zawieszenia, po upływie których dopuszczalne jest zwolnienie policjanta ze służby, wlicza się wszystkie okresy zawieszenia policjanta w czynnościach służbowych. Wynika to już z treści art. 41 ust. 2 pkt 9 ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tj. Dz.U. z 2011 r. nr 287, poz. 1687 ze zm.).
Trzeba jednakże pamiętać, że przełożony w sprawach osobowych może nie widzieć potrzeby umożliwienia policjantowi zawieszonemu w czynnościach służbowych pozostawanie w służbie przez 12 miesięcy zawieszenia. Może on skorzystać z przesłanki zwolnienia, o której mowa w art. 41 ust. 2 pkt 5 ustawy o Policji.
PRAWO DO UPOSAŻENIA
Jedne z bardziej dotkliwych konsekwencji zawieszenia w czynnościach służbowych funkcjonariusze odczuwają w sferze prawa do uposażenia. Prawo do uposażenia powstaje z dniem mianowania policjanta na stanowisko służbowe. Samo jednakże pozostawanie funkcjonariusza w stosunku służbowym nie wystarcza, by tylko z tego tytułu przysługiwało mu uposażenie (wyrok NSA, sygn. akt I OSK 158/10). Takie sformułowanie mogłoby oznaczać, że funkcjonariusz zawieszony w czynnościach służbowych w ogóle nie powinien pobierać uposażenia. Ustawodawca uznał, że byłoby to zbyt daleko idące obostrzenie. Z tego powodu w art. 124 ust. 1 ustawy stwierdził, że policjantowi zawieszonemu w czynnościach służbowych zawiesza się od najbliższego terminu płatności 50 proc. ostatnio należnego uposażenia. Uposażenie policjanta składa się z uposażenia zasadniczego i z dodatków do uposażenia. Wprowadzenie w tym czasie obligatoryjnych podwyżek uposażenia nie będzie jednak dotyczyło uposażenia zawieszonych policjantów, bez względu na podstawę zawieszenia ani organ, który podjął taką decyzję. Po zakończeniu postępowania karnego lub dyscyplinarnego, będącego przyczyną zawieszenia w czynnościach służbowych, policjant otrzymuje zawieszoną część uposażenia oraz obligatoryjne podwyżki wprowadzone w okresie zawieszenia, jeżeli nie został skazany prawomocnym wyrokiem sądu lub ukarany karą dyscyplinarną wydalenia ze służby (art. 124 ust. 2). Przepis ten ma charakter gwarancyjny. Oznacza on, że brak skazania lub ukarania w postępowaniu będącym przesłanką zwieszenie powoduje konieczność wypłaty zawieszonej części uposażenia wraz z obligatoryjnymi podwyżkami, które miały miejsce w tym czasie. Przepis ten budził kontrowersje w orzecznictwie organów Policji. W szczególności dotyczy to poglądu, w myśl którego wypłata zawieszonej części uposażenia wraz z obligatoryjnymi podwyżkami odnosi się wyłącznie do funkcjonariuszy, którzy pozostawali w służbie w chwili zakończenia postępowania będącego przyczyną zawieszenia w czynnościach służbowych. Pogląd ten wywodzony jest z treści art. 125 ust. 2 ustawy. Bogate orzecznictwo sądowe wskazuje jednak na odmienną praktykę. Przykładowo można wskazać na wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego o sygn. akt I OSK 93/15, w którym sąd ten stwierdził: Wypłatę zawieszonej części uposażenia i obligatoryjnych podwyżek wprowadzonych w czasie zawieszenia determinuje jedynie sposób zakończenia postępowania karnego lub dyscyplinarnego, a nie fakt pozostawania policjanta w tym czasie w służbie. W sytuacji, gdyby ustawodawca rzeczywiście zamierzał uwarunkować otrzymanie przedmiotowych świadczeń od nieprzerwanego pozostawania przez policjanta w służbie, to wyraźnie musiałby to stwierdzić, przewidując konieczność spełnienia takiej przesłanki. Tego rodzaju wymogu w art. 124 ust. 2 ustawy o Policji jednak nie wprowadzono. Z kolei w wyroku o sygn. akt I OSK 1804/11 sąd wskazał: Ustawodawca zróżnicował sytuację prawną policjantów zawieszonych w czynnościach służbowych (art. 124 ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (tj. Dz.U. z 2002 r. nr 7, poz. 58 ze zm.)) i tymczasowo aresztowanych (art. 125 ustawy) w zakresie uprawnienia do otrzymania zawieszonej części uposażenia oraz obligatoryjnych podwyżek wprowadzonych w okresie zawieszenia. Przepis art. 125 ust. 2 zawiera bowiem dodatkową przesłankę, która obliguje właściwy organ do przyznania zainteresowanemu zawieszonej części uposażenia nawet w sytuacji, gdy umorzenie postępowania karnego będące przyczyną tymczasowego aresztowania lub uniewinnienie prawomocnym wyrokiem sądu, miało miejsce po zwolnieniu policjanta ze służby. Przepis art. 124 ust. 2 takiej szczególnej regulacji nie zawiera, co przemawia to za przyjęciem, że nawet w sytuacji, gdy policjant – zawieszony w czynnościach służbowych w związku z toczącym się postępowaniem karnym lub dyscyplinarnym – nie został skazany prawomocnym wyrokiem sądu lub ukarany karą dyscyplinarną wydalenia ze służby, lecz stosowne orzeczenie uniewinniające lub umarzające postępowanie zostało wydane po zwolnieniu policjanta ze służby, brak jest podstaw do przyznania zawieszonej części uposażenia wraz z obligatoryjnymi podwyżkami. Artykuł 124 ust. 2 ustawy o Policji wskazuje dwie sytuacje, których zaistnienie powoduje brak wypłaty zawieszonej części uposażenia, mianowicie skazanie w postępowaniu karnym oraz ukaranie karą wydalenia ze służby. O ile ukaranie karą dyscyplinarną wydalenia nie pozostawia jakichkolwiek wątpliwości, to pojęcie skazania nieodparcie wiąże się z kwestią zakończenia postępowania karnego przez warunkowe umorzenie postępowania. Skazanie nie jest instytucją prawa, co oznacza, że jego definicja nie jest zawarta w żadnym z aktów prawnych. Występuje ono w nauce prawa jako związane z wydaniem przez sąd wyroku uznającego winę i wymierzającego karę. Orzecznictwo i piśmiennictwo jednoznacznie stanęły na stanowisku, że warunkowe umorzenie postępowania nie jest skazaniem. Wniosek taki należy wywieść z treści art. 551 k.p.k., który stanowi, że w razie podjęcia postępowania warunkowo umorzonego, sprawa toczy się od nowa na zasadach ogólnych, przed sądem właściwym do jej rozpoznania. Skoro warunkowo umorzone postępowanie można podjąć, to okoliczność ta musi pozostawać w sprzeczności z konsekwencjami prawomocnego skazania i ustania domniemania niewinności.
PRAWO DO URLOPU
Policjantowi przysługuje prawo do corocznego płatnego urlopu wypoczynkowego w wymiarze 26 dni roboczych. Policjant uzyskuje prawo do pierwszego urlopu z upływem 6 miesięcy służby w wymiarze połowy urlopu przysługującego po roku służby. Prawo do urlopu w pełnym wymiarze policjant nabywa z upływem roku służby. Prawo pracownika do urlopu jest także prawem wynikającym z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Jednocześnie § 7 ust. 2 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z 19 września 2014 r. w sprawie urlopów policjantów wynika, że w razie zawieszenia w czynnościach służbowych trwającego dłużej niż jeden miesiąc urlopy wypoczynkowy i dodatkowy przysługujące w danym roku kalendarzowym ulegają skróceniu o 1/12 za każdy miesiąc zawieszenia w czynnościach służbowych. Ustawodawca rozróżnia nabycie prawa do urlopu oraz prawo do urlopu, rozumiane jako prawo do jego wykorzystania. O ile nabycie prawa następuje ipso iure, o tyle prawo do urlopu jest realizowane przez kierownika jednostki organizacyjnej Policji w porozumieniu z policjantem, z uwzględnieniem konieczności zapewnienia normalnego toku służby. Zatem sformułowanie „policjantowi nie udziela się urlopu wypoczynkowego w okresie zawieszenia w czynnościach służbowych” należy rozumieć jako niewyrażenie przez przełożonego zgody na skorzystanie przez policjanta z prawa do urlopu. Ustawodawca wprowadził instytucję skrócenia urlopu, czyli zmniejszenia jego wymiaru w sposób proporcjonalny do okresu zawieszenia w czynnościach służbowych. W przypadku 12-miesięcznego okresu zawieszenia wymiar należnego rocznego urlopu wyniesie „0”. Zgodnie z ust. 3 § 7 rozporządzenia, pomniejszenia wymiaru urlopu nie stosuje się, jeżeli postępowanie karne w sprawie o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo postępowanie dyscyplinarne w sprawie o czyn pozostający w związku z zawieszeniem w czynnościach służbowych zostało umorzone prawomocnym orzeczeniem, chyba że postępowanie zostało warunkowo umorzone lub umorzone z powodu przedawnienia lub amnestii, jak też, gdy policjant został uniewinniony na podstawie prawomocnego wyroku lub orzeczenia o uniewinnieniu w postępowaniu dyscyplinarnym. Przepis ten w literalnym brzmieniu jest możliwy do zastosowania tylko w przypadku krótkotrwałych postępowań, co raczej do reguł nie należy. W praktyce powyższy przepis będzie więc oznaczał swoiste „reaktywowanie”, „przywrócenie” wymiaru urlopu.
NAGRODA ROCZNA
Zawieszenie w czynnościach służbowych ma wpływ na ustalenie prawa do nagrody rocznej. Jak wynika z art. 110 ust. 1 ustawy o Policji za służbę pełnioną w danym roku kalendarzowym policjantowi przysługuje nagroda roczna w wysokości 1/12 uposażenia otrzymanego w roku kalendarzowym, za który nagroda przysługuje. Warunkiem uprawniającym do nabycia prawa do nagrody rocznej jest pełnienie w danym roku kalendarzowym służby przez okres co najmniej 6 miesięcy kalendarzowych. Przy czym do okresów podlegających sumowaniu, a zatem zaliczanych do wymaganego okresu uprawniającego do nagrody rocznej, nie wlicza się okresu zawieszenia w czynnościach służbowych. Oczywiście dotyczy to okresu zawieszenia w roku kalendarzowym, za który nagroda ma być przyznana. Jednocześnie w przypadku, gdy policjant mimo zawieszenia w czynnościach służbowych jest uprawniony do nagrody rocznej, ustalenie jej wysokości następuje bez uwzględnienia uposażenia pobieranego za okres zawieszenia w czynnościach służbowych. Jeżeli postępowanie karne w sprawie o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, lub postępowanie dyscyplinarne, w sprawie o czyn pozostający w związku z zawieszeniem w czynnościach służbowych zostało umorzone prawomocnym orzeczeniem bądź policjant został uniewinniony na podstawie prawomocnego wyroku lub orzeczenia o uniewinnieniu w postępowaniu dyscyplinarnym, wówczas okres zawieszenia nie wywołuje negatywnych skutków w zakresie nabycia prawa do nagrody rocznej. Oznacza to, że okres ten zostaje zaliczony do okresu uprawniającego do nabycia prawa do nagrody rocznej, a wysokość tej nagrody wynika z „pełnego” uposażenia, jakie przysługiwało policjantowi. Takie preferencyjne warunki nie dotyczą wszelako warunkowego umorzenia postępowania karnego lub postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe ani umorzenia tego postępowania z powodu przedawnienia lub amnestii. Ustawodawca, jak widać, nie promuje sytuacji będących wynikiem innych zdarzeń aniżeli związanych z zachowaniem policjanta jako domniemanego sprawcy zarzucanych czynów. Jak wskazuje się w orzecznictwie sądowym, ocena uprawnień do nagrody rocznej następuje z uwzględnieniem zdarzeń, które miały miejsce w okresie, którego dotyczy nagroda (v. wyrok WSA w Warszawie z 14 listopada 2006 r. sygn. akt II SA/Wa 1815/06, wyrok NSA z 21 kwietnia 2010 r. sygn. akt I OSK 1416/09, orzeczenia.nsa.gov.pl). Nagroda roczna, jak sama nazwa wskazuje, przysługuje bowiem za pełnienie służby w danym roku kalendarzowym.
mec. MAGDALENA BĘDZIEJEWSKA-MICHALSKA
radca prawny w Biurze Kadr, Szkolenia i Obsługi Prawnej KGP