Autorzy projektu postawili sobie za cel ustalenie, a przede wszystkim upowszechnienie wiedzy o losach funkcjonariuszy Policji Państwowej w Gdyni od września 1939 do maja 1945 roku.

O drugiej wojnie światowej napisano wiele opracowań historycznych o charakterze naukowym lub popularnonaukowym. Mimo obszernego i bogatego materiału źródłowego do dzisiaj są jeszcze tajemnice dotyczące tego okresu, których nie udało się odkryć. Są też problemy, których w ogóle nie badano. Jednym z nich jest poświęcenie gdyńskich policjantów w czasie drugiej wojny światowej. Ilu z nich brało udział w obronie Wybrzeża, ilu poległo w tej walce, ilu zostało rannych, jakie były ich postawy, jakie były ich losy w czasie wojny, ilu z nich tej wojny nie przeżyło i z jakiego powodu?

PROJEKT BADAWCZY

Po 1945 r. dzieje Policji Państwowej w okresie II Rzeczypospolitej i drugiej wojny światowej nie były obiektem badań naukowych. Wynikało to przede wszystkim z przyczyn ideologicznych. Zaczęło się to zmieniać pod koniec lat osiemdziesiątych XX w., ale dotyczyło spraw ogólnych, przede wszystkim organizacyjnych. Na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. wiedza naukowa na temat przedwojennej policji zaczęła się zwiększać i w dalszym ciągu czynione są w tym zakresie postępy. Jednym z elementów do zbadania jest sprawa losów gdyńskich policjantów podczas drugiej wojny światowej. Początek temu dał podjęty przez Urząd Miasta w Gdyni wysiłek ustalenia strat osobowych mieszkańców Gdyni w czasie drugiej wojny światowej w ramach projektu edukacyjnego Miasto Gdynia w okresie II Wojny Światowej. Na liście poległych znaleźli się również gdyńscy policjanci. Powstał pomysł osobnego projektu badawczego pod roboczą nazwą: Martyrologia gdyńskich policjantów w czasie drugiej wojny światowej. Jest on realizowany przez Katedrę Bezpieczeństwa WSAiB im. Eugeniusza Kwiatkowskiego w Gdyni, przy współpracy z UM w Gdyni, Muzeum II WŚ w Gdańsku i Komendą Miejską Policji w Gdyni. Przy czym autorzy projektu są otwarci na współpracę z innymi, właściwymi dla zakresu badań, władzami, instytucjami, organizacjami społecznymi, mediami (również w zakresie pozyskiwania funduszy niezbędnych do rozwoju projektu badawczego).

PP W GDYNI W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM

Policja Państwowa w Gdyni istniała zanim miejscowość ta otrzymała prawa miejskie. W ramach tworzenia polskiej administracji 29 czerwca 1920 r. utworzono Komendę Okręgową PP w Toruniu. Na przyznanej Polsce traktatem wersalskim części Pomorza utworzono podlegle tej komendzie dwie komendy powiatowe: w Wejherowie i Pucku. Niższymi jednostkami podległymi komendom powiatowym były komisariaty. Ze względu na położenie przy granicy morskiej powstały też cztery komisariaty graniczne, w tym jeden w Pucku. Pod ten komisariat podlegał posterunek kontrolny Gdynia.

Niedługo potem, 15 grudnia 1920 r., nastąpiła reorganizacja. Posterunek w Gdyni podlegał pod Komendę Powiatową w Wejherowie. Miasto siedem lat później urosło do rangi stolicy powiatu morskiego. W 1924 r. powołano nowy posterunek policji, w porcie oksywskim. Był on zupełnie odrębną jednostką, gdyż przez posterunek w Pogórzu podlegał pod komendę powiatową w Pucku. Nie trwało to jednak długo i już w październiku tegoż samego roku zmienił on podległość pod komendę powiatową w Wejherowie.

Uzyskanie przez Gdynię praw miejskich 10 lutego 1926 r. zmieniło diametralnie pozycję jednostek policyjnych w mieście. Z dniem 30 października 1926 r. powołano Komendę Powiatową Policji Państwowej w Gdyni. Ze względu na brak odpowiedniego budynku początkowo siedziba mieściła się w Pucku. Podlegało jej pięć posterunków. Po utworzeniu powiatu morskiego i przeniesieniu jego stolicy do Wejherowa, w Gdyni nie mogła już funkcjonować komenda powiatowa. Jednocześnie ówczesna ranga budującego się niezwykle dynamicznie miasta portowego nie pozwalała na podporządkowanie gdyńskiej policji pod komendę powiatową w Wejherowie. 1 czerwca 1928 r. utworzono więc Komisariat Policji Państwowej w Gdyni, ale podległy bezpośrednio pod Komendę Wojewódzką PP w Toruniu. Na początku roku 1929 sformowano trzy podległe posterunki – w porcie handlowym, na Kamiennej Górze oraz na Oksywiu. W niecałe trzy miesiące później powstał posterunek na gdyńskiej stacji kolejowej.

W styczniu 1929 r. Gdynia została wyłączona z powiatu morskiego i rozpoczęła funkcjonowanie jako samodzielny powiat grodzki. W 1933 r. komendę powiatową przekształcono w komisariat główny, z własnym wydziałem śledczym. Komisariat nadal podlegał pod komendę wojewódzką. Podlegało pod niego sześć jednostek: dwa komisariaty specjalistyczne (portowy i kolejowy) oraz cztery posterunki. Do 1939 r. następowały kolejne zmiany, polegające na powiększeniu organizacyjnym i wzroście liczby zatrudnionych. W 1938 r. do Gdyni przydzielono 8. Kompanię Rezerwy PP. Służyli w niej na zasadzie kontraktowej przede wszystkim kandydaci do służby w Policji Państwowej. Skoszarowana była w baraku na folwarku w dzielnicy Grabówek.

Przygotowania do wojny na obszarze przyległym do Gdyni objęły również policję. Lądowa Obrona Wybrzeża  (LOW), oprócz regularnych jednostek Wojska Polskiego, skorzystała z możliwości użycia jednostek paramilitarnych, głównie Straży Granicznej i Policji Państwowej. 31 sierpnia 1939 r. dowódcy Obszaru Nadmorskiego, kontradm. Unrugowi, a de facto dowódcy LOW płk. Dąbkowi, podporządkowano policjantów służących w Gdyni i w Wejherowie – razem 519 funkcjonariuszy, w tym 14 oficerów. Dodatkowo zmobilizowano 8. Kompanię Rezerwy PP jako kompanię wartowniczą.

STRATY OSOBOWE

W walkach we wrześniu 1939 r. na Kępie Oksywskiej wśród poległych znaleźli się również policjanci. Wstępne ustalenia wykazują, że życie swoje oddało co najmniej 10 funkcjonariuszy policji. Dotychczasowe ustalenia wskazują, że ogólna liczba gdyńskich policjantów, którzy ponieśli śmierć w czasie drugiej wojny światowej, wynosi 63 funkcjonariuszy. 

Polegli w walkach we wrześniu 1939 r. na Kępie Oksywskiej

     1. post. Anuszkiewicz Jan Tadeusz

     2. post. Brożyna Bronisław

     3. przod. Dąbrowski Bolesław

     4. post. Golan Zdzisław

     5. (?) Knap Władysław

     6. (?) Knaus Bronisław

     7. post. Nagurski Józef

     8. post. Zaturski Józef

     9. (?) Panko

   10. post. N.N. policjant

Zamordowani przez Niemców w Piaśnicy

     1. (?) Bednarczyk Marian

     2. st. post. Błaszkowski Wojciech

     3. (?) Błażkowski Wojciech

     4. post. Błędowski Brunon

     5. (?) Bobkowski Otton

     6. (?) Bujakowski Józef

     7. (?) Dec Karol

     8. st. post. Dezor [Dezer] Ludwik

     9. post. Dziedziczak Tadeusz

   10. (?) Hojnacki (?)

   11. (?) Idczak Edward

   12. post. Jakubowski Stanisław

   13. (?) Kołaczkowski (?)

   14. (?) Kołodziej Augustyn

   15. przod. Komolka [Komólka] Józef

   16. (?) Krajewski Jan

   17. post. Majewicz Stanisław

   18. (?) Miszczak Tadeusz

   19. (?) Nogalski Stefan

   20. (?) Nowakowski Marian

   21. post. Orszulik Alojzy

   22. post. Piątkowski Karol Kazimierz

   23. post. Popiel Julian

   24. (?) Przychodzeń Piotr

   25. (?) Raszkowski Józef

   26. kom. Rauhut [Rauchurt] Antoni

   27. (?) Rzepliński Józef

   28. (?) Sienkiewicz Wacław

   29. (?) Szweda Bolesław

   30. post. Taraszkiewicz Witold    

   31. (?) Wilk Józef

   32. (?) Wisiałowski Franciszek

   33. ‑post. Wojciechowski [Wojciechowicz] Borys

   34. st. post. Wojtalewicz Leon

   35. (?) Wosik Jan

   36. post. Zagała Piotr

Zamordowani przez NKWD ZSRR

     1. st. post. Berbeke [Berbeka] Kazimierz

     2. przod. Duczmal Marcin

     3. st. przod. Kałużny Józef

     4. post. Kochanowicz Bolesław

     5. post. Kołakowski Marian

     6. post. Lange Władysław

     7. post. Lewandowski Franciszek

     8. st. post. Marciniak Stanisław

     9. post. Matczak Edward

   10. kandydat kontraktowy Nowak Jan

   11. post. Olejniczak Wawrzyniec

   12. post. Połom Leon

   13. asp. Rypeść Edward

   14. podkom. Szynkman Feliks

   15. asp. Tomasik Antoni

   16. post. Toruński Władysław

Zamordowani przez Niemców w obozie koncentracyjnym

     1. (?) Zawadzki Konrad

JAROSŁAW TULISZKA, WOJCIECH WOSEK
zdj. archiwum Muzeum Piaśnickiego

UWAGA CZYTELNICY!

Autorzy projektu zwracają się z ogromną prośbą do wszystkich, którzy posiadają jakiekolwiek informacje o gdyńskich policjantach Policji Państwowej z okresu przedwojennego, okupacji oraz o ich powojennych losach. Liczą, że uda się zbudować imienną listę tych, którzy służyli w gdyńskiej policji, którzy stracili życie w czasie drugiej wojny światowej lub nawet po jej zakończeniu w efekcie utraty zdrowia. Projekt obejmuje również zbieranie wszelkiej dokumentacji oraz pamiątek po tych policjantach. Zostaną one zdeponowane w Muzeum II Wojny Światowej w celu stworzenia, jeżeli uda się pozyskać je w odpowiedniej ilości, osobnej wystawy.

Kontakt przez strony internetowe instytucji prowadzących projekt:

dr hab. Tomasz Chinciński – WSAiB w Gdyni/Muzeum II WŚ (muzeum1939.pl)

dr hab. Bolesław Sprengel, dr Jarosław Tuliszka, dr Wojciech Wosek – WSAiB w Gdyni (wsaib.pl);

Ryszard Toczek – koordynator projektu Miasto Gdynia w okresie II Wojny Światowej, naczelnik Wydziału Współpracy i Analiz Samorządowych UM Gdyni, (wydz.wspolpracy.analiz@gdynia.pl).