Wartości były i są kształtowane w środowiskach rodzinnym, szkolnym i zawodowym, a także w Kościele. Dotyczą wszystkich grup społecznych, a w niektórych środowiskach pracy mają wymiar szczególny. Zwłaszcza tam, gdzie osoby pełniące służbę, np. w wojsku, Policji, Straży Granicznej itp., chronią życie, zdrowie, bezpieczeństwo indywidualne i społeczne obywateli oraz strzegą porządku publicznego w kraju.

FILOZOFOWIE O WARTOŚCIACH

Badaniem wartości zajmowali się filozofowie już od starożytności. Jednak nie używali bezpośrednio terminu „wartość”, a posługiwali się określeniem „agathos” – co oznacza: dobry, dobrze urodzony, szlachetny. W średniowieczu natomiast używano słowa „cnota”, czyli nazw konkretnych wartości, takich jak piękno i prawda. Platon stworzył teorię czterech cnót, do których zaliczył mądrość, męstwo, panowanie nad sobą i sprawiedliwość.

Z kolei F. Nietzsche zakwestionował istnienie trwałych, obiektywnych wartości. Wyodrębnił natomiast subiektywne, biologiczne moralności „panów” i „niewolników”. Uważał, że silni, władczy ludzie najwyżej stawiają takie wartości, jak: dostojność, godność osobista, stanowczość, sprawność, pewność działania, a także bezwzględność w realizacji zamierzeń. Natomiast słabe jednostki cenią te wartości, które im sprzyjają, czyli litość, czułość serca, miłość, postawy altruistyczne i ambiwalentne.

Warto w tym miejscu dodać, że niektóre z tych wartości, jak np. litość, czułość serca czy miłość, mogą mieć obiektywne uwarunkowania społeczno-historyczne. Cechowały one zawsze m.in. Polaków w czasach rozbiorowych czy podczas II wojny światowej. Zachowały się – zwłaszcza jako postępowanie – do dzisiaj i są wykorzystywane np. przez żebraków, różnego rodzaju domokrążców, a także osoby nie zawsze uczciwe, okradające zwłaszcza ludzi starszych, którzy są gotowi nieść pomoc własnemu dziecku, wnukowi lub drugiemu człowiekowi.

KSZTAŁTOWANIE OSOBOWOŚCI

Na podkreślenie zasługuje współczesne podejście do kształtowania postawy obywatelskiej i świadomości, wartości społecznie pożądanych oraz cenionych. Dotyczy to zwłaszcza oczekiwania od młodego człowieka takich wartości, jak: uczciwość, poszanowanie innych ludzi, gotowość niesienia pomocy drugiemu człowiekowi, a także wartości wyższych, jak patriotyzm czy też gotowość obrony domu rodzinnego i ojczyzny. Słowem, chodzi o kształtowanie w trakcie praktyki wychowawczej osobowości młodego człowieka oraz związanych z nią wartości życia codziennego. Czyli o planową pracę na co dzień, której celem jest kształtowanie prawego charakteru i wytrwałości, woli współżycia z innymi ludźmi, właściwego odnoszenia się do nich oraz niesienia pomocy w potrzebie.

Dopisać do tego można – zwłaszcza tam, gdzie przygotowujemy młodego człowieka do wykonywania odpowiedzialnych zadań – kształtowanie odporności na niepowodzenia  i odpowiedzialności za podejmowane czyny, rzetelność oraz odwagę i kulturę uczuć. Uczucia – jak stwierdził J. M. Bocheński – należy nie zabijać, ale wychowywać i dyscyplinować. Pierwszym warunkiem pod tym względem jest zdrowie nerwów, i kto chce dojść do poważniejszych wyników w pracy samowychowawczej, obowiązany jest wyrzec się wszelkich nałogów niszczących system nerwowy (rozpusta, pijaństwo, narkomania, przesadne palenie, długie przesiadywanie nocami itd.). Następnie należy uczucia ćwiczyć. Dodatnie uczucia bojowe powinny być z reguły podniecane przez twardy tryb życia i ustawiczne łamanie skłonności do łatwizny życiowej, przywiązywania do wygód z jednej strony, a staranność w mocnym wykonywaniu każdego czynu z drugiej.

W piękny, metaforyczny sposób odniósł się do wartości ks. prof. Józef Tischner. Stwierdził, że człowiek służy wartościom – realizując je; wartości służą człowiekowi – ocalając go. W tym podejściu widać uświadamianą potrzebę systematycznego oddziaływania na człowieka, budowanie jego wiedzy o wartościach społecznie cenionych, jak np. dbałość o rozwój i ochronę wartości osobistych, o prawość życia, moralność i ochronę naturalnego środowiska egzystencjalnego, które związane jest nierozerwalnie z bezpieczeństwem personalnym i strukturalnym.

PRZEDMIOTY ASPIRACJI

Pojęcie wartości często i chętnie bywa używane w różnych dyscyplinach naukowych przez badaczy i teoretyków. Jest pojęciem szerokim, nie zawsze ostrym oraz wieloznacznym. Mimo to można podjąć próbę określenia wartości, by utożsamić ją z normami, celami i zasadami postępowania, które są potwierdzone przez codzienne doświadczenie, a także umożliwiają rozwój oraz osiąganie trwałej satysfakcji życiowej.

Za wartość można przyjąć to wszystko, co stanowi przedmiot potrzeb, dążeń, postaw oraz aspiracji człowieka. Mogą to być przedmioty materialne, dobra, osoby, idea, określone działanie, instytucje czy typy stosunków społecznych. Wartości są punktem odniesienia dla norm moralnych, motywują do działania, ukierunkowują ludzkie aspiracje. Wartości winny być wyrazem wolności człowieka, jego świadomych wyborów, a także systematyzować nasze życie oraz eksponować to, co jest najwyżej indywidualnie i społecznie cenione.

Podkreślić należy zwłaszcza, że wysokie wartości, które zapisywane są w zasadach etyki zawodowej, mają szczególne znaczenie w niektórych zawodach. Zwłaszcza tych związanych z wierną służbą narodowi, ochroną porządku prawnego w państwie i z bezpieczeństwem obywateli.

ETYKA ZAWODOWA

Takim zawodem w dzisiejszych czasach jest bez wątpienia zawód policjanta. Wymaga on bowiem wyjątkowej odpowiedzialności, sumienności w służbie, która nie tylko służy obywatelom, lecz podlega również społecznej ocenie. Wynika to bowiem z faktu, że jest to służba wyjątkowo odpowiedzialna, albowiem ta odpowiedzialność związana jest ściśle z ochroną konstytucyjnego porządku prawnego, ustawicznym strzeżeniem bezpieczeństwa naszego państwa i jego obywateli nawet z narażeniem własnego życia.

Wyeksponować ponadto należy, że z dobrym odbiorem wykonywanych obowiązków związane jest ściśle z jednej strony – niesienie pomocy tym, którzy jej potrzebują, z drugiej zaś – ze ściganiem przestępców oraz szczególną wrażliwością w stosunku do ofiar przestępstw lub innych zdarzeń, które zagrażają ludzkiemu życiu, zdrowiu i mieniu.

W zasadach i treściach etyki zawodu policjanta podkreśla się ścisły ich związek z ogólnospołecznymi wartościami i normami moralnymi. Eksponowali ten problem w sposób szczególny Komendant Główny Policji Państwowej, który w 1938 r. przedstawiał 14 zasad postępowania policjanta, oraz Komendant Główny Policji, który w zarządzeniu nr 805 z 31 grudnia 2003 r. określił szczegółowe zasady etyki zawodowej policjanta.

Na podkreślenie zasługuje również to, że wskazania te (choć formułowane i odległe w czasie) dotyczą tych samych wartości i cech osobowych funkcjonariusza w tej służbie. Między innymi wykonywania czynności służbowych według najlepszej woli i wiedzy, ze szczególną uczciwością, rzetelnością, odpowiedzialnością, odwagą i godnością, z zachowaniem stanowczości, lecz zarazem życzliwości i bezstronności, wykluczających jakiekolwiek uprzedzenia.

Dodać należy, że szczególną rolę przypisuje się zasadom współżycia społecznego oraz takiego działania podczas pełnionej służby, by przestrzegana praworządność i kultura osobista w życiu i służbie prowadziły do społecznego zaufania do Policji. Ważną rolę w tym względzie spełniają np. dzielnicowi oraz policjanci współpracujący z nauczycielami i młodzieżą szkolną, co wymaga odrębnego omówienia.

prof. zw. dr hab. JERZY KUNIKOWSKI
Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach,
członek Rady Naukowej Czasopisma „Policja 997”