Na jej podstawie sąd okręgowy (wydział cywilny) ma możliwość orzekania nadzoru prewencyjnego wobec sprawców groźnych przestępstw, którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności mogliby – z powodu zaburzonej psychiki lub preferencji seksualnych – popełnić na wolności kolejne przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności seksualnej.

Sprawowanie nadzoru prewencyjnego ustawa nakłada na komendanta powiatowego (miejskiego, rejonowego) Policji, zwanego dalej „komendantem Policji”. Osoba objęta nadzorem prewencyjnym ma obowiązek każdorazowego informowania komendanta Policji o zmianie miejsca stałego pobytu, miejsca zatrudnienia i zmianie imienia i nazwiska, a jeżeli komendant Policji tego zażąda, również udzielania informacji o miejscu obecnego i zamierzonego pobytu oraz o terminach i miejscach wyjazdów. Komendant Policji jest uprawniony do weryfikowania informacji udzielanych przez tę osobę i występowania do sądu z wnioskiem o uchylenie nadzoru prewencyjnego.

Art. 1. Ustawa reguluje postępowanie wobec osób, które spełniają łącznie następujące przesłanki:
1) odbywają prawomocnie orzeczoną karę pozbawienia wolności lub karę 25 lat pozbawienia wolności, wykonywaną w systemie terapeutycznym,
2) w trakcie postępowania wykonawczego występowały u nich zaburzenia psychiczne w postaci upośledzenia umysłowego, zaburzenia osobowości lub zaburzenia preferencji seksualnych,
3) stwierdzone u nich zaburzenia psychiczne mają taki charakter lub takie nasilenie, że zachodzi co najmniej wysokie prawdopodobieństwo popełnienia czynu zabronionego z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności seksualnej, zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 10 lat – zwanych dalej „osobami stwarzającymi zagrożenie”.

CHARAKTERYSTYKA NADZORU

Nadzór prewencyjny uregulowany w rozdziale 4 ustawy należy postrzegać jako ustawowe zadanie Policji realizowane w celu określonym w tejże ustawie. Ustawa przewiduje dwie postaci nadzoru prewencyjnego: nadzór „czysty” i nadzór powiązany ze środkiem terapeutycznym, ale wolnościowym. Został on określony w ten sposób, aby położyć nacisk w pierwszym rzędzie na obowiązki sprawcy, zapewniające Policji możliwość kontrolowania miejsca jego pobytu. Świadomość istnienia nadzoru powinna wpływać na sprawcę powstrzymująco.

W art. 22 określone są obowiązki osoby objętej nadzorem. Ma ona obowiązek każdorazowego informowania komendanta Policji – jako organu sprawującego nadzór prewencyjny – o zmianie miejsca stałego pobytu, miejsca zatrudnienia, imienia i nazwiska, a jeżeli komendant Policji tego zażąda, również udzielania informacji o miejscu obecnego i zamierzonego pobytu oraz o terminach i miejscach wyjazdów. Komendant Policji jest uprawniony do weryfikowania informacji udzielanych przez tę osobę.

Przepis art. 23 określa szczególne uprawnienia Policji związane z kontrolą zachowania takich osób. Policja powinna w pierwszej kolejności stosować zwykłe (proste¹) czynności operacyjno-rozpoznawcze pozwalające na ustalenie, czy osoby takie przestrzegają prawa.

W sytuacjach wątpliwych, gdy osoba taka zaczyna ukrywać swoje zachowania, ale jeszcze nie w sposób pozwalający stwierdzić bezpośrednie ryzyko popełnienia przestępstwa, Policja ma możliwość sięgnięcia po inny środek – kontrolę operacyjną, której przesłanki i tryb zastosowania zostały wyraźnie wskazane w tej ustawie, stanowiąc także o odpowiednim stosowaniu² przepisów ustawy o Policji³.

Art. 24 reguluje przesłanki i podstawy uchylenia nadzoru prewencyjnego, który z samej swojej natury musi być orzekany bez określenia terminu. Art. 24 przewiduje jednak możliwość składania wniosków o uchylenie tego środka, określając, jakie osoby i w jakich przedziałach czasowych są uprawnione do złożenia wniosku, a także, jakie warunki muszą być spełnione przed uchyleniem tego środka.

Czyli: nadzór prewencyjny można określić jako zespół czynności służbowych, w tym także operacyjno-rozpoznawczych, podejmowanych przez Policję w sposób jawny lub niejawny wobec osoby stwarzającej zagrożenie w celu ograniczenia zagrożenia życia, zdrowia i wolności seksualnej innych osób ze strony tej osoby.

W ramach tego nadzoru policjanci mogą m.in.:
1) zwracać się w nagłych wypadkach do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy, w tym o udzielenie informacji o osobie nadzorowanej;
2) żądać niezbędnej pomocy, w tym uzyskiwać i weryfikować informacje o osobie nadzorowanej, od instytucji państwowych, organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz jednostek gospodarczych prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej;
3) zwracać się o niezbędną pomoc, w tym o informacje o osobie nadzorowanej, do innych jednostek gospodarczych i organizacji społecznych;
4) obserwować i rejestrować, także przy użyciu środków technicznych obraz zdarzeń w miejscach publicznych z możliwym udziałem osoby nadzorowanej, a także dźwięk towarzyszący tym zdarzeniom, a tylko w przypadku napotykania trudności w weryfikowaniu informacji o tej osobie lub zachodzenia uzasadnionej obawy, że osoba ta czyni przygotowania do popełnienia przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 5 lat, lub przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i obyczajności także wykorzystywać kontrolę operacyjną.

ZARZĄDZENIE NR 15

Ustawa nie przewiduje wydania aktów wykonawczych wprost odnoszących się do nadzoru prewencyjnego⁴. Niemniej Komendant Główny Policji 25 kwietnia 2014 r. wydał zarządzenie nr 15 w sprawie sposobu sprawowania przez Policję nadzoru prewencyjnego, zwane dalej „zarządzeniem KGP nr 15”, w którym uregulował wybrane aspekty jego sprawowania.

Ze względu na to, że kompetencję regulacyjną Komendanta Głównego Policji ograniczono w art. 7 ust. 1 pkt 2 ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji do określania metodyki wykonywania zadań przez służby policyjne wyłącznie w zakresie nieobjętym przepisami powszechnie obowiązującymi, zarządzenie odnosi się do zagadnień związanych z jego planowaniem, organizowaniem i sprawowaniem przez komendanta Policji oraz koordynowaniem z poziomu komend wojewódzkiej/stołecznej i głównej Policji. Zawiera ono uregulowania dotyczące m.in.:
– czasu podjęcia przez komendanta Policji czynności związanych ze sprawowaniem nadzoru prewencyjnego i czasu zakończenia nadzoru;
– sposobu wyznaczania przez komendanta Policji podległej jednostki lub komórki organizacyjnej odpowiedzialnej za wykonywanie czynności w ramach sprawowanego nadzoru prewencyjnego;
– zakresu i rodzaju czynności do wykonania po otrzymaniu przez komendanta Policji prawomocnego postanowienia sądu;
– zakresu czynności do wykonania w ramach nadzoru, w tym o charakterze planistycznym i sprawozdawczym, przy uwzględnieniu zasady poszanowania prywatności i proporcjonalności⁵;
– obowiązków komendantów Policji w przypadkach, gdy nadzorowany planuje wyjazd poza lub opuszczenie miejsca pobytu;
– sposobu przekazywania nadzoru do innej jednostki Policji, uwzględniając ustawową zasadę, że właściwość miejscową wyznacza miejsce stałego pobytu osoby nadzorowanej;
– sposobu postępowania komendanta Policji w przypadku uchylania się przez osobę nadzorowaną od obowiązków wynikających ze sprawowanego nad nią nadzoru prewencyjnego;
– sposobu dokumentowania przez policjantów wykonywanych czynności w ramach nadzoru prewencyjnego;
– funkcjonowania systemu koordynatorów wojewódzkich i krajowego wyznaczanych odpowiednio przez komendanta wojewódzkiego i stołecznego Policji oraz Komendanta Głównego Policji.

cdn.

kom. JOLANTA BROWARSKA,

insp. w st. spocz. ROMAN WOJTUSZEK

Biuro Służby Kryminalnej KGP

1. tzw. proste (zwykłe) czynności operacyjno-rozpoznawcze wynikają z tego, że każdy policjant ma prawo m.in. do:
1) obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych, a także dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom;
2) żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych, organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz jednostek gospodarczych prowadzących działalność w zakresie użyteczności publicznej;
3) zwracania się o niezbędną pomoc do innych jednostek gospodarczych i organizacji społecznych,
4) zwracania się w nagłych wypadkach do każdej osoby o udzielenie doraźnej pomocy.

2. W przypadku odesłania numerycznego z zastrzeżeniem „odpowiedniego stosowania”, a takim posłużył się właśnie ustawodawca w art. 23 ust. 7 ustawy, wskazana jest wykładnia ścisła odesłania, a nie wykładnia rozszerzająca. Jeżeli zatem ustawodawca wymienił konkretne przepisy odniesienia, to zastosowanie mogą mieć jedynie te przepisy, a nie przepisy z nimi „związane”.

3. Art. 23. 7. Przepisy art. 19 ust. 6, 11–16, 17a, 20 i 22 ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji oraz przepisy wykonawcze wydane na podstawie art. 19 ust. 21 tej ustawy stosuje się odpowiednio.

4. Dz.Urz. KGP z 2014 r., poz. 36.

5. Należy uwzględniać fakt, że osoba nadzorowana korzysta z wszystkich praw konstytucyjnych. Z tytułu nadzoru ma ściśle określone obowiązki wobec Policji. Policja nie może natomiast realizować swoich obowiązków z nadmierną intensywnością, w subiektywnym odczuciu osoby nadzorowanej w sposób nadmiernie ingerujący w jej prywatność.