Ustawa ta stanowiła zarazem Statut Organizacyjny Województwa Śląskiego. Pewne różnice dotyczyły chociażby regulaminów, struktury, umundurowania czy też honorowania zasłużonych policjantów.

ODZNAKA

Doceniając ofiarność, zaangażowanie, codzienny trud oraz wzorowe wywiązywanie się z obowiązków służbowych*, postanowiono uczcić dziesięciolecie powstania Policji Województwa Śląskiego przez ustanowienie „Odznaki Pamiątkowej Policji Województwa Śląskiego”. Wzór odznaki i regulamin jej nadawania został zatwierdzony przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych RP reskryptem z 24 maja 1932 r., a zasady przyznawania przygotowała powołana przez głównego komendanta Policji Województwa Śląskiego komisja składająca się z trzech oficerów i dwóch podoficerów PWŚl.

Zgodnie z regulaminem prawo do otrzymania „Odznaki Pamiątkowej Policji Województwa Śląskiego” przysługiwało:

a) oficerom i podoficerom Policji Województwa Śląskiego, będącym w dniu 15 czerwca 1932 r. w czynnej służbie, którzy pełnili służbę w szeregach Policji Województwa Śląskiego co najmniej od 1922 r. bez przerwy lub z jedną przerwą nie dłuższą niż 3 lata;

b) urzędnicy Policji Województwa Śląskiego, będący w dniu 15 czerwca 1932 r. w służbie czynnej, którzy pełnili służbę w jej szeregach co najmniej od 1922 r. bez przerwy;

c) niżsi funkcjonariusze Policji Województwa Śląskiego będący w służbie czynnej w dniu 15 czerwca 1932 r., którzy pełnili służbę w jej szeregach co najmniej od 1922 r. bez przerwy.

Prawo do odznaki przysługiwało również innym osobom, które położyły specjalne zasługi dla dobra Policji Województwa Śląskiego.

ZASADY

Uhonorowane osoby otrzymywały odznakę na podstawie uchwały Komisji ds. „Odznaki Pamiątkowej Policji Województwa Śląskiego”. Każde nadanie odznaki było zatwierdzane przez głównego komendanta PWŚl. i podawane w rozkazie Głównej Komendy PWŚl. Odznakę można było odebrać osobom, które zostały skazane za przestępstwa kryminalne oraz których postępowanie przyniosło ujmę korpusowi Policji Województwa Śląskiego lub samej odznace.

SZATA GRAFICZNA

Odznaki były produkowane na zamówienie Komisji ds. „Odznaki Pamiątkowej Policji Województwa Śląskiego” przez Zakład Galanterii Metalowej „GALMET” w Sosnowcu. Koszt produkcji ponosili uhonorowani.

Szata graficzna „Odznaki Pamiątkowej Policji Województwa Śląskiego” jest bardzo interesująca, charakteryzuje się bowiem nietuzinkowym projektem plastycznym, przez co mogła zaliczać się do najciekawszych tego rodzaju odznak w międzywojennej Polsce. Zasadniczą formą odznaki jest tarcza o średnicy 43 mm, na której jest wytłoczony krzyż czteroramienny o średnicy 43 mm. Jego ramiona mają szerokość 15 mm, a między nimi umieszczone są pęki promieni.

Na awersie krzyż ze srebrnymi krawędziami jest emaliowany na niebiesko, na niebieskim tle jest z kolei krzyż z białej emalii, z ramionami o szerokości 5 mm. Na środku umieszczony złoty orzeł śląski o wymiarach 30 mm x 28 mm z białą emaliowaną przepaską na piersi. Na odznace umieszczono napisy wykonane czarną emalią: na górnym ramieniu „X”, na dolnym „P.W.Śl.”, na prawym „1922”, na lewym „1932”. Na rewersie odznaki jest umieszczony słupek gwintowany, a w górnej części znajduje się wytłoczony numer kolejny odznaki.

Odznaczonym osobom wręczano zaświadczenie stwierdzające prawo do odznaki (dyplom nadania). Dyplom nadania był gotowym drukiem, na którym dane odznaczonej osoby (stopień służbowy, imię i nazwisko) wpisywano ręcznie. Dyplom podpisywał główny komendant PWŚl. insp. Józef Żółtaszek oraz przewodniczący komisji ds. „Odznaki Pamiątkowej Policji Województwa Śląskiego” podinsp. Józef Jeziorski. Szacuje się, że łącznie nadano 1491 „Odznak Pamiątkowych Policji Województwa Śląskiego” .

SPOSÓB NOSZENIA

Odznaka była noszona na kurtkach mundurowych na lewej piersi:

• oficerowie – 4 cm poniżej guzika górnej kieszeni;

• szeregowi – na wysokości między trzecim a czwartym guzikiem munduru.

Odznaka miała miniaturkę o wymiarze 16 mm, którą odznaczone osoby mogły nosić na ubraniach cywilnych wpiętą w lewą klapę marynarki. Nie dotyczyło to pozostających w służbie czynnej funkcjonariuszy, którzy byli zobligowani do chodzenia w umundurowaniu także poza służbą. W przypadku zniszczenia lub zagubienia odznaki wtórniki można było nabyć na własny koszt w wyznaczonych dwóch sklepach na terenie województwa śląskiego.

***

Po zakończeniu II wojny światowej „władza ludowa” bardzo chętnie przyjęła do służby byłych funkcjonariuszy Policji Państwowej i Policji Województwa Śląskiego. Miało to na celu przeszkolenie i przekazanie wiedzy praktycznej młodym funkcjonariuszom utworzonej 7 października 1944 r. Milicji Obywatelskiej (MO).

Jedną z pierwszych decyzji, która zaskoczyła przedwojennych policjantów, był zakaz noszenia na umundurowaniu służbowym MO orderów, odznaczeń i odznak nadanych im w okresie II Rzeczypospolitej. Zakaz ten obejmował również „Odznakę Pamiątkową Policji Województwa Śląskiego”.

Do 1950 r. przedwojenni policjanci zostali zwolnieni ze służby w Milicji Obywatelskiej, a ówczesne kierownictwo Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Bezpieczeństwa Publicznego uzasadniło tą decyzję krótko – „dla dobra służby”.

nadinsp. dr RAFAŁ KOCHAŃCZYK

komendant wojewódzki Policji w Opolu

GRZEGORZ GRZEŚKOWIAK

Ogólnopolskie Stowarzyszenie Rodzina Policyjna 1939 r. zs. w Katowicach

* W okresie 1922–1932 podczas wykonywania czynności służbowych zginęło 15 policjantów, 350 odniosło rany.

Bibliografia

Grześkowiak G., Rys historyczny Policji Województwa Śląskiego 1922–1939, Katowice 2008.

Grześkowiak G., Mikitin J., Policja Autonomicznego Województwa Śląskiego 1922–1939, Katowice 2014.

Kalendarzyk Policji Województwa Śląskiego 1933, Katowice 1933.

Kalendarzyk Policji Województwa Śląskiego 1938, Katowice 1938.

Kochańczyk R., Jednostki szkoleniowe Policji Województwa Śląskiego w latach 1922–1939, w: 100-lecie Polskiej Policji. Historia i współczesność, red. Z. Judycki i in., Warszawa 2019.

Mikitin J., Grześkowiak G., Policja Województwa Śląskiego 1922–1939, Warszawa 2008.

Reskrypt MSW z dnia 24 maja 1932 r. nr A. P./3 /7/ 1932 o wzorze i regulaminie nadawania „Odznaki Pamiątkowej Województwa Śląskiego”.

Rozkaz Głównej Komendy PWŚl. nr 1297/1932 rozkaz okolicznościowy o objęciu służby bezpieczeństwa na Górnym Śląsku przez Policję Województwa Śląskiego.

Rozkaz Głównej Komendy PWŚl. nr 1428/1934 o sposobie noszenia przez oficerów i szeregowych Policji Województwa Śląskiego orderów, odznaczeń i odznak pamiątkowych.

Rozkaz Głównej Komendy PWŚl. nr 1298/1932 o wprowadzeniu „Odznaki Pamiątkowej Policji Województwa Śląskiego”.