W poprzednim artykule zostało omówione znaczenie pojęcia „zajęcie zarobkowe” w takim kontekście, jaki nadaje mu orzecznictwo sądów administracyjnych. W związku z powyższym należy przyjąć, że zajęcie zarobkowe to każde zajęcie (czynności, działania), z którym ustawowo lub zwyczajowo łączy się otrzymanie określonej sumy pieniężnej lub innej gratyfikacji. Omówione zostały takie formy zajęcia zarobkowego, jak działalność gospodarcza, prowadzenie spółki cywilnej, a także najem i dzierżawa.
Dla przypomnienia należy wszelako wskazać, że podejmowanie zajęcia zarobkowego nie jest tożsame z osiąganiem zysku. Wobec tego o zajęciu zarobkowym mówimy w ujęciu formalnym, tzn. takich działaniach, które ze swego założenia mają polegać na zarobkowaniu i w takim celu są podejmowane, niezależnie, czy prowadzą do uzyskania dochodu, czy strat w znaczeniu podatkowym. Zatem nie jest ważne, czy funkcjonariusz „dokłada” do tych rodzajów przedsięwzięć, czy też osiąga zysk. Istotne jest to, że tego typu zdarzenia prowadzą z samego tylko założenia do powstania „zarobku” np. przyjęcia czynszu. W tej części zostaną omówione dalsze typowe sytuacje, które powodują możliwość uznania ich za zajęcie zarobkowe.
PROWADZENIE GOSPODARSTWA ROLNEGO
Pojęcia „gospodarstwo rolne” i „działalność rolnicza” nie posiadają jednolitej definicji, ale zostały omówione i wyjaśnione w kilku aktach prawnych, w tym także unijnych. Działalnością rolniczą w rozumieniu ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników jest działalność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w tym produkcji ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej i rybnej, natomiast gospodarstwem rolnym – każde gospodarstwo służące prowadzeniu działalności rolniczej, podlegające z tego tytułu opodatkowaniu na podstawie ustawy z 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym.
Definicję działalności rolniczej zawiera także ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych, która określa, że działalność rolnicza polega na wytwarzaniu produktów roślinnych lub zwierzęcych w stanie nieprzetworzonym (naturalnym) z własnych upraw albo hodowli lub chowie, w tym również produkcji materiału siewnego, szkółkarskiego, hodowlanego oraz reprodukcyjnego, produkcji warzywniczej gruntowej, szklarniowej i pod folią, produkcji roślin ozdobnych, grzybów uprawnych i sadowniczej, hodowli i produkcji materiału zarodowego zwierząt, ptactwa i owadów użytkowych, produkcji zwierzęcej typu przemysłowo-fermowego oraz hodowli ryb, a także działalność polegająca na minimalnych okresach przetrzymywania zakupionych zwierząt i roślin, w trakcie których następuje ich biologiczny wzrost. Podobną definicję zawiera także ustawa o podatku rolnym.
Z kolei zgodnie z art. 4 ust. 1 lit. b) i c) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1307/2013 z 17 grudnia 2013 r. ustanawiającego przepisy dotyczące płatności bezpośrednich dla rolników na podstawie systemów wsparcia w ramach wspólnej polityki rolnej oraz uchylające rozporządzenie Rady (WE) nr 637/2008 i rozporządzenie Rady (WE) nr 73/2009 gospodarstwo rolne oznacza wszystkie jednostki wykorzystywane do działalności rolniczej i zarządzane przez rolnika, znajdujące się na terytorium tego samego państwa członkowskiego. Natomiast działalność rolnicza oznacza: – produkcję, hodowlę lub uprawę produktów rolnych, w tym zbiory, dojenie, hodowlę zwierząt oraz utrzymywanie zwierząt do celów gospodarskich;
– utrzymywanie użytków rolnych w stanie, dzięki któremu nadają się one do wypasu lub uprawy bez konieczności podejmowania działań przygotowawczych wykraczających poza zwykłe metody rolnicze i zwykły sprzęt rolniczy, na podstawie kryteriów określonych przez państwa członkowskie na podstawie ram ustanowionych przez Komisję, lub – prowadzenie działań minimalnych, określanych przez państwa członkowskie, na użytkach rolnych utrzymujących się naturalnie w stanie nadającym się do wypasu lub uprawy.
Tak szerokie definicje ustawowe powodują możliwość zaistnienia dualistycznej sytuacji, gdy zarówno prowadzenie gospodarstwa rolnego będzie stanowiło zajęcie zarobkowe poza służbą, jak i takiego przymiotu nie będzie miało. Najogólniej, choć mało precyzyjnie można wskazać, że będzie zajęciem zarobkowym prowadzenie gospodarstwa na tzw. własne potrzeby. I tu zaczynają się kolejne „schody”, bo nigdzie nie ma określenia „własne potrzeby”: dla jednych to plony z działki przydomowej, podczas gdy inni będą udowadniać, że plony z gospodarstwa 5 ha to nadal własne potrzeby, bo mają dużą rodzinę i duże potrzeby. Najrozsądniej, ale i najbardziej zgodnie z ratio legis art. 62 ustawy o Policji, jest wyznaczyć granicę według wzorca podatkowego. Zatem prowadzenie gospodarstwa o powierzchni powyżej 1 ha lub 1 ha przeliczeniowego powinno zostać ocenione jako zajęcie zarobkowe. Co natomiast z produkcją zwierzęcą? W sytuacji, gdy w ramach gospodarstwa dochodzi do sprzedaży lub darowania zwierząt, lub produktów odzwierzęcych, w ocenie autorki podejmowane jest zajęcie zarobkowe.
Zajęciem zarobkowym jest wykonywanie pracy najemnej nawet wówczas, gdy do zapłaty nie doszło. Tym samym przekazywanie produktów wytworzonych w gospodarstwie innym osobom niż członkom najbliższej rodziny: żonie, dzieciom, ojcu, matce, babce, dziadkowi, wnukom, o ile pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z policjantem, nakazuje uznanie, że produkcja przekracza rozmiary własnych potrzeb, co oznacza, że winna być oceniana jako zajęcie zarobkowe. Tym bardziej że do znamion zajęcia zarobkowego nie należy wyłącznie odpłatność w formie pieniężnej. Nie można więc wykluczyć wzajemnych świadczeń rzeczowych czy nawet niematerialnych. Ograniczenie zaś, o którym mowa w art. 62 ustawy o Policji, jest powiązane nie tylko z przeciwdziałaniem powstawaniu kolizji dóbr (zadania służbowe vs. inne zajęcia), ale także z transparentnością zachowań policjantów.
DZIEDZICZENIE GOSPODARSTWA
Czy powyższe oznacza zakaz objęcia gospodarstwa w drodze dziedziczenia? Oczywiście taki wniosek nie jest uprawniony co do zasady. Zapewne wiele osób powoła się na wolności wynikające z art. 64 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który statuuje prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia, lub wynikającą z art. 32 zasadę równości wobec prawa. Trzeba jednak pamiętać, że ustrojodawca przewiduje możliwość ograniczenia prawa własności (także tego powstałego w wyniku dziedziczenia), co nie narusza zasady równości wobec prawa.
Wstąpienie do Policji odbywa się na podstawie dobrowolnego i świadomego zgłoszenia. Obejmuje ono wszelkie aspekty wykonywania tego szczególnego zawodu. A zatem i pewne ograniczenia. Takim ograniczeniem jest podejmowanie różnych zajęć o charakterze zarobkowym (nawet jedynie potencjalnie zarobkowym) bez zgody przełożonego. Dlatego w zakresie prowadzenia gospodarstwa rolnego wszystko będzie ocenne. Jeśli policjant odziedziczył gospodarstwo razem z innymi spadkobiercami, a jedyny zysk to produkty rolne, które przeznacza dla swojej rodziny, to trudno wywodzić, aby wykonywał on zajęcie zarobkowe poza służbą w postaci prowadzenia tego gospodarstwa. Jeśli jednakże odziedziczy samodzielnie duże gospodarstwo, w którym dotychczas prowadzono gospodarkę nastawioną na zysk poprzez sprzedaż wytworzonych produktów, to będzie musiał podjąć decyzję co do sposobu dalszego postępowania.
Jednocześnie należy odróżnić kwestię dziedziczenia od prowadzenia gospodarstwa rolnego. Ustawa o Policji nie dotyczy w ogóle dziedziczenia. Zgodnie z art. 922 k.c. prawa i obowiązki zmarłego przechodzą na spadkobierców z chwilą śmierci spadkodawcy. Wynika z niego, że do dziedziczenia dochodzi w dacie śmierci spadkodawcy. Nie jest to więc tożsamy moment czasowy, co podjęcie zajęcia zarobkowego. Niemniej jednak, nabywając gospodarstwo rolne w drodze dziedziczenia, należy mieć na względzie, że takie czynności, jak planowanie profilu gospodarstwa, zakup maszyn, zasiewów, odprowadzanie danin państwowych, ubieganie się o dopłaty, dotacje lub innego rodzaju pomoc publiczną zawsze pozostaną konkurencyjne wobec zadań służbowych w Policji.
FUNKCJA OCHRONNA ART. 62
Art. 62 ustawy o Policji jest przepisem ochronnym z punktu widzenia prawidłowego funkcjonowania Policji. Jego nadrzędny cel stanowi tworzenie prawidłowych warunków do bezwzględnej i priorytetowej realizacji ustawowych zadań. Jako niezgodne z założeniami ustawodawcy należy uznać wszelkie sytuacje, w których policjant będzie przedkładał inne dobra nad zadania służby. Wiadome jest, że współczesne gospodarstwa rolne wymagają zaangażowania. W niektórych okresach nakłady pracy są większe, w innych mniejsze. Jednakże charakteryzują się one bezwzględną koniecznością. Oznacza to, że potrzeba wykonania konkretnych prac, czynności jest determinowana innymi okolicznościami, aniżeli tylko wola rolnika. A takie przypadki mogą pozostawać w kolizji z powstałą w tym samym czasie potrzebą wykonania czynności służbowych. Z drugiej strony jednym z elementów wprowadzonego ograniczenia jest transparentność zachowań policjantów. Wielokrotnie sądy administracyjne podkreślały, że ta ocena rozciąga się także na czas poza służbą. Nikt nie może gwarantować, że w związku z prowadzeniem gospodarstwa rolnego nie zaistnieją zdarzenia, które mogą spowodować krytykę poczynań policjanta jako rolnika. Newralgicznych obszarów może być całkiem sporo, np. podatki, kwestie jakości sprzedawanych produktów, uzyskania lepszych warunków kontraktacji etc. Przed objęciem i prowadzeniem gospodarstwa rolnego warto więc rozważyć wszelkie „za” i „przeciw”.
Czy można mieć gospodarstwo rolne bez prowadzenia działalności rolniczej? Właściwie można, zostawiając pola odłogiem i zrezygnować z wszelkiej produkcji zwierzęcej. Tylko czy to ma wówczas sens?
DOPŁATY BEZPOŚREDNIE
Wcześniej wskazano, że granicą wyznaczającą uznanie, iż posiadane gospodarstwo rolne uzasadnia przyjęcie, że policjant podejmuje zajęcie zarobkowe poza służbą, jest wielkość powyżej 1 ha lub 1 ha przeliczeniowego. Innym kryterium tego ustalenia może być profil gospodarstwa, a także nakłady pracy na jego utrzymanie.
Pytaniem jest, czy otrzymywane dopłaty bezpośrednie determinują takie uznanie? W niektórych opiniach prawnych można spotkać się z poglądem, że wszystkie dopłaty, dotacje, które przyznawane są w formie decyzji administracyjnej, wykluczają możliwość przyjęcia, iż prowadzenie gospodarstwa rolnego stanowi podjęcie zajęcia zarobkowego poza służbą (tu w odniesieniu do Służby Więziennej).
Nie zgadzam się z takim poglądem.
Trudno z samego faktu wydawania w tej mierze decyzji administracyjnych wyciągać aż tak daleko idący wniosek. Art. 62 ustawy o Policji nie precyzuje, że zajęcie zarobkowe ma mieć charakter cywilnoprawny albo opierać się na umowie prawa cywilnego. Orzecznictwo sądowe wyraża jasny, klarowny pogląd: każda czynność, bez względu na jej podstawę prawną. Jednocześnie dotacja lub dopłata czy inna forma pomocowa nie stanowią zajęcia zarobkowego. Taki wniosek jest nielogiczny. Jest formą wsparcia, udzielaną w celu ułatwienia prowadzenia działalności rolniczej w oparciu o gospodarstwo rolne. To właśnie prowadzenie gospodarstwa rolnego rozumiane jako wykonywanie działalności rolniczej stanowi podjęcie zajęcia zarobkowego poza służbą.
Nie jest możliwe omówienie każdego rodzaju działalności rolniczej (w ujęciu ogólnym, szerokim) pod kątem uznania ich za zajęcie zarobkowe. Jednakże można wymienić tu pszczelarstwo, uprawę monokultur (owocowych, ziołowych, zbożowych, warzywnych), hodowlę i chów zwierząt: drobiu, bydła, trzody, zwierząt futerkowych, czy prowadzenie stawów rybnych.
mec. Magdalena Będziejewska-Michalska
radca prawny w Biurze Kadr, Szkolenia i Obsługi Prawnej KGP