„W służbie państwu i społeczeństwu. Z dziejów formacji policyjnych na Podkarpaciu (1919–2019)” jest pracą zbiorową pod redakcją mł. insp. dr. Mariusza Skiby, naczelnika Wydziału Komunikacji Społecznej KWP w Rzeszowie i dr. Piotra Szopy – naczelnika Oddziałowego Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN w Rzeszowie. Powstała jako jedna z inicjatyw upamiętniających setny jubileusz powstania Policji Państwowej obchodzony w 2019 r. Środowisko policyjne do współpracy pozyskało naukowców z Uniwersytetu Rzeszowskiego, WSPiA Rzeszowskiej Szkoły Wyższej oraz Instytutu Pamięci Narodowej, który stał się wydawcą książki. Na 346 stronach znajdziemy jedenaście artykułów traktujących o zaczątkach służb policyjnych na Podkarpaciu, o powstaniu Policji Państwowej, czasach II wojny światowej w rejonie, poprzez okres PRL-u, z ujęciem tworzącego się w 1981 r. ruchu związkowego, a także czasy współczesnej formacji.
Książka zaopatrzona jest w indeksy osób i miejscowości oraz noty biograficzne autorów. Osobną wartością są aneksy, które m.in. przypominają wszystkich laureatów policyjnych konkursów zawodowych z garnizonu podkarpackiego, funkcjonariuszy Policji Państwowej poległych podczas wykonywania zadań służbowych w okresie od lipca 1919 r. do września 1939 r. oraz współczesnych policjantów, których nazwiska znalazły się na Tablicy Pamięci w siedzibie KGP. Przed II wojną światową na służbie poległo 30 funkcjonariuszy PP z tego terenu, natomiast po 1990 r. życie straciło jedenastu policjantów, przy czym sześciu z nich zginęło podczas katastrofy śmigłowca w Cisnej w 1991 r. Są tu także wykazy kierowników zarządów związków zawodowych, organizacji społecznych, księży kapelanów, kadry kierowniczej KWP w Rzeszowie, komendantów wojewódzkich jednostek, które wcześniej tu funkcjonowały, oraz szefów garnizonu podkarpackiego od 1999 r.
I tu dochodzimy do pewnej trudności metodologicznej, którą musieli pokonać autorzy monografii. Obecne województwo podkarpackie powstało w wyniku reformy administracyjnej z 1998 r. i wchłonęło województwa przemyskie i rzeszowskie, a także część krośnieńskiego, tarnobrzeskiego i tarnowskiego. Wróciło więc prawie do kształtu województwa rzeszowskiego sprzed reformy w 1975 r., kiedy powołano 49 województw. Przed II wojną światową ziemia podkarpacka wchodziła w skład województw krakowskiego i lwowskiego, przy czym trzeba pamiętać, że to ostatnie faktycznie zaczęło działać dopiero w drugiej połowie 1921 r. Aby usystematyzować ramy monografii, jej autorzy skupili się na prześledzeniu ostatnich stu lat rozwoju służb policyjnych na obecnym terytorium województwa podkarpackiego, czyli obszarze, za który odpowiada współczesna KWP w Rzeszowie.
Na organizację Policji Państwowej II RP na tym terenie oraz w ogóle na kształtowanie się struktur administracyjnych wpływała sytuacja, w jakiej znalazła się Polska po odzyskaniu niepodległości w listopadzie 1918 r. Walka o granice, walki z Ukraińcami, Czechosłowacją, a przede wszystkim z bolszewikami odwlekały w czasie budowanie cywilnych struktur państwa na terenach przyfrontowych, nie mówiąc już o samym obszarze walk. W takiej sytuacji od grudnia 1919 r. do września 1921 r. na terenie byłego zaboru austriackiego funkcjonowała Komenda Policji Państwowej dla byłej Galicji, nazywana także Komendą PP na Małopolskę. Kierował nią Wiktor Zygmunt Sas-Hoszowski, późniejszy komendant główny PP, który w 2019 r. stał się patronem garnizonu podkarpackiego.
W książce brakuje tylko fotografii. Taka pozycja aż prosi się o zdjęcia, zarówno archiwalne, jak i współczesne, oraz o grafikę ubogacającą nasycone treścią karty.
PAWEŁ OSTASZEWSKI
