Na mocy tej ustawy do Kodeksu wykroczeń został dodany art. 65a w brzmieniu: „Kto umyślnie, nie stosując się do wydawanych przez funkcjonariusza Policji lub Straży Granicznej, na podstawie prawa, poleceń określonego zachowania się, uniemożliwia lub istotnie utrudnia wykonanie czynności służbowych, podlega karze aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny”.

Z uzasadnienia projektu ustawy wynika, że „rozwiązanie to jest kluczowe z punktu widzenia zapewnienia skuteczności działań tych formacji (Policji i Straży Granicznej – dop. aut.) zarówno podczas zagrożenia epidemicznego, jak również przy realizacji typowych zadań ustawowych. (…) Propozycja ta służy przede wszystkim zapewnieniu właściwego przebiegu interwencji podejmowanych przez funkcjonariuszy wymienionych formacji. Zmierza ona do urzeczywistnienia przysługującego funkcjonariuszom Policji i Straży Granicznej prawa do wydawania poleceń (…)”¹.

W odniesieniu do funkcjonariuszy Policji

PRAWO WYDAWANIA POLECEŃ

sformułowane jest wprost w art. 15 ust. 1 pkt 10 ustawy o Policji². Z przepisu tego wynika, że policjanci, wykonując czynności, o których mowa w art. 14 ustawy (chodzi tu o czynności operacyjno-rozpoznawcze, dochodzeniowo-śledcze i administracyjno-porządkowe w celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw, przestępstw skarbowych i wykroczeń, poszukiwania osób ukrywających się przed organami ścigania lub wymiaru sprawiedliwości oraz poszukiwania osób, które na skutek wystąpienia zdarzenia uniemożliwiającego ustalenie miejsca ich pobytu należy odnaleźć w celu zapewnienia ochrony ich życia, zdrowia lub wolności), mają prawo do wydawania osobom poleceń określonego zachowania się w granicach niezbędnych do wykonywania czynności określonych w punkcie 1–5 lub 9 lub wykonywania innych czynności służbowych podejmowanych w zakresie i w celu realizacji ustawowych zadań Policji lub w granicach niezbędnych do ochrony przed zatarciem śladów przy zabezpieczaniu miejsca zdarzenia lub w celu uniknięcia bezpośredniego zagrożenia bezpieczeństwa osób lub mienia, gdy jest to niezbędne do sprawnej realizacji zadań Policji lub uniknięcia zatarcia śladów przestępstwa lub wykroczenia. Czynności określone w art. 15 ust. 1 pkt 1–5 lub 9 ustawy to m.in. legitymowanie, zatrzymanie osoby, pobieranie od osób odcisków linii papilarnych lub wymazów ze śluzówki policzków w warunkach określonych w ustawie, przeszukiwanie osób lub pomieszczeń czy dokonywanie kontroli osobistej lub sprawdzenia prewencyjnego. Policjant realizuje uprawnienie, o którym mowa w art. 15 ust. 1 pkt 10 ustawy, gdy jest to niezbędne do sprawnego i zgodnego z przepisami ustawy wykonania czynności służbowych. Wydanie osobie polecenia określonego zachowania się następuje w sposób jednoznaczny i zrozumiały, w tym przy użyciu urządzeń technicznych, co policjant dokumentuje odpowiednio w notatniku służbowym, notatce służbowej, notatce urzędowej lub protokole z przeprowadzonych czynności3.

Odnosząc się do ustawowych znamion wykroczenia z art. 65a k.w., należy zwrócić uwagę na

PRZEDMIOT OCHRONY,

a jest nim prawidłowe funkcjonowanie instytucji państwowych, czyli prawem chronione jest właściwe, niezakłócone funkcjonowanie Policji i Straży Granicznej w zakresie podejmowania czynności służbowych przez funkcjonariuszy tych służb.

Podmiot omawianego wykroczenia jest powszechny. Oznacza to, że może być ono popełnione przez każdą osobę fizyczną, zdolną do ponoszenia odpowiedzialności na gruncie prawa wykroczeń, czyli osobę po ukończeniu 17. roku życia i poczytalną.

Przedmiotowe wykroczenie jest wykroczeniem umyślnym, co wynika wprost z przepisu („kto umyślnie…”), zatem sprawca ma zamiar popełnienia czynu zabronionego, tj. chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi.

W stronie przedmiotowej zachowanie się sprawcy wykroczenia polega na niestosowaniu się do wydawanych przez funkcjonariusza Policji lub Straży Granicznej poleceń określonego zachowania się, z tym że polecenie to ma mieć oparcie w prawie, co zostało wyrażone w przepisie słowami „na podstawie prawa”.

Jest to określenie bardzo ogólne, bez odwołania się do przepisów regulujących zadania i uprawnienia Policji i Straży Granicznej. Tak więc sytuacje, w których funkcjonariusz wydaje polecenie do zachowania, dla którego trudno znaleźć wyraźne upoważnienie ustawowe, mogą być dyskusyjne. Należy pamiętać o tym, że aby zostały wyczerpane znamiona strony przedmiotowej, musi wystąpić

SKUTEK ZACHOWANIA SIĘ SPRAWCY,

bowiem omawiane wykroczenie jest wykroczeniem materialnym (skutkowym). Skutkiem tym jest uniemożliwienie lub istotne utrudnienie wykonania czynności służbowych. O ile co do uniemożliwienia wykonania czynności nie powinno być wątpliwości interpretacyjnych, o tyle „istotne utrudnienie” ich wykonania może już takie wątpliwości rodzić. Stąd dokonując oceny prawnej danej sytuacji, należy ustalić, czy niezastosowanie się osoby do wydanego polecenia rzeczywiście istotnie utrudniło policjantowi wykonanie czynności służbowych.

Konkludując, w dużym uproszczeniu, policjant powinien wydać polecenie określonego zachowania się na podstawie przepisów prawa w sposób czytelny i jednoznaczny. Natomiast osoba, wobec której polecenie zostało wydane, ma obowiązek zastosować się do niego, bowiem jeżeli tego nie uczyni, naraża się na odpowiedzialność karną przewidzianą w przedmiotowym przepisie, ale jedynie w przypadku, gdy niezastosowanie się osoby do wydanego polecenia uniemożliwi lub istotnie utrudni policjantowi wykonanie czynności służbowych. Samo niewykonanie polecenia nie podlega więc ukaraniu, jeżeli nie miało wpływu na czynności służbowe policjanta.

Po wejściu w życie wykroczenia z art. 65a k.w. w jednostkach szkoleniowych Policji rozpoczęto

DZIAŁANIA INFORMACYJNO-EDUKACYJNE

w celu rozpowszechnienia wśród słuchaczy informacji na temat nowego uregulowania prawnego. Działania takie podjęto również w jednostkach terenowych. Policjanci różnymi dostępnymi kanałami byli informowani o nowym przepisie, m.in. przeprowadzano szkolenia w ramach lokalnego doskonalenia zawodowego, instruktaże, udostępniano materiały informacyjne do wykorzystania w ramach samokształcenia, jak również problematyka ta stanowiła przedmiot odpraw służbowych.

Obecnie jednostki szkoleniowe i terenowe Policji ściśle współpracują z pełnomocnikiem Komendanta Głównego Policji ds. Ochrony Praw Człowieka w zakresie wymiany informacji na temat funkcjonalności przedmiotowego przepisu.

W tym celu został opracowany kwestionariusz, w którym znalazły się m.in. informacje na temat trybu informowania funkcjonariuszy o wprowadzeniu art. 65a k.w. do porządku prawnego, przeprowadzonych szkoleń, dane statystyczne obrazujące zastosowanie pouczenia, mandatu karnego czy skierowanie wniosku o ukaranie do sądu wobec sprawcy wykroczenia z art. 65a k.w.

W kwestionariuszu tym dokonano również oceny efektywności omawianego przepisu dla poprawy bezpieczeństwa prawnego funkcjonariuszy Policji podczas wykonywania zadań służbowych. Dokładna analiza i ocena informacji zawartych w kwestionariuszu pozwolą na sformułowanie wniosków co do funkcjonalności tego przepisu. Niemniej jednak podkreślić należy, iż omawiany przepis wypełnił istniejącą lukę w porządku prawnym i dał policjantom możliwość skuteczniejszego egzekwowania zachowania zgodnego z prawem. Dotychczasowy brak takiego rozwiązania powodował niejednokrotnie swobodny stosunek obywateli do poleceń wydawanych przez policjantów.

podinsp. Dorota Trzaskuś, podkom. Kamilla Krzesińska

Szkoła Policji w Słupsku

1 https://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/druk.xsp?nr=299 (dostęp: 4.11.2021 r.).

2 Dz. U. z 2021 r. poz. 1882.

3 Rozporządzenie Rady Ministrów z 4 lutego 2020 r. w sprawie postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów (Dz. U. z 2020 r. poz. 192).