Kosowo, pomimo proklamowania niepodległości, jest według Serbii nadal integralną częścią jej terytorium, stanowiąc w oficjalnej nomenklaturze Prowincję Autonomiczną Kosowo i Metochia, a dzisiejsza granica obydwu państw jest uznawana tylko za tymczasową administracyjną linię graniczną (Administrative Boundary Line).

POLICJA – współpraca międzynarodowa

Republika Kosowa dotychczas nie została przyjęta do grona krajów zrzeszonych w Międzynarodowej Organizacji Policji Kryminalnej. Podjęte w tym kierunku działania są skutecznie blokowane na forum corocznego Zgromadzenia Ogólnego Interpolu przez kraje powiązane interesami politycznymi z Serbią, co było zresztą dwa lata temu przyczyną nałożenia przez Kosowo 100-procentowej stawki celnej na towary importowane z Serbii (oraz Bośni i Hercegowiny) i eskalacji kryzysu polityczno-ekonomicznego między obydwiema stronami. Z kolei brak akceptacji suwerenności Kosowa przez niektóre kraje unijne powoduje problemy z nawiązaniem przezeń oficjalnych roboczych kontaktów z Europolem. Impas ten został przełamany dopiero niedawno, 27 lipca 2020 r., dzięki podpisaniu przez przedstawicieli Kosowa i Europolu planu roboczego (tzw. working arrangement), który otwiera drzwi do ewentualnej dalszej integracji i w dłuższej perspektywie czasowej do częściowego korzystania z zasobów baz danych i kanałów wymiany informacji oferowanych przez Europol. Przewiduje też oddelegowanie do tej organizacji oficera łącznikowego.

Dlatego też, pomimo istniejących umów bilateralnych o współpracy policyjno-prawnej z kilkunastoma krajami oraz możliwości korzystania z pomocy zagranicznych oficerów łącznikowych akredytowanych przy ambasadach w Prisztinie, Policja Kosowa (Kosovo Police – KP) jest formalnie mocno ograniczona w swoim działaniu, gdyż nie może bezpośrednio wymieniać informacji kryminalnych uznanymi przez społeczność międzynarodową kanałami, tj. I-24/7 (Interpol) oraz SIENA (Europol).

UNMIK i EULEX

Uświadomienie sobie tych kluczowych kwestii pozwala zrozumieć, dlaczego Kosowo potrzebuje wsparcia organizacji międzynarodowych, zwłaszcza w zakresie bieżącej międzynarodowej współpracy operacyjnej policji.

Na terenie Republiki Kosowa zadania te wypełniają aktualnie dwie misje międzynarodowe: powołana w 1999 r. Rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1244 misja Organizacji Narodów Zjednoczonych UNMIK (United Nations Interim Administration Mission in Kosovo) oraz misja zarządzania kryzysowego Unii Europejskiej EULEX (European Union Rule of Law Mission in Kosovo) utworzona w roku 2008. Dzięki zachowaniu ograniczonych funkcji wykonawczych, misje te nadal posiadają umocowanie prawne do czynności stricte policyjnych w wybranych obszarach. W ich strukturach wyodrębniono wyspecjalizowane komórki odpowiedzialne za wsparcie kosowskiej policji w realizacji zadań w obszarze międzynarodowej współpracy policyjnej.

W kosowskiej policji rolę krajowego centrum koordynacyjnego dla takich zadań pełni Departament Międzynarodowej Współpracy Prawnej (Directorate for International Cooperation in the Rule of Law, w skrócie KP-ILECU). Misja UNMIK uzyskała delegację prawną do podpisania w 2002 r. protokołu uzgodnień z Interpolem i utworzenia Biura Łącznikowego Interpolu, obecnie w sile 5 oficerów policji, które jako punkt kontaktowy pełni dla Kosowa „na zewnątrz” funkcję Krajowego Biura Interpolu (NCB).

Biuro Łącznikowe odpowiedzialne jest m.in. za międzynarodową wymianę informacji kryminalnych pomiędzy KP-ILECU a innymi krajowymi biurami Interpolu, wszczynanie i koordynację poszukiwań międzynarodowych, przesyłanie do Sekretariatu Generalnego Interpolu wniosków o publikację not (w tym czerwonych, dotyczących osób poszukiwanych za poważną przestępczość, również zbrodnie wojenne w państwach byłej Jugosławii), wysyłanie dyfuzji oraz dokonywanie na wniosek kosowskiej policji sprawdzeń w dostępnych międzynarodowych bazach danych. Ponadto, na jego wniosek, Biuro Prawne Misji UNMIK zatwierdza sporządzoną przez uprawnione organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości Kosowa dokumentację niezbędną dla ekstradycji osób przez nie poszukiwanych.

Ciekawostką jest to, że zgodnie z obowiązującą Rezolucją ONZ nr 1244 Kosowo jest nadal terytorium spornym Federalnej Republiki Jugosławii/Serbii pod tymczasowym administracyjnym zarządem międzynarodowym, sprawowanym przez Misję UNMIK. Powoduje to komplikacje przy nazewnictwie państwowych instytucji Kosowa w korespondencji z Biurem Interpolu w Belgradzie. Każde zapytanie kosowskiej policji musi być zweryfikowane przez oficerów Biura Łącznikowego w celu usunięcia wszelkich nazw niebędących akceptowanymi przez stronę serbską. W przeciwnym razie wnioski o udzielenie policyjnych informacji są przez Biuro Interpolu w Belgradzie ignorowane bądź oprotestowane jako niezgodne z przyjętymi procedurami.

WYMIANA INFORMACJI

W zakresie mandatu Misji EULEX, który w tym roku przedłużony został do 14 czerwca 2021 r., zadania z zakresu międzynarodowej współpracy policji skoncentrowane są w Wydziale Wywiadu Kryminalnego i Współpracy (Criminal Intelligence and Cooperation Unit – CICU) i realizowane przez Zespół ds. Międzynarodowej Współpracy Policji (International Police Cooperation Unit – IPCU). W skład zespołu wchodzi trzech oficerów policji (łącznie z koordynatorem), oddelegowanych z Włoch, Austrii i Polski, oraz dwóch tłumaczy będących lokalnymi pracownikami zakontraktowanymi przez misję. Dzięki technicznemu porozumieniu zawartemu przez EULEX z Misją UNMIK zespół na co dzień pełni służbę w siedzibie Biura Łącznikowego Interpolu (jedynie koordynator posiada osobne biuro w kwaterze Misji EULEX), wspierając je merytorycznie w wymianie informacji kryminalnych. Na podstawie odrębnych przepisów w CICU zlokalizowane jest też stanowisko wymiany informacji z Europolem, tzw. Swedish desk, którego policyjny operator delegowany przez Szwecję ma dostęp do baz danych oraz do bezpiecznej aplikacji wymiany informacji SIENA.

W celu zintensyfikowania współpracy policyjnej pomiędzy Kosowem a Serbią, we wrześniu 2009 r. Misja EULEX zawarła z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych Republiki Serbii specjalne porozumienie, zwane Protokołem o współpracy policyjnej w sprawie zapobiegania i zwalczania przestępczości zorganizowanej, transgranicznej oraz innych form przestępczości lub czynów zabronionych. Poza wymianą informacji na poziomie operacyjnym, protokół przewiduje wspólne punkty kontaktowe i regularne spotkania grup roboczych. Obecnie funkcję takiego punktu kontaktowego pełni IPCU, który otrzymuje i przesyła zlecenia do Serbii za pośrednictwem dyżurnego Centrum Operacyjnego Misji EULEX. Poza wymienionymi wyżej zadaniami, IPCU ściśle współpracuje z zagranicznymi oficerami łącznikowymi akredytowanych w stolicy kraju – Prisztinie.

SSP – Small Scale Projects

Zespół ds. Międzynarodowej Współpracy Policji wspiera kosowską policję przez finansowane ze środków unijnych tzw. małe projekty (Small Scale Projects), których celem jest poprawa i wzmocnienie jej zdolności operacyjnych i wykonawczych w obszarze współpracy międzynarodowej. W latach 2018–2020 EULEX zorganizował m.in. szkolenie dotyczące przemytu dzieł sztuki i przedmiotów dziedzictwa kulturalnego, dwa treningi w Wiedniu i Pradze w zakresie bezpieczeństwa i ochrony danych, wizytę studyjną dla przedstawicieli kosowskiej policji w siedzibie Europejskiego Urzędu ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych OLAF oraz warsztaty w dziedzinie walki z tzw. „mafią śmieciową” połączone z wizytą studyjną w Rzymie, w siedzibie jednostki wyspecjalizowanej w walce z przestępczością przeciwko środowisku.

WPŁYW COVID-19

Sytuacja związana z pandemią wymusiła na Misji EULEX dostosowanie trybu pracy do warunków zwiększonego zagrożenia zakażeniami. Zmieniono tryb pracy większości członków misji i jako regułę przyjęto tzw. teleworking. Oficerowie IPCU otrzymali szyfrowane laptopy, które umożliwiają w ograniczonym zakresie pracę zdalną dzięki dostępowi do baz danych i bezpiecznej poczty elektronicznej. Wprowadzono rotacyjność osób dyżurujących w Biurze Łącznikowym Interpolu, na jednej zmianie przebywać może maksymalnie dwóch policjantów – jeden z UNMIK i jeden z EULEX. Pozostali pracują w tym czasie zdalnie, co zapewnia ciągłość służby. W godzinach popołudniowych, w weekendy i święta wyznaczeni policjanci pełnią dyżury domowe pod telefonem. Od 1 stycznia do końca sierpnia 2020 r. IPCU zarejestrował 378 nowych spraw, w tym 267 realizowanych kanałem Interpolu, 89 na podstawie Protokołu z Serbią oraz 20 kanałem Europolu. Natomiast w analogicznym okresie roku 2019 zarejestrowano łącznie 475 nowych spraw.

POLACY W MISJI EULEX

Polska Policja jest dobrze widoczna w strukturach Misji EULEX, a nasi policjanci wysoko oceniani za profesjonalizm i zaangażowanie. Oprócz Jednostki Specjalnej Polskiej Policji (95 funkcjonariuszy) w misji służy obecnie 10 policyjnych ekspertów. Warto nadmienić, że Polacy są również w ścisłym kierownictwie misji: zastępcą szefa misji jest insp. Cezary Luba, natomiast szefem Pionu Operacyjnego mł. insp. Krzysztof Janiszewski.

Policyjni eksperci dobierani są na poszczególne stanowiska misyjne w drodze konkursu. Dobór ogłaszany jest kilka razy w roku. Można aplikować jednocześnie na maksymalnie trzy ogłoszone wolne stanowiska, zgodnie ze swoimi kwalifikacjami. Spośród wszystkich aplikacji wyselekcjonowane są te najlepsze pod względem formalnym i merytorycznym. Następnie wybrane osoby przechodzą za pośrednictwem Skype/telefonu rozmowę kwalifikacyjną w języku angielskim przed panelem złożonym z egzaminatorów wyznaczonych przez misję. Dopiero wówczas, na podstawie wyników rozmowy (oceniana jest wiedza o instytucjach unijnych, doświadczenie zawodowe, predyspozycje i przydatność kandydata na danym stanowisku) podejmowana jest decyzja dotycząca wyboru kandydata. Kandydaci na najwyższe stanowiska w misji zapraszani są na taką rozmowę do Brukseli osobiście i tam egzaminowani przez specjalnie dobraną komisję Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych.

Polska Policja deleguje swoich ekspertów na podstawie przepisów dotyczących kontyngentów policyjnych, a komórką odpowiedzialną za nabór i koordynację jest Wydział Misji Zagranicznych i Oficerów Łącznikowych BMWP KGP.

oprac. podinsp. Robert Zabłotny

oficer operacyjny Zespołu ds. Międzynarodowej Współpracy Policji (CICU – IPCU) Misji EULEX

zdj. Anna Michejda, Paweł Ostaszewski