Zgodnie z zapisami zawartymi w aktualnym przepisie, definicję legalną „zgromadzenia” zawiera art. 3 ust. 1 cytowanej ustawy, wskazując, że jest nim zgrupowanie osób na otwartej przestrzeni dostępnej dla nieokreślonych imiennie osób w określonym miejscu w celu odbycia wspólnych obrad lub w celu wspólnego wyrażenia stanowiska w sprawach publicznych. Choć ustawa Prawo o zgromadzeniach jednoznacznie definiuje pojęcie zgromadzenia, to jednak akt ten nie precyzuje i bliżej nie określa, co należy rozumieć pod użytym w definicji sformułowaniem „sprawy publiczne”. Jak się wydaje, zastosowanie przez ustawodawcę w przepisie prawnym zwrotu nieostrego, jakim jest wyrażenie „sprawy publiczne”, pozostawia organom stosującym prawo swobodę uznania danego zgromadzenia za spełniające walor „sprawy publicznej”. Warto zauważyć, że ustawodawca nie wskazał kryterium liczbowego definiującego niezbędną liczbę uczestników zgromadzenia.
Ubi emolumentum, ibi onus. Gdzie przywileje, tam i obowiązki
Organizator zgromadzenia zawiadamia organ gminy o zamiarze jego zorganizowania nie wcześniej niż na 30 dni i nie później niż na 6 dni przed planowaną datą zgromadzenia. Organ gminy po otrzymaniu zawiadomienia udostępnia niezwłocznie na stronie internetowej w Biuletynie Informacji Publicznej informację o miejscu i terminie organizowanego zgromadzenia. Ponadto informuje niezwłocznie właściwego komendanta powiatowego (miejskiego) Policji, a na obszarze m.st. Warszawy – komendanta rejonowego Policji, o organizowanym zgromadzeniu, przekazując zawiadomienie o zamiarze zorganizowania zgromadzenia. Jeżeli wniesiono zawiadomienia o zamiarze zorganizowania dwóch lub większej liczby zgromadzeń, o pierwszeństwie wyboru miejsca i czasu zgromadzenia decyduje kolejność wniesienia zawiadomień. Organ gminy niezwłocznie wzywa do zmiany miejsca lub czasu zgromadzeń organizatorów zgromadzeń, którym nie przysługuje pierwszeństwo wyboru miejsca i czasu. Ponadto, jeżeli usprawni to uzgodnienie zmiany miejsca lub czasu zgromadzeń, może przeprowadzić rozprawę administracyjną. W tym celu, nie później jednak niż na 120 godzin przed planowaną datą zgromadzenia, wzywa organizatorów zgromadzeń do uczestnictwa w rozprawie administracyjnej. Organizatorom zgromadzeń, którzy uczestniczą w rozprawie administracyjnej, organ może przedstawić propozycję zmiany miejsca lub czasu zgromadzenia. Jeżeli na rozprawie administracyjnej organizatorzy zgromadzeń nie uzgodnią miejsca lub czasu zgromadzeń w taki sposób, aby ich przebieg nie zagrażał życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach, organizatorzy zgromadzeń dokonują wyboru miejsca lub czasu zgromadzeń zgodnie z kolejnością wniesienia zawiadomień o zamiarze zorganizowania zgromadzenia. Organ gminy, po wydaniu decyzji o zakazie zgromadzenia, udostępnia niezwłocznie tę decyzję na stronie podmiotowej w Biuletynie Informacji Publicznej i przekazuje ją organizatorowi zgromadzenia wraz z informacją o jej udostępnieniu. Jednocześnie organ gminy przekazuje decyzję o zakazie zgromadzenia wraz z aktami sprawy właściwemu sądowi okręgowemu. Rozpatrzenie odwołania od decyzji o zakazie zgromadzenia następuje w postępowaniu nieprocesowym niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 24 godzin od wniesienia odwołania. Na postanowienie sądu okręgowego przysługuje, w terminie 24 godzin od jego wydania, zażalenie do sądu apelacyjnego, który rozpoznaje je w terminie 24 godzin. Od postanowienia sądu apelacyjnego nie przysługuje skarga kasacyjna i podlega ono natychmiastowemu wykonaniu. Organizator zgromadzenia oraz przewodniczący zgromadzenia są obowiązani do zapewnienia przebiegu zgromadzenia zgodnie z przepisami prawa oraz do przeprowadzenia zgromadzenia w taki sposób, aby zapobiec powstaniu szkód z winy uczestników zgromadzenia. W trakcie trwania zgromadzenia jego przewodniczący jest obowiązany pozostawać w kontakcie z delegowanym przedstawicielem organu gminy lub funkcjonariuszami Policji w przypadku ich przybycia na miejsce zgromadzenia. Ponadto w trakcie trwania zgromadzenia jest obowiązany do nieprzerwanego posiadania w widocznym miejscu elementów wyróżniających, w tym identyfikatora. Jednocześnie żąda opuszczenia zgromadzenia przez osobę, która swoim zachowaniem narusza przepisy ustawy albo uniemożliwia lub usiłuje udaremnić zgromadzenie. W przypadku niepodporządkowania się żądaniu przewodniczący zgromadzenia zwraca się o pomoc do Policji lub straży gminnej (miejskiej). Przewodniczący zgromadzenia rozwiązuje zgromadzenie, jeżeli uczestnicy zgromadzenia nie podporządkują się jego poleceniom lub gdy przebieg zgromadzenia narusza przepisy ustawy Prawo o zgromadzeniach albo przepisy karne. Organ gminy może wyznaczyć swojego przedstawiciela do udziału w zgromadzeniu. Wyznaczenie przedstawiciela jest obowiązkowe w przypadku, gdy istnieje niebezpieczeństwo naruszenia porządku publicznego w trakcie trwania zgromadzenia. Zgromadzenie może być rozwiązane przez przedstawiciela organu gminy, jeżeli jego przebieg zagraża życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach lub narusza przepisy niniejszej ustawy albo przepisy karne, a przewodniczący zgromadzenia, uprzedzony przez przedstawiciela organu gminy o konieczności rozwiązania zgromadzenia, nie rozwiązuje go. Funkcjonariusz Policji może zwrócić się do przedstawiciela organu gminy o rozwiązanie zgromadzenia w przypadku wystąpienia okoliczności decydujących o jego rozwiązaniu. Rozwiązanie następuje przez wydanie decyzji ustnej podlegającej natychmiastowemu wykonaniu, poprzedzonej dwukrotnym ostrzeżeniem uczestników zgromadzenia o możliwości jego rozwiązania, a następnie ogłoszonej przewodniczącemu zgromadzenia lub ogłoszonej publicznie uczestnikom zgromadzenia w przypadku niemożności skontaktowania się z przewodniczącym zgromadzenia. Decyzję tę doręcza się organizatorowi zgromadzenia na piśmie w terminie 72 godzin od jej podjęcia. Organizatorowi przysługuje prawo wniesienia odwołania od decyzji o rozwiązaniu do sądu okręgowego właściwego ze względu na siedzibę organu gminy w terminie 7 dni od dnia rozwiązania zgromadzenia. Rozpatrzenie odwołania od decyzji o rozwiązaniu następuje w postępowaniu nieprocesowym, nie później niż w terminie 30 dni od wniesienia odwołania. Sąd okręgowy doręcza niezwłocznie postanowienie kończące postępowanie w sprawie wraz z uzasadnieniem uczestnikom postępowania. Na postanowienie sądu okręgowego przysługuje w terminie 5 dni od dnia doręczenia postanowienia zażalenie do sądu apelacyjnego. Od postanowienia sądu apelacyjnego nie przysługuje skarga kasacyjna.
Ubi ius, ibi societas. Gdzie prawo, tam i społeczeństwo
W przypadku, gdy organizator zgromadzenia uzna, że planowane zgromadzenie nie będzie powodować utrudnień w ruchu drogowym, a w szczególności powodować zmiany w jego organizacji, może wystąpić o zorganizowanie zgromadzenia w trybie uproszczonym. Organizator takiego zgromadzenia zawiadamia o zamiarze jego zorganizowania właściwe gminne (miejskie) centrum zarządzania kryzysowego, a w przypadku gdy w danej gminie nie zostało ono utworzone – wojewódzkie centrum zarządzania kryzysowego, nie wcześniej niż na 30 dni i nie później niż na 2 dni przed planowaną datą zgromadzenia. Właściwe centrum zarządzania kryzysowego niezwłocznie informuje właściwe podmioty o miejscu, terminie oraz o przewidywanej liczbie uczestników zgromadzenia. Organizator w trakcie trwania zgromadzenia jest obowiązany do nieprzerwanego posiadania w widocznym miejscu elementów wyróżniających, wskazujących na pełnienie przez niego funkcji organizatora. Organizator rozwiązuje zgromadzenie, jeżeli uczestnicy nie podporządkują się jego poleceniom lub gdy jego przebieg narusza przepisy ustawy Prawo o zgromadzeniach albo przepisy karne. Zgromadzenie może być rozwiązane przez przedstawiciela organu gminy, jeżeli jego przebieg zagraża życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach, powoduje istotne zagrożenie bezpieczeństwa lub porządku ruchu drogowego na drogach publicznych lub narusza przepisy niniejszej ustawy albo przepisy karne, a organizator zgromadzenia, uprzedzony przez przedstawiciela organu gminy o konieczności rozwiązania zgromadzenia, nie rozwiązuje go. Funkcjonariusz Policji może zwrócić się do przedstawiciela organu gminy o rozwiązanie zgromadzenia w przypadku wystąpienia powyższych okoliczności. Rozwiązanie zgromadzenia następuje przez wydanie decyzji ustnej podlegającej natychmiastowemu wykonaniu, poprzedzonej dwukrotnym ostrzeżeniem uczestników o możliwości jego rozwiązania, a następnie ogłoszonej organizatorowi lub ogłoszonej publicznie uczestnikom w przypadku niemożności skontaktowania się z organizatorem zgromadzenia. Decyzję tę doręcza się organizatorowi zgromadzenia na piśmie w terminie 72 godzin od jej podjęcia. Organizatorowi zgromadzenia przysługuje prawo wniesienia odwołania od decyzji o rozwiązaniu zgromadzenia do sądu okręgowego właściwego ze względu na siedzibę organu gminy w terminie 7 dni od dnia rozwiązania zgromadzenia. Rozpatrzenie odwołania od decyzji o rozwiązaniu następuje w postępowaniu nieprocesowym, nie później niż w terminie 30 dni od wniesienia odwołania. Sąd okręgowy doręcza niezwłocznie postanowienie kończące postępowanie w sprawie wraz z uzasadnieniem uczestnikom postępowania. Na postanowienie sądu okręgowego przysługuje w terminie 5 dni od dnia doręczenia postanowienia zażalenie do sądu apelacyjnego. Od postanowienia sądu apelacyjnego nie przysługuje skarga kasacyjna.
Haec lex valet in omnes. To prawo dotyczy wszystkich
Nowo uchwalona ustawa Prawo o zgromadzeniach wprowadziła także do polskiego systemu prawnego instytucję zgromadzenia spontanicznego. Tego rodzaju zgromadzenie zgodnie z art. 3 ust. 2 ustawy odbywa się w związku z zaistniałym nagłym i niemożliwym do wcześniejszego przewidzenia wydarzeniem związanym ze sferą publiczną, którego odbycie w innym terminie byłoby niecelowe lub mało istotne z punktu widzenia debaty publicznej. Zgromadzenia spontaniczne nie wymagają notyfikacji właściwemu organowi gminy. Zgromadzenie spontaniczne może być rozwiązane przez funkcjonariusza kierującego działaniami Policji, jeżeli:
– jego przebieg zagraża życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach,
– jego przebieg powoduje poważne zagrożenie bezpieczeństwa lub porządku publicznego,
– powoduje istotne zagrożenie bezpieczeństwa lub porządku ruchu drogowego na drogach publicznych,
– jego przebieg narusza przepisy ustawy Prawo o zgromadzeniach albo przepisy karne,
– zakłóca przebieg zgromadzenia organizowanego w trybie zwykłym lub uproszczonym.
Rozwiązanie zgromadzenia spontanicznego następuje przez wydanie decyzji ustnej podlegającej natychmiastowemu wykonaniu, poprzedzonej dwukrotnym ostrzeżeniem uczestników zgromadzenia spontanicznego o możliwości jego rozwiązania, a następnie ogłoszonej publicznie uczestnikom zgromadzenia.
podinsp. TOMASZ MILCZAREK
ekspert Wydziału Operacyjnego Głównego Sztabu Policji KGP