Ustawa wprowadza kilku zasadniczych zmian o charakterze systemowym, z których najważniejszą jest przemodelowanie postępowania sądowego w kierunku jego większej kontradyktoryjności, m.in. przez redukcję znaczenia postępowania dowodowego prowadzonego na etapie śledztwa lub dochodzenia. Co wynika z założenia, że czynności dowodowe postępowania przygotowawczego mają – co do zasady – być prowadzone nie dla sądu, lecz dla prokuratora w celu dostarczenia mu podstaw do sporządzenia aktu oskarżenia i popierania go przed sądem, ewentualnie umorzenia postępowania.

Druga grupa zmian ma prowadzić do usprawnienia i przyspieszenia postępowania dzięki stworzeniu prawnych ram szerszego wykorzystania konsensualnych sposobów zakończenia postępowania karnego i w szerszym zakresie wykorzystania idei sprawiedliwości naprawczej. Zmiany te m.in. obejmują:

a) rozszerzenie możliwości wnioskowania przez prokuratora o skazanie bez rozprawy na wszystkie występki (art. 335 k.p.k.);

b) przyznanie oskarżonemu możliwości wnioskowania o skazanie bez przeprowadzania postępowania dowodowego (art. 338a k.p.k., art. 387 § 1 k.p.k.);

c) dodanie w kodeksie karnym art. 59a, który umożliwia umorzenie postępowania na wniosek pokrzywdzonego, jeżeli sprawca, który nie był uprzednio skazany za przestępstwo umyślne z użyciem przemocy, naprawił szkodę lub zadośćuczynił wyrządzonej krzywdzie (umorzenie restytucyjne).

Z punktu widzenia zadań realizowanych w postępowaniu karnym przez Policję najistotniejsze zmiany to:

– przemodelowanie postępowania przygotowawczego, zwłaszcza w zakresie jego celów3,

– usprawnienie i przyspieszenie postępowania w rezultacie szerszego wykorzystania konsensualnych sposobów zakończenia postępowania karnego.

Należy jednak wyraźnie wskazać, że w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym przez Policję po 1 lipca 2015 roku nie ulegają zmianie przepisy dotyczące:

1) przyjmowania zawiadomienia o przestępstwie,

2) wykonywania przez Policję czynności w trybie art. 307 i 308 k.p.k.,

3) dokonywania poszczególnych czynności procesowych, w tym dowodowych tzw. niepowtarzalnych4.

Znowelizowany kodeks postępowania karnego nadal utrzymuje dwie formy postępowania przygotowawczego, tj. śledztwo i dochodzenie5.

ZAKRES PODMIOTOWY I PRZEDMIOTOWY ŚLEDZTWA

Nowela zmienia zakres podmiotowy i przedmiotowy śledztwa. Zgodnie z brzmieniem art. 309 k.p.k. śledztwo będzie prowadzone  w sprawach:

1) w których rozpoznanie w pierwszej instancji należy do właściwości sądu okręgowego,

2) o występki – gdy osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Służby Celnej lub Centralnego Biura Antykorupcyjnego,

3) o występki – gdy osobą podejrzaną jest funkcjonariusz Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, w zakresie spraw należących do właściwości tych organów lub o występki popełnione przez tych funkcjonariuszy w związku z wykonywaniem czynności służbowych,

4) o występki, w których nie prowadzi się dochodzenia,

5) o występki, w których prowadzi się dochodzenie, jeżeli prokurator tak postanowi ze względu na wagę lub zawiłość sprawy.

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 25 § 1 k.p.k. sąd okręgowy orzeka w pierwszej instancji w sprawach o następujące przestępstwa:

1) zbrodnie określone w kodeksie karnym oraz w ustawach szczególnych,

2) występki określone w rozdziałach XVI i XVII oraz w art. 140–142, art. 148 § 4, art. 149, art. 150 § 1, art. 151–154, art. 156 § 3, art. 158 § 3, art. 163 § 3 i 4, art. 165 § 1, 3 i 4, art. 166 § 1, art. 173 § 3 i 4, art. 185 § 2, art. 189a § 2, art. 210 § 2, art. 211a, art. 252 § 3, art. 258 § 1–3, art. 265 § 1 i 2, art. 269, art. 278 § 1 i 2 w zw. z art. 294, art. 284 § 1 i 2 w zw. z art. 294, art. 286 § 1 w zw. z art. 294, art. 287 § 1 w zw. z art. 294, art. 296 § 3 oraz art. 299 kodeksu karnego,

3) występki, które z mocy przepisu szczególnego należą do właściwości sądu okręgowego.

Spośród spraw o przestępstwa wymienione w art. 325a § 1 pkt 1 k.p.k., co do których właściwą formą będzie dochodzenie, zamiast dochodzenia będzie prowadzone śledztwo o przestępstwa określone w kodeksie karnym w art. 155, art. 156 § 2, art. 157a § 1, art. 165 § 2, art. 168, art. 174 § 2, art. 175, art. 181–184, art. 186, art. 201, art. 231 § 1 i 3, art. 240 § 1, art. 250a § 1–3, art. 265 § 3 oraz w rozdziale XXXVI, z wyjątkiem art. 297 i art. 300, i rozdziale XXXVII kodeksu karnego.

W sprawach o występki przeciwko mieniu (bez względu na zagrożenie karą) śledztwo będzie prowadzone, gdy wartość przedmiotu przestępstwa albo szkoda wyrządzona lub grożąca przekracza 200 000 zł6.

Ponadto śledztwo będzie prowadzone:

1) jeżeli czyn narusza kilka przepisów ustawy karnej i choćby jeden z nich wymaga prowadzenia śledztwa,

2) jeżeli czyn został popełniony przez dorosłego wespół z nieletnim albo czyn karalny nieletniego pozostaje w ścisłym związku z czynem osoby dorosłej, a dobro nieletniego nie stoi na przeszkodzie łącznemu prowadzeniu sprawy (obligatoryjne śledztwo prokuratora, wszczynane na podstawie art. 16 § 1–2 ustawy z 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tj. Dz.U. z 2014 r. poz. 382),

3) jeżeli przestępstwo skarbowe popełniono w warunkach określonych w art. 151a albo 151b § 1 kodeksu karnego skarbowego.

CZYNNOŚCI POPRZEDZAJĄCE FORMALNE WSZCZĘCIE ŚLEDZTWA

Zmieni się brzmienie § 3 w art. 304 k.p.k., zgodnie z którym Policja będzie nadal miała obowiązek niezwłocznego przekazywania prokuratorowi zawiadomienia o przestępstwie lub własnych danych świadczących o popełnieniu przestępstwa, co do którego obowiązkowe jest prowadzenie śledztwa przez prokuratora, wraz z zebranymi materiałami. Oznacza to, że w przypadku, gdy Policja otrzyma zawiadomienie o przestępstwie (bez względu na jego postać, np. pisemne, utrwalone w protokole, przekazane za pomocą sieci teleinformatycznej), wobec którego jest obowiązkowe prowadzenie śledztwa przez prokuratora albo zgromadzi własne dane świadczące o popełnieniu takiego przestępstwa, niezwłocznie będzie je przekazywać prokuratorowi, który po ich rozpatrzeniu podejmował będzie odpowiednią decyzję procesową.

Od 1 lipca 2015 r. zgodnie z przepisem art. 305 § 3 k.p.k. postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa wydawał będzie prokurator albo Policja, przy czym postanowienie wydane przez Policję będzie nadal zatwierdzane przez prokuratora. Policja, jak się wydaje, będzie mogła wydać postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa tylko w odniesieniu do przestępstw, wobec których nie będzie obowiązkowe prowadzenie śledztwa przez prokuratora. Prokurator, podejmując decyzję o zatwierdzeniu wydanego przez Policję postanowienia o odmowie wszczęcia śledztwa, badał będzie w szczególności, czy istotnie brak podstaw do wszczęcia śledztwa i czy Policja rozważyła wszystkie okoliczności podniesione w zawiadomieniu o przestępstwie.

WSZCZĘCIE I PRZEBIEG ŚLEDZTWA

Nowela utrzymuje zasadę, że Policja nie jest organem uprawnionym do wszczęcia śledztwa, ale jednocześnie poszerza uprawnienia i obowiązki Policji w zakresie jego prowadzenia.

Od 1 lipca 2015 r. postanowienie o wszczęciu śledztwa zgodnie z przepisem art. 305 § 3 k.p.k. nadal będzie wydawał prokurator. Po wszczęciu śledztwa prokurator będzie mógł, tak jak dotąd, powierzyć Policji przeprowadzenie śledztwa w całości, w określonym zakresie, albo dokonanie poszczególnych czynności, przy czym w śledztwie prowadzonym z uwagi na osobę sprawcy (obowiązkowe prowadzenie śledztwa przez prokuratora) prokurator będzie mógł powierzyć Policji jedynie dokonanie poszczególnych czynności śledztwa (art. 309 pkt 2 i 3 k.p.k.). Należy zwrócić uwagę na nowe rozwiązania przyjęte w art. 311 k.p.k., zgodnie z którymi powierzenie Policji przeprowadzenia śledztwa w całości lub w określonym zakresie będzie mogło obejmować czynności związane z przedstawieniem zarzutów, zmianą lub uzupełnieniem postanowienia o przedstawieniu zarzutów czy zamknięciem śledztwa (dotychczas w śledztwie powierzonym zastrzeżone dla prokuratora). Co prawda ustawa tego nie stanowi, jednak w śledztwie prowadzonym z uwagi na osobę sprawcy, prokurator nie będzie powierzał Policji dokonywania czynności związanych z przedstawieniem zarzutów, zmianą lub uzupełnieniem postanowienia o przedstawieniu zarzutów czy zamknięciem śledztwa. Zgodnie bowiem z przepisem art. 311 § 6 k.p.k. prokurator będzie mógł zastrzec do osobistego wykonania jakąkolwiek czynność śledztwa.

W śledztwie powierzonym w całości lub w określonym zakresie albo podczas wykonywania poszczególnych czynności śledztwa Policja – tak jak dotychczas – będzie mogła dokonywać innych czynności, jeżeli wyłoni się taka potrzeba (art. 311 § 4 k.p.k.). Będzie to uzasadnione zwłaszcza wówczas, gdy zwłoka mogłaby spowodować utratę lub zniekształcenie dowodu7. Nie jest wykluczone wydawanie przez Policję postanowienia, ustawa bowiem nie zastrzega, że wyłączone są czynności wymagające postanowienia. Policja będzie więc mogła wydawać w śledztwie postanowienia, np. o powołaniu biegłego, z wyłączeniem oczywiście tych, które są zastrzeżone dla prokuratora, np. dot. sądowo-lekarskiej sekcji zwłok.

Inaczej powierzenie śledztwa reguluje ustawa z 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (Dz.U. z 2013 r. poz. 186, z późn. zm.). Zgodnie z przepisem art. 151b § 2. k.k.s. prokurator, który wszczął śledztwo, może powierzyć Policji (także innym niefinansowym organom postępowania przygotowawczego) jego przeprowadzenie w całości lub w określonym zakresie albo dokonanie poszczególnych czynności tego postępowania. W przypadku śledztwa prowadzonego przeciwko funkcjonariuszom publicznym prokurator nie może powierzyć Policji (także innemu organowi) czynności związanych z przedstawieniem zarzutów, ich zmianą lub uzupełnieniem oraz zamknięciem śledztwa. Natomiast zgodnie z brzmieniem § 3 art. 151b k.k.s. przy powierzeniu śledztwa w całości lub w określonym zakresie, prokurator może zastrzec do osobistego wykonania jakąkolwiek czynność, w szczególności wymagającą wydania postanowienia, związaną z przedstawieniem zarzutów, ich zmianą lub uzupełnieniem, pociągnięciem do odpowiedzialności posiłkowej i zmianą postanowienia o pociągnięciu do tej odpowiedzialności albo zamknięciem śledztwa.

Nowela utrzymuje podstawowy, 3-miesięczny termin śledztwa. Okres śledztwa powyżej 3 miesięcy może być przedłużony na dalszy czas oznaczony, nie dłuższy jednak niż rok, przez prokuratora nadzorującego śledztwo lub prokuratora nadrzędnego nad prokuratorem, który prowadzi śledztwo. W szczególnie uzasadnionych przypadkach okres ten może przedłużyć na dalszy czas oznaczony właściwy prokurator nadrzędny nad prokuratorem nadzorującym lub prowadzącym śledztwo.

cdn.

insp. w st. spocz. ROMAN WOJTUSZEK

Biuro Służby Kryminalnej KGP


Przypisy:
1 Niniejszą ustawą zmienia się m. in.: ustawę z 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń, ustawę z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny, ustawę z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy, ustawę z 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy i ustawę z 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia.

2 W Sejmie RP trwają prace nad kolejnymi zmianami w procedurze karnej, w tym tymi, które wprowadza wskazana ustawa (druk sejmowy nr 2393).

3 Cele postępowania przygotowawczego zostaną przedstawione w kolejnym artykule z cyklu materiałów omawiających nowelizację.

4 Mają do nich zastosowanie przepisy dotyczące dowodów, uregulowane w dziale V k.p.k. oraz art. 143 k.p.k. określający czynności, które wymagają spisania protokołu, a także art. 311 § 3 i 5 k.p.k. i art. 325h k.p.k.

5 W zakresie postępowania przedsądowego (obecnie przygotowawczego) wyraźne rozróżnienie między śledztwem a dochodzeniem wprowadził w Polsce kodeks postępowania karnego z 1928 r.

6 Szczegółowy katalog przestępstw, o które wszczyna się śledztwo, po opracowaniu w Biurze Służby Kryminalnej KGP zostanie przekazany do jednostek organizacyjnych Policji, zostanie także umieszczony na stronie BSK KGP.

7 Nowy art. 311 k.p.k. nie zawiera przepisu takiego, jaki jest w obecnym stanie prawnym, zgodnie z którym „prokurator może zastrzec do osobistego wykonania jakąkolwiek czynność śledztwa, a w szczególności czynności wymagające postanowienia”.


Zobacz także:
Odebranie dziecka (nr 113/08.2014)
Nadzór prewencyjny cz. 1 (nr 112/07.2014)
Ustawa o broni i amunicji cz. 3 (Nr 111 / 06.2014)