Nim przejdziemy do omawiania praktycznych konsekwencji tej zasady zwróćmy uwagę na zbieżność tej dyplomatycznej zasady z opisaną przez psychologów regułą zachowań społecznych.

WYRAZY WDZIĘCZNOŚCI

Reguła wzajemności jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych reguł w większości społeczeństw. W jej myśl człowiek, który otrzymał od kogoś dobro, powinien odwdzięczyć się w podobny sposób. To, że czujemy się zobowiązani do wdzięczności, pozwala na uruchamianie różnego rodzaju procesów, które są dobre zarówno dla pojedynczych ludzi, jak i całego społeczeństwa. Kto tej reguły nie przestrzega, naraża się na coś w rodzaju społecznego ostracyzmu. Wielu tzw. praktyków wpływu społecznego stosuje regułę wzajemności po to, by uzyskać określony efekt: należy człowiekowi zaoferować jakąś przysługę, zrobić coś dla niego, zanim wyjawi się własną prośbę. Policjantki i policjanci znają zapewne więcej zastosowań tej reguły przez różnych, mniej czy bardziej wyrafinowanych, oszustów. W przypadku zasady wzajemności należącej do kanonu dobrych obyczajów ma ona zastosowanie w kontekście pozytywnym.

PREZENTY

Zasada wzajemności mówi, że jeśli kogoś obdarowujemy prezentem, nie może być on zbyt drogi. Obdarowany powinien mieć możliwość, przy najbliższej okazji, wręczenia nam prezentu podobnej wartości. Jeśli cena prezentu, który wręczamy, jest zbyt wysoka, obdarowany może takiego prezentu nie przyjąć, a w niektórych wypadkach taka dysproporcja może znacznie ochłodzić nasze relacje. W przypadku prezentów czy upominków przekazywanych przez przedstawicieli jednej instytucji przedstawicielom drugiej najlepiej posługiwać się upominkami, których wartość nie przekracza 100 złotych. Pamiętajmy, że prezent czy upominek jest przede wszystkim materialnym symbolem naszych dobrych życzeń czy po prostu życzliwości wobec obdarowanego.

WESELA I UROCZYSTOŚCI RODZINNE

Zwyczaj nakazuje, żeby na uroczystości rodzinne zapraszać tych, którzy nas wcześniej zaprosili. Szczególnie w przypadku wesel. Nie zmieniałbym tego obyczaju, ale zdarzają się takie przypadki, że państwo młodzi, nie mogą, z różnych przyczyn, wszystkich zaprosić. W takim wypadku należy poinformować osoby, których nie zapraszamy (a zgodnie z zasadą wzajemności powinniśmy), o przyczynach (niewielkie przyjęcie, najbliższa rodzina).

Drugą kwestią, która pojawia się podczas przygotowań do tego typu uroczystości, jest wartość prezentu czy kwota pieniędzy, którą mamy podarować nowożeńcom, dziecku chrzczonemu czy przystępującemu do pierwszej komunii świętej. Często przyjmuje się, że wartość prezentu powinna być podobna do tej, którą otrzymaliśmy. To generalnie dobra zasada. Warto jedynie zastanowić się, czy bohaterowie uroczystości bardziej potrzebują prezentu (jeśli tak, to jakiego), czy gotówki.

KORESPONDENCJA

Zarówno w przypadku korespondencji tradycyjnej, jak i elektronicznej, a także w przypadku SMS-ów w dobrym tonie jest odpowiedzieć na przesyłkę, a przynajmniej potwierdzić, że informacja dotarła. Krótkie podziękowanie: „Dziękuję za informację. Pozdrawiam” jest zarówno potwierdzeniem, że wiadomość dotarła, jak i elegancką formą podtrzymania kontaktu.

ZAPROSZENIA NA KAWĘ CZY NA OBIAD

Tu również obowiązuje zasada wzajemności. Dodatkowo trzeba pamiętać, że ten, kto zaprasza, płaci za posiłek czy kawę. Sformułowanie: „Następnym razem zapraszam ja”, oznacza zarówno chęć ponownego spotkania, jak i odwzajemnienie dobra, jakim było opłacenie rachunku. Unikanie zrewanżowania się zaproszeniem na obiad czy kawę jest wyraźnym sygnałem, że obdarowany nie chce kontynuować znajomości.

WIZYTY I REWIZYTY

Chodzi o zaproszenie znajomych czy przyjaciół do domu. Dom dla każdego z nas jest miejscem szczególnym, do którego zapraszamy tylko wybrane osoby Zaproszenie do domu jest więc ze strony gospodarzy ogromnym honorem wobec gości. Dlatego wypada zrewanżować się zaproszeniem. W przypadku dużej różnicy zamożności lub niechęci do przyjmowania kogokolwiek w swoim domu, można zaprosić gości do restauracji czy na wspólną wycieczkę.

ZASADA WZAJEMNOŚCI NIE WPROST

Jeśli ktoś innej osobie wyświadczył przysługę, najczęściej nie domaga się, by od razu zastosować regułę wzajemności i na pewno nie w tej samej formie. Największą sztuką jest pamiętanie, kto co dla nas uczynił dobrego i w odpowiednim momencie zrewanżowanie się. Doświadczenie uczy, że często ludzie są niewdzięczni, albo, ujmując to bardziej dyplomatycznie, zapominają, co się dla nich zrobiło. Niekiedy mały gest pamięci pozwala uczynić zadość zasadzie wzajemności.

JAK KUBA BOGU, TAK BÓG KUBIE

Zasada wzajemności nie powinna funkcjonować w kontekście negatywnym. Rewanżowanie się złym zachowaniem wobec osoby, która się źle zachowuje, nie tylko nie jest zgodne z protokołem dyplomatycznym, ale wskazuje też na brak dobrego wychowania. Stąd, gdy na przykład zostaniemy oczernieni, nie powinniśmy odpłacać tym samym. W takich sytuacjach należy zachować zimną krew i nie pozwolić, by emocje kierowały naszym zachowaniem. Nie jest to łatwe, ale właśnie w takich sytuacjach zarówno my sami, jak i otaczający nas ludzie mogą przekonać się o naszej klasie i wartości.

prof. dr hab. MICHAŁ IWASZKIEWICZ

znawca i wykładowca protokołu dyplomatycznego i dobrego obyczaju. Rektor Wyższej Szkoły Umiejętności Społecznych w Poznaniu, złonek Rady Konsultacyjnej Komendanta Głównego Policji


Zobacz także:
Precedencja na co dzień (Nr 111 / 06.2014)
O sztuce powitania
E-mailowy savoir vivre
Na przyjęciu
Uroczystości w miejscu pracy
Strój damski
Jak tytułować