Uzyskanie nagrania z wykonywanych czynności może stanowić dla policjantów istotny środek wskazujący na prawidłowość podejmowanych działań. W określonych sytuacjach będzie ono stanowić ważny dowód w sprawie, identyfikując sprawcę oraz obrazując jego działania. Obecnie nie funkcjonują w tym zakresie przepisy ogólne, na które funkcjonariusze mogą się powoływać w każdej sytuacji.
CZYNNOŚCI PROCESOWE
Rejestrowanie czynności mających charakter procesowy związanych z postępowaniem karnym regulują przepisy kodeksu postępowania karnego (Dz.U. z 1997 r., nr 89, poz. 555 z późn. zm.). Zgodnie z art. 147 par. 1 przebieg czynności protokołowanych może być utrwalony za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk. Jednak konieczne jest poinformowanie o tym fakcie osób uczestniczących w czynności.
Rejestracja obrazu lub dźwięku za pomocą specjalnego urządzenia nie zastępuje protokołu, który i tak musi być sporządzony (zgodnie z art. 143 par. 1 lub 2 k.p.k.). Natomiast w takiej sytuacji protokół można ograniczyć do zapisania najbardziej istotnych oświadczeń osób biorących udział w czynności procesowej (zgodnie z art. 147 par. 3), a zapis obrazu i dźwięku, a także przekład zapisu dźwięku stają się załącznikami do protokołu.
Kodeks postępowania karnego przewiduje obowiązek skorzystania z urządzenia rejestrującego dźwięk w przypadku przesłuchania świadka lub biegłego, jeżeli zachodzi niebezpieczeństwo, że przesłuchanie tej osoby nie będzie możliwe w dalszym postępowaniu. Natomiast pokrzywdzony lub świadek, którzy w chwili przesłuchania nie ukończyli 15 lat, powinni być co do zasady przesłuchiwani za pomocą urządzenia rejestrującego obraz i dźwięk. Odstąpienie od tego jest dopuszczalne, kiedy uniemożliwiają to okoliczności techniczne.
Jako czynność protokołowana, zatrzymanie osoby podejrzanej może być również utrwalane za pomocą urządzenia rejestrującego obraz lub dźwięk.
SPOSÓB UTRWALANIA
Zgodnie z nowym rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości w sprawie rodzaju urządzeń i środków technicznych służących do utrwalania obrazu lub dźwięku do celów procesowych oraz sposobu przechowywania, odtwarzania i kopiowania zapisów (Dz.U. 2012, poz. 1090), które zacznie obowiązywać 3 kwietnia 2013 r., do utrwalania obrazu lub dźwięku do celów procesowych używa się urządzeń typu analogowego lub cyfrowego (szerzej pisaliśmy o tym w artykule „Rok w prawie” w numerze grudniowym z 2012 r.). Rozporządzenie rozróżnia dwa rodzaje nośników: elektroniczne (w tym płyty CD, płyty DVD, karty pamięci, dyski twarde) oraz analogowe (w tym kaseta magnetofonowa, kaseta magnetowidowa, minikaseta DV lub fotograficzny materiał światłoczuły).
W celu prezentacji obrazu lub dźwięku z przebiegu utrwalonej czynności procesowej zapis odtwarza się za pomocą przeznaczonego do tego celu urządzenia. Podczas odtwarzania można użyć urządzenia korygującego lub wzmacniającego utrwalony dźwięk.
CZYNNOŚCI OPERACYJNO -ROZPOZNAWCZE
Dopuszczalność stosowania nagrań audiowizualnych w ramach czynności operacyjno rozpoznawczych reguluje art. 19 ustawy o Policji (Dz.U. z 1990 r. nr 30, poz. 179). Tak więc w przypadku wymienionych w przepisie przestępstw umyślnych, gdy inne środki okazały się bezskuteczne, albo będą nieprzydatne, sąd okręgowy może, w drodze postanowienia, zarządzić kontrolę operacyjną. Prowadzona ona jest niejawnie i polega na stosowaniu środków technicznych umożliwiających uzyskiwanie w sposób niejawny informacji i dowodów oraz ich utrwalanie, a w szczególności treści rozmów telefonicznych i innych informacji przekazywanych za pomocą sieci telekomunikacyjnych.
Natomiast art. 19a przewiduje, że czynności operacyjno rozpoznawcze zmierzające do sprawdzenia uzyskanych wcześniej wiarygodnych informacji o przestępstwie oraz ustalenia sprawców i uzyskania dowodów przestępstwa mogą być niejawnie rejestrowane za pomocą urządzeń służących do rejestracji obrazu lub dźwięku. Chodzi w tym przypadku o na przykład tzw. zakup kontrolowany.
Jeżeli w wyniku czynności operacyjno rozpoznawczych uzyskano dowody pozwalające na wszczęcie postępowania karnego lub które mogą mieć znaczenie dla toczącego się postępowania karnego, wszystkie materiały, także zapisy audio wideo przekazuje się prokuratorowi okręgowemu. W takim przypadku odpowiednio będzie się stosowało w postępowaniu przed sądem art. 393 k.p.k. dotyczący odczytywania protokołów na rozprawie.
Natomiast zgromadzone podczas stosowania czynności, materiały niezawierające dowodów pozwalających na wszczęcie postępowania karnego lub dowodów mających znaczenie dla toczącego się postępowania karnego podlegają niezwłocznemu, protokolarnemu i komisyjnemu zniszczeniu.
Jak wynika z powyższych przepisów, nagrywanie czynności dopuszczalne jest tylko i wyłącznie w sytuacji, kiedy istnieje prawdopodobieństwo popełnienia czynu zabronionego. Nie może być stosowane prewencyjnie.
Jednocześnie jednak art. 15 ust. 1 pkt 5a ustawy o Policji daje funkcjonariuszom prawo do obserwowania i rejestrowania przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych, a w przypadku czynności operacyjno rozpoznawczych i administracyjno porządkowych podejmowanych na podstawie ustawy – także i dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom.
W rozporządzeniu Rady Ministrów z 26 lipca 2005 r. w sprawie sposobu postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów (Dz.U. z 29 lipca 2005 r. nr 141, poz. 1186), w paragrafie 19 uszczegółowiono m.in. sposoby rejestrowania, określając, że policjant podczas czynności służbowych wykonuje uprawnienie do obserwowania i rejestrowania obrazu lub dźwięku zdarzeń, planowo lub doraźnie oraz w sposób: bezpośredni – w przypadku obecności policjantów w miejscu prowadzenia obserwacji i rejestracji obrazu lub dźwięku zdarzeń; zdalny – przy użyciu urządzeń przekazujących obraz lub dźwięk zdarzeń na odległość i jawny lub przy użyciu metod uniemożliwiających osobom nieupoważnionym ustalenie faktu prowadzenia obserwacji i rejestracji.
PRZEPISY SZCZEGÓLNE
Istnieje także wiele innych przepisów umożliwiających stosowanie zapisu dźwięku i obrazu w trakcie czynności policyjnych. Na przykład art. 15 ust. 1 pkt 4a ustawy o Policji dopuszcza obserwowanie i rejestrowanie przy użyciu środków technicznych obrazu z pomieszczeń przeznaczonych dla osób zatrzymanych lub doprowadzonych w celu wytrzeźwienia, policyjnych izb dziecka, pokoi przejściowych oraz tymczasowych pomieszczeń przejściowych.
Dodatkową regulację można znaleźć w ustawie Prawo o ruchu drogowym (Dz.U. z 1997, nr 98, poz. 602). Zgodnie z art. 129 w związku z czuwaniem nad bezpieczeństwem i porządkiem ruchu na drogach, kierowaniem ruchem i jego kontrolowaniem policjant jest uprawniony do używania urządzeń rejestrujących zdefiniowanych w art. 2 pkt 59: jako „stacjonarne, przenośne albo zainstalowane w pojeździe albo na statku powietrznym urządzenie ujawniające i zapisujące za pomocą technik utrwalania obrazów naruszenia przepisów ruchu drogowego przez kierujących pojazdami”.
ALEKSANDRA WZOREK