Zmiany te mają jeden wspólny cel – maksymalne uproszczenie i aktualizację istniejącego systemu ochrony informacji niejawnych w Polsce. Pod jednym wszakże warunkiem – bez uszczerbku dla bezpieczeństwa informacji niejawnych. Jedną ze zmian – stanowiącą punkt wyjścia do tworzenia nowego systemu – jest klasyfikowanie informacji niejawnych według innych niż dotychczas kryteriów.
TAK BYŁO
Przyjęte przez ustawę z 22 stycznia 1999 roku o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. z 2005 r. nr 196, poz. 1631 z późn. zm.) rozwiązania opierały się na tzw. dwustopniowym systemie podziału informacji niejawnych – na tajemnicę państwową i służbową. Polska pod tym względem stanowiła odosobniony przypadek na skalę NATO i Unii Europejskiej. Obowiązujące przepisy nakładały wymóg nadawania klauzul tajności olbrzymiej wręcz liczbie informacji (w wielu przypadkach, tak naprawdę, niewymagających ochrony) oraz powodowały częste zawyżanie klauzul bez racjonalnego uzasadnienia, a jedynie wychodząc z założenia, że dana informacja w pewnych okolicznościach może stanowić informację niejawną, przy jednoczesnym wymogu rezygnacji z nadawania klauzul bardzo ważnym informacjom, kierując się potrzebą ich szybkiego doręczenia adresatowi. Mało tego, przepisy ustawy nakładały obowiązek nadawania klauzul tajności takim informacjom, które mogły być objęte ochroną na mocy innych ustaw. Wystarczy wspomnieć na przykład o: ustawie o ochronie danych osobowych, ustawie Prawo prasowe czy też ustawie Prawo bankowe. Przeszło 10-letni okres obowiązywania ustawy doprowadził do wniosku, że podział informacji niejawnych na tajemnicę państwową i służbową nie zdał egzaminu i skutkiem tego należałoby przyjąć sprawdzone w tym zakresie rozwiązania NATO i UE.
ŚCIŚLE TAJNE
Ustawodawca, rezygnując z podziału informacji niejawnych na tajemnicę państwową i służbową, przyjął nowe definicje poszczególnych klauzul, zastępujące dotychczasowe ogólne definicje tych tajemnic, nieprecyzyjne definicje poszczególnych klauzul oraz bardzo szczegółowe, ale nieobligatoryjne wykazy informacji ściśle tajnych i tajnych ujęte w załączniku do ustawy.
Zgodnie z nowym porządkiem prawnym, jako „ściśle tajne” określać będziemy takie informacje, których nieuprawnione ujawnienie spowoduje wyjątkowo poważną szkodę dla Rzeczypospolitej Polskiej przez to, że:
– zagrozi niepodległości, suwerenności lub integralności terytorialnej Rzeczypospolitej Polskiej;
– zagrozi bezpieczeństwu wewnętrznemu lub porządkowi konstytucyjnemu Rzeczypospolitej Polskiej;
– zagrozi sojuszom lub pozycji międzynarodowej Rzeczypospolitej Polskiej;
– osłabi gotowość obronną Rzeczypospolitej Polskiej;
– doprowadzi lub może doprowadzić do identyfikacji funkcjonariuszy, żołnierzy lub pracowników służb odpowiedzialnych za realizację zadań wywiadu lub kontrwywiadu, którzy wykonują czynności operacyjno‑rozpoznawcze, jeżeli zagrozi to bezpieczeństwu wykonywanych czynności lub może doprowadzić do identyfikacji osób udzielających im pomocy w tym zakresie;
– zagrozi lub może zagrozić życiu lub zdrowiu funkcjonariuszy, żołnierzy lub pracowników, którzy wykonują czynności operacyjno‑rozpoznawcze, lub osób udzielających im pomocy w tym zakresie;
– zagrozi lub może zagrozić życiu lub zdrowiu świadków koronnych lub osób dla nich najbliższych.
TAJNE
Informacjami niejawnymi o klauzuli ,,tajne” będą takie, których nieuprawnione ujawnienie spowoduje poważną szkodę dla Rzeczypospolitej Polskiej przez to, że:
– uniemożliwi realizację zadań związanych z ochroną suwerenności lub porządku konstytucyjnego Rzeczypospolitej Polskiej;
– pogorszy stosunki Rzeczypospolitej Polskiej z innymi państwami lub organizacjami międzynarodowymi;
– zakłóci przygotowania obronne państwa lub funkcjonowanie Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej;
– utrudni wykonywanie czynności operacyjno‑rozpoznawczych prowadzonych w celu zapewnienia bezpieczeństwa państwa lub ścigania sprawców zbrodni przez służby lub instytucje do tego uprawnione;
– w istotny sposób zakłóci funkcjonowanie organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości;
– przyniesie stratę znacznych rozmiarów w interesach ekonomicznych Rzeczypospolitej Polskiej.
POUFNE
Jako informacje ,,poufne” w rozumieniu nowej ustawy o ochronie informacji niejawnych będziemy oznaczać takie informacje niejawne, których nieuprawnione ujawnienie spowoduje szkodę dla Rzeczypospolitej Polskiej przez to, że:
– utrudni prowadzenie bieżącej polityki zagranicznej Rzeczypospolitej Polskiej;
– utrudni realizację przedsięwzięć obronnych lub negatywnie wpłynie na zdolność bojową Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej;
– zakłóci porządek publiczny lub zagrozi bezpieczeństwu obywateli;
– utrudni wykonywanie zadań służbom lub instytucjom odpowiedzialnym za ochronę bezpieczeństwa lub podstawowych interesów Rzeczypospolitej Polskiej;
– utrudni wykonywanie zadań służbom lub instytucjom odpowiedzialnym za ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa obywateli lub ścigania sprawców przestępstw i przestępstw skarbowych oraz organom wymiaru sprawiedliwości;
– zagrozi stabilności systemu finansowego Rzeczypospolitej Polskiej;
– wpłynie niekorzystnie na funkcjonowanie gospodarki narodowej.
ZASTRZEŻONE
Informacjami niejawnymi o klauzuli ,,zastrzeżone” będziemy określać takie informacje, którym nie nadano wyższej klauzuli tajności, a ich nieuprawnione ujawnienie może mieć szkodliwy wpływ na wykonywanie przez organy władzy publicznej lub inne jednostki organizacyjne zadań w zakresie obrony narodowej, polityki zagranicznej, bezpieczeństwa publicznego, przestrzegania praw i wolności obywateli, wymiaru sprawiedliwości albo interesów ekonomicznych Rzeczypospolitej Polskiej.
WEDŁUG NOWYCH DEFINICJI
Jak wynika z powyższych definicji, oznaczanie informacji klauzulą „ściśle tajne” zostanie ograniczone do bardzo nielicznych informacji odnoszących się do polityki międzynarodowej, obronności państwa, czynności operacyjno‑rozpoznawczych służb wywiadu i kontrwywiadu, bądź mających bezpośrednie znaczenie dla niepodległości i porządku konstytucyjnego RP. Z kolei informacjami „tajnymi” będą takie, których ujawnienie spowodowałoby poważne szkody dla państwa w obszarze polityki międzynarodowej, obronności, ochrony suwerenności i porządku konstytucyjnego, interesów gospodarczych państwa, a także określonych działań operacyjno‑rozpoznawczych służb do tego uprawnionych na mocy ustaw.
Niewątpliwie największa zmiana dotyczy dotychczasowej tajemnicy służbowej, zrezygnowano bowiem z oznaczania klauzulami „poufne” i „zastrzeżone” informacji chronionych na podstawie innych ustaw. Definicje tych klauzul odniesiono jedynie do ewentualnych szkód, które ujawnienie informacji mogłoby przynieść dla bezpieczeństwa i interesów Polski. Zatem dotychczasowe informacje stanowiące tajemnicę państwową i służbową zastąpiono w nowej ustawie tajemnicą o czterech klauzulach. Co więcej, ich znaczenie nie odbiega od definicji przyjętych w NATO i Unii Europejskiej. Zaznaczyć w tym miejscu należy, że nowe definicje klauzul tajności sprawią, iż wiele informacji do tej pory klauzulowanych jako „ściśle tajne” w nowym porządku prawnym będzie oznaczana klauzulami „tajne” lub „poufne”, „tajnych” – jako „poufne” lub „zastrzeżone”. Zdecydowana zaś większość informacji stanowiących tajemnicę służbową (oczywiście z wyłączeniem tych, odnoszących się do interesu państwa) zostanie pozbawiona ochrony ze strony nowej ustawy.
W POLICJI
W praktyce policyjnej informacjami „ściśle tajnymi” będą najczęściej te dotyczące ochrony życia lub zdrowia policjantów wykonujących czynności operacyjno‑rozpoznawcze lub osób udzielających im pomocy w tym zakresie, jak również dotyczące problematyki ochrony życia lub zdrowia świadków koronnych lub osób dla nich najbliższych. Jako informacje „tajne” w Policji będą klasyfikowane zazwyczaj informacje związane z wykonywaniem czynności operacyjno‑rozpoznawczych w celu ścigania sprawców zbrodni. Najwięcej powinno być zaś informacji o klauzuli „poufne” z uwagi na realizację zadań mających na celu ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa obywateli i ściganie sprawców przestępstw. Oczywiście, informacjami zastrzeżonymi pozostaną te, których nieuprawnione ujawnienie może mieć szkodliwy wpływ na wykonywanie zadań przez Policję.
CZAS OCHRONY
Ustawa z 22 stycznia 1999 roku wprowadzała ściśle określone okresy ochrony informacji niejawnych, nie dając w tym zakresie żadnej swobody. Ustawa z 5 sierpnia 2010 roku o ochronie informacji niejawnych przyjęła odmienne od dotychczasowych, a od lat stosowane w NATO i UE rozwiązania, zgodnie z którymi informacje niejawne są objęte ochroną na czas ku temu niezbędny. Odchodzi ona od zdefiniowanych z góry okresów obowiązywania klauzul na rzecz możliwości zniesienia lub zmiany klauzuli w przypadku ustania lub zmiany ustawowych przesłanek ochrony. Dokumenty niejawne będą podlegać ochronie ustawowej do chwili, gdy osoba do tego uprawniona podda go przeglądowi, w wyniku którego zostanie podjęta decyzja o zmianie lub zniesieniu klauzuli tajności. Ważny pozostaje także zapis umożliwiający określenie daty (np. 24.07.2011 r.) lub wydarzenia (np. zakończenie przewodnictwa Polski w Radzie UE), po którym nastąpi zniesienie lub zmiana nadanej klauzuli tajności. Niewątpliwie przyczyni się to do zwiększenia elastyczności systemu. Na kierowników jednostek organizacyjnych nałożony został obowiązek przeglądania wszystkich wytworzonych dokumentów niejawnych raz na 5 lat, celem ustalenia, czy spełniają one nadal ustawowe przesłanki ochrony. Przepis ten ma na celu ograniczenie liczby dokumentów niejawnych, niespełniających przesłanek ochrony, a co za tym idzie uchronienie danej jednostki przed ponoszeniem zbędnych kosztów związanych z nieuzasadnionym utrzymywaniem klauzul na dokumentach. Przyjęte rozwiązanie zminimalizuje także ryzyko ewentualnego nieuprawnionego ujawnienia tych informacji.
Zgodzić należy się z twierdzeniem, że likwidacja dwustopniowego systemu definiowania informacji niejawnych oraz nowe definicje klauzul czynią system ochrony informacji niejawnych zdecydowanie bardziej spójnym i czytelnym. Za korzystne rozwiązanie należy także uznać usunięcie przepisów umożliwiających nadawanie dokumentom klauzul tajności w oderwaniu od przesłanek określonych w definicjach klauzul tajności. Dostosowanie przepisów nowej ustawy o ochronie informacji niejawnych do obowiązujących od lat w NATO i UE w tym zakresie standardów nie tylko unowocześni i uelastyczni polski system ochrony informacji niejawnych, ale także, a może przede wszystkim, poprawi jego bezpieczeństwo.
opracował: Krzysztof Krawczyk
dyrektor BOIN KGP, pełnomocnik komendanta głównego Policji
ds. ochrony informacji niejawnych