Natomiast art. 41 ust. 2 wymienia przesłanki o charakterze fakultatywnym. Ustawodawca w art. 41 ust. 2 pkt 8 przewidział, że można zwolnić policjanta ze służby w przypadku popełnienia czynu o znamionach przestępstwa albo przestępstwa skarbowego, jeżeli popełnienie czynu jest oczywiste i uniemożliwia jego pozostanie w służbie.
DEFINICJA
Ustawa o Policji nie zawiera definicji legalnej „oczywistości” popełnienia czynu o znamionach przestępstwa albo przestępstwa skarbowego. Ustalenie, czy w danym stanie faktycznym mamy do czynienia z „oczywistością” popełnienia czynu o znamionach przestępstwa albo przestępstwa skarbowego, może nastręczać wiele trudności. Organ, analizując dany przypadek, musi mieć na względzie, że obowiązuje go zasada prawdy obiektywnej oraz związana z tym konieczność wyjaśnienia wszelkich okoliczności istotnych w sprawie. Nierzadko może dojść do sytuacji, w której czynności organu będą wyprzedzały czynności organu postępowania karnego lub się z nich krzyżowały.
Od dnia wejścia w życie rozwiązań uprawniających organ do zwolnienia ze służby policjanta na podstawie przesłanek wymienionych w art. 41 ust. 2 ustawy o Policji, a w szczególności na podstawie pkt 8 cytowanej jednostki redakcyjnej, sądy administracyjne i Naczelny Sąd Administracyjny wypracowały stanowisko precyzujące, jak należy rozumieć „oczywistość” popełnienia czynu o znamionach przestępstwa albo przestępstwa skarbowego, które zdecydowanie ułatwia stosowanie w praktyce rozwiązań zawartych w art. 41 ust. 2 pkt 8 ustawy o Policji.
ORZECZNICTWO
Celem niniejszego artykułu jest zaprezentowanie najciekawszych orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego. Wykazanie „oczywistości” popełnienia czynu o znamionach przestępstwa albo przestępstwa skarbowego wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego oraz dokonania właściwej oceny materiału dowodowego. Organ jest zobowiązany do czynienia własnych ustaleń faktycznych niezależnych od prowadzonego postępowania karnego. Ocena dowodów mających uzasadniać popełnienie przez funkcjonariusza Policji przestępstwa należy do właściwego sądu karnego. Nie jest rolą organu administracji w sprawie dotyczącej zwolnienia policjanta ze służby na podstawie art. 41 ust. 2 pkt 8 ustawy o Policji, a także sądu administracyjnego przeprowadzanie na wniosek policjanta dowodów mających na celu podważenie zasadności wydanego w sprawie karnej postanowienia o przedstawieniu mu zarzutów popełnienia określonych przestępstw. Rozpatrując sprawę zwolnienia policjanta ze służby w Policji na podstawie art. 41 ust. 2 pkt 8 ustawy o Policji, sąd administracyjny nie może na podstawie zgłoszonych w toku postępowania sądowoadministracyjnego wnioskach dowodowych zastępować sądu karnego w zakresie oceny poprawności kwalifikacji materialnoprawnej czynu zarzucanego danemu funkcjonariuszowi (wyrok NSA z 30 września 2021 r., III OSK 1195/21, orzeczenia).
Prawidłowo przeprowadzone postępowanie dowodowe pozwala na ustalenie, że popełnienie czynu o znamionach przestępstwa albo przestępstwa było oczywiste. Przepis art. 41 ust. 2 pkt 8 ustawy o Policji nie definiuje pojęcia „oczywistości popełnienia czynu wyczerpującego znamiona przestępstwa”. Słowo „oczywistość” to coś pewnego i niebudzącego wątpliwości. W judykaturze przyjmuje się, że oczywistość popełnienia czynu ustala się na podstawie analizy okoliczności konkretnego przypadku. Ocena taka jest możliwa między innymi wówczas, gdy sprawca został złapany na gorącym uczynku lub przyznał się do popełnienia przestępstwa, a także, gdy inne okoliczności nie nasuwają wątpliwości, że dany czyn został popełniony przez konkretną osobę (wyrok NSA z 15 czerwca 2021 r., III OSK 2749/21, podobnie w wyroku WSA w Poznaniu z 1 kwietnia 2021 r., III SA/Po 740/20, oraz w wyroku NSA z 2 sierpnia 2016 r., I OSK 488/15 i w wyroku z 8 stycznia 2016 r., I OSK 2035/14, www.orzeczenia.nsa.gov.pl). Postępowanie mające na celu wykazanie, że popełnienie czynu o znamionach przestępstwa albo przestępstwa skarbowego było oczywiste, wymaga zachowania staranności oraz rzetelności w toku prowadzonego postępowania. Oczywistość popełnienia przez funkcjonariusza czynu, o jakim mowa w art. 41 ust. 2 pkt 8 ustawy o Policji, musi wynikać z konkretnych okoliczności danej sprawy, a ich ustalenie nastąpić powinno z poszanowaniem reguł postępowania dowodowego określonych w kpa (wyrok NSA z 16 kwietnia 2021 r., III OSK 428/21, orzeczenia). (...)
O oczywistości popełnienia czynu można mówić tylko wówczas, gdy istnieją dowody jednoznacznie potwierdzające jego popełnienie. Oczywistość popełnienia czynu ustala się na podstawie analizy okoliczności konkretnego przypadku. Każdorazowa oczywistość musi znajdować potwierdzenie w okolicznościach faktycznych i można mówić o niej jedynie wówczas, gdy wynika z ustalonych okoliczności w sposób ewidentny, „na pierwszy rzut oka”, co nie wyklucza prowadzenia nawet obszernego postępowania dowodowego w tym zakresie (wyrok WSA w Poznaniu z 1 kwietnia 2021 r., III SA/Po 740/20, www.orzeczenia.nsa.gov.pl). Uznanie, że popełnienie czynu o znamionach przestępstwa albo przestępstwa skarbowego jest „oczywiste” zależy od subiektywnego przekonania organu po przeprowadzeniu niezbędnych czynności i zgromadzeniu dowodów (wyrok WSA w Poznaniu z 11 lutego 2021 r., III SA/Po 269/20, www.orzeczenia.nsa.gov.pl). (...) Oczywistość, o której mowa w art. 41 ust. 2 pkt 8 ustawy o Policji, musi być przekonująca dla organu, i organ nie musi jej wykazywać w rozumieniu prawa karnego (wyrok NSA z 16 stycznia 2020 r., I OSK 3430/18, orzeczenia).
Oczywistość można przyjmować tylko w sytuacji, gdy wynika ona z ustalonych okoliczności w sposób bezdyskusyjny, widoczna jest od razu, „na pierwszy rzut oka”, wręcz jaskrawie, bez szczególnych dociekań i pogłębionych analiz danego przypadku. Oczywiste popełnienie przestępstwa to popełnienie niebudzące wątpliwości, co do rzeczywistego wypełnienia jego znamion (wyrok NSA z 29 stycznia 2020 r., I OSK 3707/18, orzeczenia). „Oczywistość” wyklucza czynienie ustaleń faktycznych, które mogłyby nasuwać jakiekolwiek wątpliwości co do przebiegu zdarzeń kwalifikowanych, jako czyny o znamionach przestępstwa albo przestępstwa skarbowego. Rolą organu Policji, jako organu administracji publicznej jest bezsprzeczne ustalenie, czy funkcjonariusz popełnił czyn noszący znamiona przestępstwa i czy popełnienie tego czynu, w świetle zebranych dowodów, jest oczywiste.
W postępowaniu, w którym policjant przedstawił wersję wydarzeń inną aniżeli wskazująca na popełnienie przez niego przestępstwa, uznanie, że występuje przesłanka oczywistości, wymaga dokonania przez organ szczególnie wnikliwych ustaleń i ocen. W takiej sytuacji – w zasadzie – wykluczone jest przyjęcie, że zaistniała wyżej wymieniona przesłanka, bez dokładnego ustalenia przyczyn tych rozbieżności (wyrok WSA w Gorzowie Wlkp. z 24 stycznia 2018 r., II SA/Go 1001/17, podobnie w wyroku WSA w Gliwicach z 4 sierpnia 2016 r. IV SA/Gl 68/16, orzeczenia).
Wracając do reguł procedowania, należy wskazać, że postępowanie prowadzone przez organ Policji może nakładać się na postępowanie karne. Nie oznacza to, że organ w toku czynności postępowania administracyjnego ustala winę policjanta, któremu postawiono zarzut popełnienia przestępstwa albo przestępstwa skarbowego. Oczywistość popełnienia przez funkcjonariusza czynu, o jakim mowa w art. 41 ust. 2 pkt 8 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, … musi wynikać z konkretnych okoliczności danej sprawy. Ich ustalenie nastąpić powinno z poszanowaniem reguł postępowania dowodowego przewidzianych w kodeksie postępowania administracyjnego. Postępowanie dowodowe w sprawie dotyczącej zwolnienia policjanta ze służby na podstawie art. 41 ust. 2 pkt 8 ustawy nie może naruszać uprawnień do podejmowania czynności ustawowo przewidzianych dla organów ścigania w ramach postępowania przygotowawczego.
Chociaż organ Policji ma w tego rodzaju postępowaniu obowiązek zebrania dowodów świadczących o oczywistości popełnienia czynu o znamionach przestępstwa, z drugiej jednak strony nie ma podstaw prawnych do dublowania postępowania w zakresie czynności, o których mowa w art. 2 § 1 pkt 1 i art. 297 kpk. Z tego też względu postępowanie dowodowe w takiej sprawie musi znaleźć ograniczenia z uwagi na prowadzone postępowanie przygotowawcze i jego cele (wyrok NSA z 13 grudnia 2012 r. I OSK 735/12, orzeczenia). (…) Organ nie jest związany postanowieniem prokuratora o odmowie wszczęcia dochodzenia albo o umorzeniu takiego postępowania przygotowawczego. Jednocześnie nie można jednak nie dostrzegać istotnego związku pomiędzy tymi postępowaniami, skoro ich przyczyną jest ten sam czyn policjanta, uznawany za przestępstwo. W tym znaczeniu ocena tego czynu dokonywana przez organ musi „sięgać dalej”, gdyż musi stwierdzać „oczywistość” popełnienia przestępstwa, podczas gdy postanowienia prokuratora o wszczęciu postępowania przygotowawczego lub przedstawieniu zarzutów są decyzjami „wstępnymi”, weryfikowanymi następnie przez tegoż prokuratora poprzez umorzenie postępowania albo wniesienie aktu oskarżenia (wyrok WSA w Szczecinie z 25 kwietnia 2006 r., II SA/Sz 21/06, orzeczenia).
W niektórych judykatach można się spotkać ze stanowiskiem, że wynik postępowania administracyjnego w sprawie zwolnienia policjanta ze służby na podstawie art. 41 ust. 2 pkt 8 ustawy o Policji jest uzależniony jednak od ustaleń toczącego się równoległe postępowania karnego. Jeżeli przesłanką zwolnienia ze służby w Policji ma być kwestia dotycząca popełnienia przestępstwa, organy administracji publicznej nie są uprawnione do prowadzenia równoległego „postępowania karnego”. To organy prokuratorskie prowadzące dane postępowanie karne są najbardziej kompetentne do gromadzenia dowodów w sprawie i właśnie na tych materiałach muszą opierać się ustalenia organu administracji publicznej (wyrok NSA z 24 kwietnia 2008 r., I OSK 765/07, orzeczenia). Można też spotkać stanowisko odmienne. Podjęcie decyzji o zwolnieniu funkcjonariusza Policji ze służby na podstawie art. 41 ust. 2 pkt 8 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (…), pozostawione zostało samodzielnemu uznaniu właściwego organu i w żadnym stopniu nie jest determinowane wynikiem postępowania karnego.
Sposób rozstrzygnięcia sprawy karnej nie stanowi zagadnienia wstępnego, o jakim mowa w art. 97 § 1 ust. 4 kpa, uzasadniającego zawieszenie postępowania administracyjnego w sprawie zwolnienia ze służby w Policji na podstawie art. 41 ust. 2 pkt 8 ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (wyrok NSA z 28 sierpnia 2008 r., I OSK 1246/07, orzeczenia). Zaprezentowane w niniejszym artykule rozstrzygnięcia sądów administracyjnych i Naczelnego Sądu Administracyjnego nie wyczerpują przedmiotu rozważań, bowiem każdy przypadek stanowi sprawę indywidualną policjanta, która cechuje się własnym stanem faktycznym. Dlatego też zaprezentowane orzeczenia sądów należy potraktować jako materiał poglądowy, który w razie potrzeby można poszerzyć we własnym zakresie.
Adam Parda
radca prawny