Zatem funkcjonariuszowi Policji uposażenie przysługuje już z dniem przyjęcia do służby. Jak wynika zaś z art. 100 ustawy, uposażenie policjanta składa się z uposażenia zasadniczego i z dodatków do uposażenia.

DODATKI

Prawodawca w § 6 ust. 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie szczegółowych zasad otrzymywania i wysokości uposażenia zasadniczego policjantów, dodatków do uposażenia oraz ustalania wysługi lat, od której jest uzależniony wzrost uposażenia zasadniczego, stanowi, iż dodatkami do uposażenia są: 1) dodatek za stopień; 2) dodatek funkcyjny, 3) dodatek służbowy, 4) dodatek stołeczny, 5) dodatek za opiekę nad przydzielonym psem służbowym lub koniem służbowym, 6) dodatek instruktorski, 7) dodatek lotniczy, 8) dodatek kontrolerski, 9) dodatek specjalny, 10) dodatek terenowy, 11) dodatek kontrterrorystyczny, 12) dodatek dla policjantów w wyodrębnionych oddziałach prewencji. Przy czym dodatek za stopień, funkcyjny i służbowy zostały wprost uregulowane w ustawie. Przyznanie pozostałych dodatków jest uzasadnione szczególnymi właściwościami, kwalifikacjami, warunkami lub miejscem pełnienia służby.

TERMINY I WARUNKI

Płatność uposażenia policjantów jest dokonywana z góry w pierwszym dniu miesiąca, jednakże niektóre rodzaje dodatków mogą być wypłacane w innych terminach. Wypłata może odbywać się zarówno w formie gotówkowej, jak i bezgotówkowej (przelew na konto) – art. 105 ustawy.

Prawo do uposażenia wygasa z ostatnim dniem miesiąca, w którym nastąpiło zwolnienie policjanta ze służby lub zaistniały inne okoliczności uzasadniające wygaśnięcie tego prawa. Powyższe jest o tyle istotne, że z tym dniem ustaje możliwość kształtowania wysokości uposażenia. Jak zauważa bowiem Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku o sygn. akt II SA/Wa 850/16: „Możliwość kształtowania przez organy Policji wynagrodzenia funkcjonariusza (w tym również wysokości dodatku funkcyjnego) zakreślają ramy czasowe wskazane w art. 99 ust. 1 i art. 106 ust. 3 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 355 ze zm.). Po zwolnieniu ze służby w Policji brak jest przedmiotu postępowania administracyjnego, bowiem uposażenie, z którym bezpośrednio związany jest dodatek funkcyjny, przysługuje tylko policjantowi”. Zatem ostatni dzień służby jest jednocześnie ostatnim dniem, z którym organ może dokonać zmiany wysokości uposażenia. W praktyce będzie to oznaczać ostatni dzień na wykonanie rozstrzygnięcia, mocą którego dojdzie do zmiany uposażenia. Chodzi więc o faktyczny, a nie wyłącznie prawny aspekt zmian: moment wykonania ostatecznego w administracyjnym toku instancyjnym rozkazu personalnego organu Policji.

Pomiędzy datą powstania prawa do uposażenia i datą wygaśnięcia tego prawa uposażenie policjanta może ulec zmianie. Jak stanowi art. 106 ust. 1 ustawy o Policji, zmiana uposażenia następuje z dniem zaistnienia okoliczności uzasadniających tę zmianę. Jeżeli prawo do uposażenia powstało lub zmiana uposażenia nastąpiła w ciągu miesiąca, uposażenie na czas do końca miesiąca oblicza się w wysokości 1/30 części miesięcznego uposażenia za każdy dzień, gdy przepisy szczególne nie stanowią inaczej (ust. 2). Zmiany te mogą odbywać się in plus jak też in minus. Oczywiście najbardziej podstawowym sposobem zmiany uposażenia in plus jest podwyżka jego składników.

WYSŁUGA LAT

Jednym z elementów mających wpływ na wzrost uposażenia jest tzw. wysługa lat. Najczęściej dotyczy ona zaliczenia pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika. Jak wynika zaś z utrwalonego orzecznictwa sądowoadministracyjnego: „Policjant nabywa prawo do wzrostu uposażenia zasadniczego z momentem osiągnięcia odpowiedniej wysługi lat uwzględniającej wysługę liczoną na dzień przyjęcia do służby.

W przypadku, gdy już w dacie przyjęcia do służby legitymuje się on wymaganą wysługą lat, to już z tym dniem nabywa przedmiotowe uprawnienie. Oznacza to, że uprawnienie do wzrostu uposażenia zasadniczego z tytułu wysługi lat jest nabywane z mocy prawa. Złożenie przez policjanta wymaganych dokumentów i wydanie rozkazu personalnego ma charakter potwierdzający istniejące już uprzednio uprawnienie. Wydany w tym przedmiocie rozkaz personalny ma charakter deklaratoryjny” (Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku I OSK 1512/17). Uprawnienie do nabycia prawa do wzrostu uposażenia zasadniczego z tytułu wysługi lat ma charakter warunkowy i potencjalny. Jeśli policjant wniosku nie złoży, organ nie ma obowiązku ani pouczania go o takiej możliwości, ani samodzielnego ustalania prawidłowej, tj. zgodnej z rzeczywistością wysługi lat.

Z powyższego nie można jednak wywodzić automatyzmu. Złożenie wniosku oraz przedstawienie dowodów wymaganych przez prawo otwierają drogę do przeprowadzenia postępowania administracyjnego. To, czy faktycznie żądany okres zostanie uwzględniony czy nie i czy dojdzie do ustalenia prawa do wzrostu uposażenia zasadniczego z tytułu wysługi lat, będzie zależało do jakości dowodów oraz od wyników prowadzonego przez organ postępowania w tym zakresie. Złożenie przez policjanta wniosku o zaliczenie do wysługi lat dotychczas nieudokumentowanych okresów stanowi podjęcie czynności, o której mowa w art. 107 ust. 3 pkt 1 ustawy o Policji, a więc przerywa bieg przedawnienia. Co do zasady policjant traci prawo do wzrostu uposażenia zasadniczego z tytułu na nowo udokumentowanej wysługi lat jedynie za okres objęty przedawnieniem, które wynosi trzy lata.

WYŁĄCZENIA Z WYSŁUGI

Wpływ na wysługę lat mogą mieć także i inne zdarzenia. Do wysługi lat uwzględnianej przy ustalaniu wzrostu uposażenia zasadniczego zalicza się zakończone okresy zatrudnienia wykonywanego w pełnym wymiarze czasu pracy; wymiar czasu pracy podlega sumowaniu w przypadku równoczesnego wykonywania zatrudnienia u różnych pracodawców w wymiarze nie niższym niż połowa obowiązującego w danym zawodzie lub na danym stanowisku. Okres prowadzenia działalności gospodarczej nie podlega zaliczeniu do wysługi lat. Dzieje się tak, gdyż brak jest odrębnych przepisów, które by wyraźnie zaliczenie takie dopuszczały. Prowadzenie działalności gospodarczej nie jest bowiem wykonywaniem pracy na podstawie stosunku pracy, stosunku służbowego lub umowy o pracę nakładczą, zaś prowadzący działalność gospodarczą nie jest pracownikiem w rozumieniu przepisów prawa pracy. Do wysługi lat nie zalicza się okresów służby i pracy, za które nie przysługiwało uposażenie zasadnicze, wynagrodzenie lub zasiłek na podstawie przepisów o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Nie dotyczy to sprawowania opieki nad małym dzieckiem na warunkach określonych w przepisach prawa pracy, a także pobytu za granicą wspólnie z małżonkiem przeniesionym do pełnienia służby w przedstawicielstwie dyplomatycznym, misji dyplomatycznej, urzędzie konsularnym lub instytucie polskim.

ZAWIESZENIE UPOSAŻENIA

Zgodnie z treścią art. 124 ust. 1 i art. 125 ust. 1 ustawy policjantowi zawieszonemu w czynnościach służbowych albo tymczasowo aresztowanemu zawiesza się od najbliższego terminu płatności 50 proc. ostatnio należnego uposażenia. Jeśli policjant nie zostanie skazany prawomocnym wyrokiem sądu lub ukarany karą dyscyplinarną wydalenia ze służby, to po zakończonym postępowaniu karnym lub dyscyplinarnym otrzymuje zawieszoną część uposażenia oraz obligatoryjne podwyżki wprowadzone w okresie zawieszenia. Ustawodawca, posługując się określeniem „otrzymuje”, wskazuje na obowiązek wypłaty w przypadku, gdy postępowanie karne lub dyscyplinarne zakończy się inaczej aniżeli skazaniem lub wydaleniem ze służby. Uposażenie należy się w okresie „czynnego” wykonywania zawodu policjanta. Ustanie stosunku służbowego powoduje także ustanie prawa do uposażenia. Jednakże art. 124 ust. 2 i art. 125 ust. 2 ustawy o Policji stanowią wyjątek od zasady. O ile jednak w przypadku art. 125 ust. 2 ustawy zasada ta została wyrażona w sposób jednoznaczny, o tyle w przypadku art. 124 ust. 2 ustawy wymagało to dokonania sądowej wykładni. Jak bowiem przyjęto w orzecznictwie sądów administracyjnych: „Uzależnienie zwrotu funkcjonariuszowi zawieszonej części uposażenia wraz z jego podwyżkami, należnymi mu ze względu na oczyszczenie go z postawionych zarzutów czy to karnych czy dyscyplinarnych od tego, czy jego stosunek służbowy wygasł przed tym zdarzeniem czy po nim, stwarza nierówność po stronie uprawnionych. Nierówność ta nie może być zdecydowanie podyktowana względami, o których mowa w art. 31 ust. 3 in fine Konstytucji RP”, a także że „Wypłatę zawieszonej części uposażenia i obligatoryjnych podwyżek wprowadzonych w czasie zawieszenia determinuje jedynie sposób zakończenia postępowania karnego lub dyscyplinarnego, a nie fakt pozostawania policjanta w tym czasie w służbie. W sytuacji, gdyby ustawodawca rzeczywiście zamierzał uwarunkować otrzymanie przedmiotowych świadczeń od nieprzerwanego pozostawania przez policjanta w służbie, to wyraźnie musiałby to stwierdzić, przewidując konieczność spełnienia takiej przesłanki”.

Zawieszenie uposażenia następuje także, gdy policjant samowolnie opuścił miejsce pełnienia służby albo pozostaje poza nim lub nie podejmuje służby, a także w razie zawinionej niemożności pełnienia przez policjanta obowiązków służbowych. Może ona wynikać z różnych okoliczności. Najczęściej dotyczy braku aktualnych badań lekarskich oraz utraty uprawnień niezbędnych do wykonywania zadań służbowych. Zdarzenia te noszą zbiorczą nazwę nieusprawiedliwionych nieobecności. Jeśli za ten okres policjant pobrał uposażenie, potrąca mu się jego odpowiednią część przy najbliższej wypłacie. W praktyce potrącenie będzie najczęściej stosowanym instrumentem. Warto także wyjaśnić, iż pojęcie „pozostaje poza nim” obejmuje sytuację, gdy policjant – co prawda – stawił się do służby, ale nie przebywa w miejscu, gdzie ma ją pełnić, jak i przypadek, gdy policjant w ogóle nie stawił się w miejscu pełnienia służby. To ostatnie zdarzenie należy powiązać z zasadami usprawiedliwiania nieobecności.

OBNIŻENIE UPOSAŻENIA

Uposażenie policjanta może zostać także obniżone. Jest to zazwyczaj wynik przeniesienia na niższe stanowisko służbowe. Zgodnie z art. 38 ust. 1 ustawy policjanta przenosi się na niższe stanowisko służbowe w razie wymierzenia kary dyscyplinarnej wyznaczenia na niższe stanowisko służbowe. W takim przypadku niewątpliwie jego uposażenie ulegnie zmianie in minus. Analogiczna sytuacja będzie miała miejsce w przypadku przeniesienia na niższe stanowisko służbowe w związku z wydaniem w okresie służby przygotowawczej opinii służbowej stwierdzającej nieprzydatność na zajmowanym stanowisku oraz stwierdzonego w dwóch kolejnych opiniach służbowych wydanych w okresie służby stałej, między którymi upłynęło co najmniej sześć miesięcy, niewywiązywania się z obowiązków służbowych na zajmowanym stanowisku. Obniżenie uposażenia może być także wynikiem oświadczenia woli samego zainteresowanego, który wyraża akces do przeniesienia go na niższe stanowisko służbowe. W omawianych sytuacjach w związku z przeniesieniem policjantowi nie przysługuje uprawnienie, o którym mowa w art. 103 ust. 1, tj. prawo zachowania stawki uposażenia pobieranego na poprzednio zajmowanym stanowisku, do czasu uzyskania wyższej stawki uposażenia według stanowiska służbowego.

Obniżenie uposażenia będzie wynikiem zmian poszczególnych jego składników. W przypadku dodatków, których przyznanie jest pochodną zaistnienia i trwania określonych zdarzeń, zmiana sytuacji faktycznej będzie powodowała ustanie uprawnień do takich dodatków. Z kolei w § 8 ust. 5–8 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 6 grudnia 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad otrzymywania i wysokości uposażenia zasadniczego policjantów, dodatków do uposażenia oraz ustalania wysługi lat, od której jest uzależniony wzrost uposażenia zasadniczego, ustawodawca przewidział, że dodatek funkcyjny można w zależności od oceny wywiązywania się przez policjanta z obowiązków oraz realizacji przez niego zadań i czynności służbowych obniżać nie więcej niż o 30 proc. otrzymywanej stawki. Dodatek funkcyjny może być obniżony także w razie zmiany zakresu obowiązków służbowych, warunków służby bądź ustania innych przesłanek, które uzasadniały przyznanie go w dotychczasowej wysokości. Są to decyzje uznaniowe, zależne od oceny przełożonych i jako takie wymagają szczegółowego uzasadnienia. Jedną z przesłanek obniżenia dodatku funkcyjnego i to w granicach od 20 do 50 proc. otrzymywanej stawki jest naruszenie przez policjanta dyscypliny służbowej w czasie służby lub podczas wykonywania zadań lub czynności służbowych, za które wymierzono mu karę dyscyplinarną. Wymiar kary, ale także wielość zarzutów, ich ranga i znaczenie, działanie niejako w „recydywie” będą miały wpływ na wysokość obniżenia. Powyższe zasady obniżania znajdą też zastosowanie w przypadku dodatków służbowych. Ponadto zmiana uposażenia funkcjonariusza może nastąpić przez całkowite cofnięcie dodatku służbowego, co ma miejsce w razie: 1) naruszenia przez policjanta dyscypliny służbowej w czasie służby lub podczas wykonywania zadań lub czynności służbowych, za które wymierzono mu karę dyscyplinarną wydalenia ze służby; 2) niewywiązywania się przez policjanta z obowiązków służbowych stwierdzonego w okresie służby stałej w dwóch kolejnych opiniach służbowych, między którymi upłynęło co najmniej 6 miesięcy; 3) stwierdzenia w opinii służbowej w okresie służby przygotowawczej nieprzydatności do służby.

mec. Magdalena Będziejewska-Michalska
radca prawny w Biurze Kadr, Szkolenia i Obsługi Prawnej KGP