OGRANICZENIE PRAWA
Zgodnie z art. 110 ust. 5 ustawy o Policji nagrodę roczną obniża się policjantowi w przypadku:
1) popełnienia przestępstwa lub przestępstwa skarbowego stwierdzonego prawomocnym orzeczeniem sądu;
2) popełnienia przewinienia dyscyplinarnego, stwierdzonego w prawomocnie zakończonym postępowaniu dyscyplinarnym;
3) otrzymania opinii służbowej, o której mowa w art. 38 ust. 2 pkt 2;
4) otrzymania pierwszej lub kolejnej opinii służbowej, o której mowa w art. 38 ust. 2 pkt 3.
Warto zauważyć, że ustawodawca posłużył się określeniem „obniża się”, co oznacza, iż decyzja w tej prawie ma charakter związany i nie została co do tego faktu, tj. obniżenia, pozostawiona uznaniu administracyjnemu. Organ zatem nie może odstąpić od obowiązku obniżenia wysokości nagrody rocznej, jeśli ustali w toku prowadzonego postępowania zaistnienie wskazanych przesłanek.
Jak trafnie zauważył WSA w Poznaniu w wyroku o sygn. akt II SA/Po 430/17: „Naruszenie przez policjanta dyscypliny służbowej, jeżeli w zakończonym prawomocnie postępowaniu dyscyplinarnym został on uznany winnym zarzucanych mu czynów, zawsze zobowiązuje przełożonego do skorzystania z uprawnień przewidzianych w art. 110 ust. 5 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (t.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 1782, ze zm.). Istotą obniżenia nagrody rocznej jest przy tym sprzeniewierzenie się przez policjanta ciążącym na nim obowiązkom służbowym. Takie jest ratio legis omawianych przepisów dotyczących nagradzania policjantów. Chodzi zatem o fakt naruszenia dyscypliny służbowej, który musi być wprawdzie wykazany w prawomocnie zakończonym postępowaniu dyscyplinarnym, a nie samo wymierzenie kary dyscyplinarnej”. Ustawodawca nie wiąże przesłanki obniżenia nagrody rocznej z faktem ukarania – wydania orzeczenia, ale z faktem popełnienia przewinienia dyscyplinarnego. W tym kontekście na szczególną uwagę zasługuje wyrok WSA w Gliwicach (sygn. akt IV SA/Gl 424/13), co do którego Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem o sygn. akt I OSK 1568/14 oddalił skargę kasacyjną policjanta. Mianowicie w orzeczeniach tych stwierdzono: „Zatarcie karalności nie jest tożsame z anulowaniem treści orzeczenia dyscyplinarnego poprzez wyeliminowanie go z mocą wsteczną z porządku prawnego jako w ogóle niewydanego i nie niweluje całkowicie wszystkich skutków uznania obwinionego za winnego.
Nagroda roczna przyznawana jest po roku pełnionej służby, a jej wysokość uwarunkowana została należytym przestrzeganiem, w tym właśnie roku, dyscypliny służbowej. W razie uchybienia obowiązkom służbowym wymagane jest tego potwierdzenie w postaci prawomocnego orzeczenia dyscyplinarnego. Mimo zatarcia karalności orzeczenie dyscyplinarne potwierdzające popełnienie czynu pozostaje w obrocie prawnym. Również fakt naruszenia dyscypliny służbowej stwierdzony w tym orzeczeniu nie zostaje poprzez zatarcie wymierzonej kary wyeliminowany w sposób absolutny. Zatarcie karalności nie przekreśla bowiem faktu, że w roku kalendarzowym, za który przyznaje się nagrodę, naruszenie dyscypliny służbowej istniało rzeczywiście i prawnie. Zatarcie karalności powoduje natomiast, że z tą chwilą nie jest już możliwe dokonywanie oceny nowych zdarzeń z udziałem funkcjonariusza w pryzmacie jego uprzedniej karalności, traktowanej już jako niebyłą. Przyszłe zatarcie wymierzonej za czyn dyscyplinarny kary nie ma zatem wpływu na ocenę zachowania się funkcjonariusza Policji w roku kalendarzowym, w którym czyn został popełniony, i nie może mieć wpływu na wysokość przyznawanej mu za ten rok nagrody rocznej”.
Należy pamiętać, iż opiniowanie stanowi tzw. procedurę wewnętrzną. Wydanie przez właściwego przełożonego ostatecznej opinii służbowej przesądza o zaistnieniu przesłanki obniżenia nagrody rocznej. Zasady wydawania opinii służbowych określa rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie opiniowania służbowego policjantów (Dz. U. z 2020 r. poz. 1102, z późn. zm.).
Jednocześnie obniżenie nagrody rocznej może nastąpić w granicach od 20 do 50 proc. (ust. 6 art. 110). Przepis ten wskazuje natomiast na możliwość stosowania odnośnie do wysokości obniżenia tzw. luzu administracyjnego. Oznacza to, iż ustawodawca pozostawił organowi możliwość swobodnego kształtowania wysokości obniżenia, byleby tylko nie było ono niższe niż 20 proc. ani wyższe niż 50 proc. Zatem przełożony w przypadku ustalenia przesłanki obniżenia nagrody rocznej nie może jej obniżyć np. o 10 proc., uznając, iż 20 proc. obniżenia to zbyt wygórowana stawka. Taka decyzja będzie obarczona wadą nieważności, o której mowa w art. 156 § 1 pkt 2 k.p.a. Przy obniżaniu nagrody rocznej uwzględnia się całokształt okoliczności sprawy, w szczególności charakter popełnionego przestępstwa, przestępstwa skarbowego lub przewinienia, jego skutki, rodzaj i wymiar orzeczonej kary oraz dotychczasowe wyniki policjanta w służbie. Są to swoiste dyrektywy obniżenia nagrody rocznej. Tym samym zgodnie z treścią art. 107 § 3 k.p.a. organ powinien wskazać, jakie okoliczności wziął pod uwagę, dokonując procentowego obniżenia nagrody rocznej. Jest to bowiem jeden z elementów badanych przez sądy administracyjne. O ile obniżenie o 20 proc. nie wymaga szczególnego uzasadnienia, gdyż jest to najniższe możliwe obniżenie nagrody rocznej, o tyle obniżenie w wyższym rozmiarze wymaga szczegółowych odniesień do wskazanych wyżej okoliczności.
POZBAWIENIE PRAWA DO NAGRODY ROCZNEJ
Policjant może też zostać pozbawiony prawa do nagrody rocznej. Zgodnie z treścią art. 110 ust. 7 ustawy o Policji nagroda roczna nie przysługuje policjantowi w przypadku:
1) skazania prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, o których mowa w art. 41 ust. 1 pkt 4, czyli za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego;
2) popełnienia przestępstwa lub przestępstwa skarbowego albo czynu, z powodu którego policjanta zwolniono ze służby na podstawie art. 41 ust. 1 pkt 4a i ust. 2 pkt 2 i 8;
3) popełnienia czynu, za który policjantowi wymierzono jedną z kar dyscyplinarnych, o których mowa w art. 134 pkt 3–7, czyli kary: a) ostrzeżenie o niepełnej przydatności do służby na zajmowanym stanowisku, b) wyznaczenie na niższe stanowisko służbowe, c) obniżenie stopnia, d) ostrzeżenie o niepełnej przydatności do służby, e) wydalenie ze służby;
4) zwolnienia ze służby na podstawie art. 41 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 1, czyli w związku z nieprzydatnością do służby, stwierdzoną w opinii służbowej w okresie służby przygotowawczej, oraz niewywiązywaniem się z obowiązków służbowych w okresie odbywania służby stałej lub służby kontraktowej, stwierdzonego w dwóch kolejnych opiniach, między którymi upłynęło co najmniej sześć miesięcy.
Przy czym użyte w art. 110 ust. 7 pkt 3 ustawy o Policji pojęcie „nie przysługuje” wskazuje na obligatoryjny charakter tego przepisu (tak wyrok NSA sygn. akt III OSK 2579/21). Organ pozostaje więc związany stwierdzonymi okolicznościami, które ustala na podstawie orzeczeń i decyzji organów właściwych w sprawach karnych o przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, w sprawach dyscyplinarnych oraz w sprawach dotyczących opiniowania policjantów, a także na podstawie dokumentacji prowadzonej w sprawach osobowych policjantów. Warto też zauważyć, iż popełnienie przewinienia dyscyplinarnego stanowi zarówno przesłankę obniżenia, jak i pozbawienia nagrody rocznej. Słusznie przy tym stwierdza NSA w wyroku o sygn. akt I OSK 287/20, iż: „Kary dyscyplinarne w punktach od 1 do 6 wymienia art. 134 ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji. Postępowanie dyscyplinarne ma zróżnicowany wpływ na prawo funkcjonariusza do nagrody rocznej, w pewnym zakresie wpływa na jej obniżenie, ale może też stanowić przyczynę pozbawiającą funkcjonariusza prawa do tej nagrody. Przepis art. 110 ust. 5 ustawy o Policji wprost przy tym przewiduje, że nagrodę roczną obniża się policjantowi, z zastrzeżeniem ust. 7. Jeżeli zatem zachodzą okoliczności wymienione w art. 110 ust. 7 ustawy o Policji, ma miejsce nie obniżenie, ale pozbawienie prawa do nagrody rocznej. Skoro policjant został ukarany karą dyscyplinarną z art. 134 pkt 3 ustawy o Policji, to rozważanie podstaw do zastosowania art. 110 ust. 5 ustawy o Policji nie znajduje uzasadnienia”. Zatem rodzaj wymierzonej kary stanowi czynnik determinujący obniżenie lub pozbawienie nagrody rocznej. Jednocześnie organ nie ma wyboru między tymi instrumentami, gdyż ustawodawca w sposób bardzo precyzyjny określił, w jakich okolicznościach dochodzi do obniżenia, a w jakich do pozbawienia nagrody rocznej.
Obniżenie lub pozbawienie prawa do nagrody rocznej następuje za rok kalendarzowy, w którym policjant popełnił przestępstwo lub czyn, o których mowa w ust. 5 pkt 1 i 2, w art. 41 ust. 1 pkt 4 i 4a oraz ust. 2 pkt 2 i 8, a także w art. 134 pkt 3–7, lub otrzymał opinię, o której mowa w art. 38 ust. 2 pkt 2 i 3, albo został zwolniony ze służby w przypadkach, o których mowa w art. 41 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 1, a jeżeli nagroda została już wypłacona – za rok, w którym:
1) postępowanie karne lub dyscyplinarne w tej sprawie zostało zakończone prawomocnym orzeczeniem
lub
2) policjant został zwolniony ze służby.
W związku z tym zasadą jest, że obniżenie lub pozbawienie nagrody rocznej następuje za rok kalendarzowy, w którym miały miejsce zdarzenia będące przesłankami obniżenia lub pozbawiania nagrody rocznej. W sytuacji natomiast, gdy za ten rok kalendarzowy nagroda została już wypłacona, tj. gdy miały one miejsce po 31 marca roku kalendarzowego następującego po roku, za który nagroda przysługuje, obniżenie lub pozbawienie nagrody rocznej następuje za rok, w którym postępowanie karne lub dyscyplinarne w tej sprawie zostało zakończone prawomocnym orzeczeniem, a ostatecznie za rok zwolnienia za służby. Trzeba także wyjaśnić, iż w przypadku, gdy przyczyna obniżenia lub pozbawienia nagrody rocznej pozostaje w związku z toczącym się przeciwko policjantowi postępowaniem karnym, okoliczność, iż postępowanie to nie zostało zakończone, nie oznacza, iż organ wypłaci nagrodę roczną w pełnej wysokości. W takim przypadku dochodzi do wstrzymania biegu postępowania.
mec. Magdalena Będziejewska-Michalska
radca prawny w Biurze Kadr, Szkolenia i Obsługi Prawnej KGP