Najczęstszą przyczyną niedrożności dróg oddechowych poszkodowanych nieprzytomnych jest zmniejszenie napięcia mięśniowego, w wyniku czego dochodzi do zapadania się języka i nagłośni, co powoduje zamknięcie dróg oddechowych na poziomie gardła i krtani. Odpowiednie zabezpieczenie drożności dróg oddechowych za pomocą specjalnych przyrządów lub rękoczynów daje poszkodowanemu realne szanse przeżycia. Dokonując oceny wstępnej poszkodowanego już w pierwszej fazie udzielania pierwszej pomocy według schematu ABC, należy zauważyć, że A (Airway) dotyczy drożności dróg oddechowych. Bez właściwego postępowania ratunkowego na tym etapie dalsze czynności ratunkowe stają się nieskuteczne [1].
Z uwagi na fakt, że w Policji pełnią służbę osoby wykwalifikowane przynajmniej na podstawowym poziomie z udzielania pierwszej pomocy, w artykule uwzględniono zarówno metody bezprzyrządowe, jak i przyrządowe obejmujące zakres kompetencji policjanta ratownika. Omówione przyrządy do udrożniania dróg oddechowych funkcjonariusz powinien znaleźć w apteczkach R0 i R1.
Aktualne normy wyposażenia apteczek reguluje zarządzenie nr 55 Komendanta Głównego Policji z 3 czerwca 2019 r. zmieniające zarządzenie w sprawie określenia norm wyposażenia jednostek, komórek organizacyjnych Policji i policjantów oraz szczegółowych zasad jego przyznawania i użytkowania. Zgodnie z nim funkcjonariusz Policji mający tytuł ratownika może wykorzystać następujące przyrządy przeznaczone do udrożniania dróg oddechowych [2]:
– rurki ustno-gardłowe w różnych rozmiarach – apteczka R0 i apteczka R1;
– rurki nosowo-gardłowe (rozmiar 6 i 7) – apteczka R0, apteczka osobista policjanta pododdziału kontrterrorystycznego Policji oraz komórki realizacyjnej Centralnego Biura Śledczego Policji;
– rurki nosowo-gardłowe (rozmiary 6, 7, 8) oraz lubrykant
– zestaw ratowniczy dla komórki organizacyjnej właściwej do spraw bojowych, szkoleniowo-bojowych i minersko-pirotechnicznych SLIM;
– maski krtaniowe I-gel w rozmiarach: 3, 4, 5 – apteczka R1;
– ssaki mechaniczne ręczne pistoletowe wraz z pojemnikami na odsysaną treść – apteczka R1.
Bezprzyrządowe techniki udrożniania dróg oddechowych rękoczyn czoło – żuchwa
Jest techniką wykorzystywaną u poszkodowanego, u którego nie podejrzewa się urazu odcinka szyjnego kręgosłupa. Poprawne wykonanie rękoczynu czoło – żuchwa powoduje napięcie mięśni przedniej części szyi między kością gnykową a krtanią, co podciąga do góry podstawę języka i odsłania wejście do krtani, umożliwiając swobodny przepływ powietrza do płuc [fot. 1].
Ratownik klęka przy poszkodowanym z boku, jedną rękę kładzie płasko na jego czole, a drugą podtrzymuje brodę. Należy pamiętać, aby opuszki palców spoczywały na częściach kostnych żuchwy, gdyż ucisk na części miękkie może spowodować dodatkową niedrożność dróg oddechowych. Trzymając oburącz głowę poszkodowanego, delikatnie odchyla ją do tyłu [1].
Rękoczyn wysunięcia żuchwy
Jest techniką wykorzystywaną u poszkodowanego, u którego mechanizm urazu może wskazywać na uraz odcinka szyjnego kręgosłupa, np. wypadek komunikacyjny, upadek z wysokości, skok do wody na głowę. Ratownik staje za poszkodowanym, przytrzymuje oburącz kąty żuchwy, natomiast kłąb kciuka opiera na kościach jarzmowych twarzoczaszki [1]. Kciuki wywierają nacisk na kości jarzmowe, podczas gdy pozostałe palce – przez przeciwwagę – kierują żuchwę w górę i do przodu. W ten sposób następuje częściowe przemieszczenie wyrostków żuchwowych w stawach skroniowo-żuchwowych ku przodowi, co finalnie powoduje otwarcie dróg oddechowych przez przesunięcie żuchwy i języka do przodu [fot. 2, 3].
Przyrządowe techniki udrożniania dróg oddechowych rurka ustno-gardłowa
Rurka ustno-gardłowa udrożnia drogi oddechowe, odsuwając język od tylnej ściany gardła. Może być stosowana u poszkodowanych głęboko nieprzytomnych, bez odruchu wymiotnego, w przeciwnym razie założenie rurki grozi wymiotami.
Zakładanie rurki ustno-gardłowej
1. Wybrać odpowiedni rozmiar rurki, wyznaczając ją na podstawie odległości między kącikiem ust a płatkiem małżowiny usznej poszkodowanego [fot. 4].
2. Otworzyć usta poszkodowanego, krzyżując kciuk i palec wskazujący, oprzeć o dziąsła żuchwy i szczęki, następnie rozewrzeć usta [fot. 5].
3. Rurkę wprowadzić do jamy ustnej wypukłością skierowaną do języka [fot. 6]. Gdy koniec rurki osiągnie zakończenie podniebienia twardego (wyczuwalny opór), należy ją obrócić o 180° w taki sposób, aby wypukłością była kierowana do podniebienia [fot. 7], a następnie wprowadzić ją w głąb do momentu oparcia kołnierza o przednie zęby [fot. 8].
4. Po wprowadzeniu rurki należy ocenić przepływ powietrza [3].
Rurka nosowo–gardłowa
Rurka N-G jest dobrze tolerowana przez poszkodowanych, u których założenie rurki ustno-gardłowej jest niemożliwe ze względu na silny odruch wymiotny lub w przypadku problemów z otwarciem ust osoby poszkodowanej (np. szczękościsk). Rurka udrożnia drogi oddechowe przez odsunięcie języka od tylnej ściany gardła.
Zakładanie rurki nosowo–gardłowej
Rurki nosowo-gardłowej nie należy stosować u poszkodowanych z podejrzeniem złamania podstawy czaszki lub urazem twarzoczaszki. Założenie rurki zaczynamy od prawego nozdrza, wykonując procedurę w następujący sposób:
1. Wybrać odpowiedni rozmiar rurki. W apteczkach R0 i R1 posiadamy rozmiary 6 lub 7. Optymalny rozmiar odpowiada rozmiarowi małego palca ręki poszkodowanego.
2. Zmierzyć długość rurki od nozdrza do płatka małżowiny usznej w celu potwierdzenia długości [fot. 9].
3. Zwilżyć rurkę lubrykantem. W razie braku żelu można zastosować ślinę poszkodowanego.
4. Delikatnie wprowadzić rurkę do prawego nozdrza, pionowo w dół, ściętym końcem skierowanym do przegrody nosowej [fot. 10].
5. Delikatnie wprowadzić rurkę dalej w kierunku gardła, stosując ruchy rotacyjne do momentu oparcia mankietu rurki o nozdrze [fot. 11].
6. Po wprowadzeniu rurki N-G należy ocenić przepływ powietrza [fot. 12].
Jeśli podczas wprowadzenia rurki wyczuwa się wyraźny opór, należy usunąć rurkę i spróbować założyć ją ponownie przez lewe nozdrze [3].
Maska krtaniowa typu i-gel
Maskę krtaniową typu I-gel zastosujemy u poszkodowanego głęboko nieprzytomnego, w celu prowadzenia tlenoterapii czynnej. Z praktycznego punktu widzenia policjant ratownik wykorzysta ją przede wszystkim w przypadku nagłego zatrzymania krążenia. I-gel w idealny sposób dopasowuje się do anatomicznych struktur gardła, zapewniając ten sposób uszczelnienie krtani poszkodowanego.
Niewątpliwą zaletą maski I-gel jest wbudowane plastikowe zabezpieczenie przed przygryzieniem, port do odsysania treści pokarmowej z żołądka oraz brak mankietów uszczelniających, co sprawia, że jej założenie jest szybsze i prostsze niż założenie pozostałych przyrządów nadgłośniowych. Dobór rozmiaru maski będzie zależał od masy ciała poszkodowanego. W apteczkach R1 występują trzy rozmiary masek krtaniowych: przeznaczone dla dorosłych (3 – 30–60 kg, 4 – 50–90 kg, 5 – +90 kg).
Zakładanie maski krtaniowej typu i-gel
1. Wybrać odpowiedni rozmiar rurki, kierując się oceną masy ciała poszkodowanego.
2. Zdjąć plastikową podstawkę z maski krtaniowej.
3. Otworzyć usta poszkodowanego, krzyżując kciuk i palec wskazujący, oprzeć je o dziąsła żuchwy i szczęki, następnie rozewrzeć usta [fot. 13]. Usunąć protezy zębowe, w razie potrzeby odessać wydzielinę z jamy ustnej i gardła.
4. Maskę krtaniową trzymać w drugiej ręce. Włożyć maskę do ust pacjenta. Opierając ją o podniebienie twarde, zsunąć w dół do gardła aż do wyczuwalnego oporu i chwili, gdy gruba czarna linia na części zewnętrznej maski znajdzie się na poziomie siekaczy [fot. 14].
5. Po wprowadzeniu rurki należy ocenić przepływ powietrza oraz ruchy klatki piersiowej osoby poszkodowanej.
Podsumowanie
Specyfika służby w Policji, która jest nakierowana na pomoc obywatelom, niesie ze sobą wysokie prawdopodobieństwo udzielenia pierwszej pomocy niemal każdego dnia. Omówione w artykule sposoby udrożnienia dróg oddechowych u poszkodowanego nieprzytomnego, a więc w stanie bezpośredniego zagrożenia życia, należą – obok tamowania silnych krwawień – do priorytetowych czynności ratunkowych, których wykorzystanie w sposób realny ratuje ludzkie życie. Kluczowym aspektem staje się zatem stałe doskonalenie technik i metod udzielania pierwszej pomocy zgodne z aktualną wiedzą oraz znajomość dostępnego sprzętu, który w sytuacjach silnego stresu związanego z powstałym mechanizmem urazu powinien zostać optymalnie wykorzystany.
sierż. szt. ŁUKASZ KUCHARSKI
asystent Sekcji ds. Doskonalenia Zawodowego Wydziału Kadr i Szkolenia KWP w Lublinie, ratownik medyczny
Bibliografia
[1] Andres J., Wytyczne resuscytacji 2021, Polska Rada Resuscytacji, Europejska Rada Resuscytacji, Kraków 2021.
[2] Zarządzenie nr 55 Komendanta Głównego Policji z 3 czerwca 2019 r. zmieniające zarządzenie w sprawie określenia norm wyposażenia jednostek, komórek organizacyjnych Policji i policjantów oraz szczegółowych zasad jego przyznawania i użytkowania (Dz. Urz. KGP poz. 87).
[3] Campbell J.E., Alson R.L., ITLS – International trauma life support. Ratownictwo przedszpitalne w urazach, Medycyna Praktyczna 2017.
[4] Ustawa z 8 września 2006 r. o państwowym ratownictwie medycznym (Dz. U. z 2021 r. poz. 2053, z późn. zm.).
zdj. J. Herok, autor
