Z informacji, które można uzyskać z prasy lub innych mediów, wynika, że możliwość służenia w Wojskach Obrony Terytorialnej cieszy się sporym zainteresowaniem. Szczególnie regionalna Polska stała się głównym rezerwuarem kandydatów do służby w Wocie.
SŁUŻBA
Ma charakter dobrowolny. Stanowi o tym treść art. 98i ust. 1 ustawy z 22 stycznia 2021 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2021 r. poz. 372). Terytorialną służbę wojskową mogą pełnić, na ich wniosek lub za zgodą, osoby posiadające uregulowany stosunek do służby wojskowej, a także inne osoby niepodlegające obowiązkowi odbycia zasadniczej służby wojskowej lub przeszkolenia wojskowego, a w przypadku wprowadzenia obowiązku odbycia zasadniczej służby wojskowej lub przeszkolenia wojskowego – także osoby podlegające temu obowiązkowi.
Terytorialna służba wojskowa trwa od roku do 6 lat. Stosunek służbowy terytorialsa powstaje na mocy powołania na podstawie dobrowolnego zgłoszenia się do służby. Zgodnie z treścią art. 98k ust. 2 ustawy już w dokumencie powołania określa się czas jej trwania.
WYMAGANIA
Przyszły terytorials – tak jak każdy kandydat do służby mundurowej – musi spełnić określone warunki oraz posiadać pewne przymioty osobiste. Przepis art. 98k ust. 3 ustawy stanowi zatem, że do terytorialnej służby wojskowej może być powołana osoba, która posiada obywatelstwo polskie, zdolność fizyczną i psychiczną do pełnienia czynnej służby wojskowej, wiek co najmniej 18 lat, nie była karana za przestępstwo umyślne, nie była przeznaczona do służby zastępczej, nie pełni innego rodzaju czynnej służby wojskowej lub nie posiada nadanego przydziału kryzysowego, nie była reklamowana od obowiązku pełnienia czynnej służby wojskowej w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny lub w przypadku nadania przydziału organizacyjno-mobilizacyjnego w formie zbiorowej listy imiennej w jednostce przewidzianej do militaryzacji, posiada odpowiednie wykształcenie.
Zgodnie z brzmieniem art. 98k ust. 4 ustawy od kandydata można też wymagać określonych kwalifikacji do zajmowania stanowiska służbowego, posiadania orzeczenia wojskowej pracowni psychologicznej o braku przeciwwskazań do pełnienia służby na stanowiskach wymagających szczególnych predyspozycji psychofizycznych, złożenia wniosku o przeprowadzenie postępowania sprawdzającego wraz z ankietą bezpieczeństwa. Katalog kryteriów doboru kandydatów na terytorialsów jest podobny do tego, który zawarty jest w art. 25 ustawy z 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz. U z 2020 r. poz. 360, z późn. zm.). Zasadnicza różnica polega na niezawarciu w tych kryteriach wymogu legitymowania się nieposzlakowaną opinią. Wynika z tego, że inne są zadania ustawowe obu służb. Zadaniem żołnierzy WOT-u jest stanie na straży suwerenności i niepodległości narodu polskiego oraz jego bezpieczeństwa i pokoju. Natomiast Policja zajmuje się zapewnianiem bezpieczeństwa obywateli przed działaniami niezgodnymi z prawem, w szczególności poprzez wykrywanie przestępstw oraz ich sprawców, a także zapobieganie występowania zjawiska przestępczości.
KONFLIKT INTERESÓW
Bliższa analiza przepisów ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej i odpowiednich przepisów ustawy o Policji prowadzi do przeciwnych konkluzji.
Policjant w czynnej służbie pozostaje w stosunku służbowym, który charakteryzuje się podporządkowaniem, obowiązkiem przestrzegania dyscypliny służbowej oraz obowiązkiem wykonywania poleceń przełożonych. Powyższe wynika z treści roty ślubowania, które policjant składa przed podjęciem służby. Żołnierz WOT-u również pozostaje w stosunku podległości służbowej, pełni służbę w systemie rotacyjnym lub dyspozycyjnym. System rotacyjny polega na pełnieniu służby w jednostce wojskowej w dniach służby, co najmniej raz w miesiącu w dniach wolnych od pracy. Służba ta może też być pełniona w innych dniach w zależności od potrzeb Sił Zbrojnych. Ponadto żołnierz WOT-u może być wezwany do pełnienia służby w trybie natychmiastowym. Zgodnie z brzmieniem art. 98q ust. 2 ustawy żołnierz WOT-u wezwany do pełnienia służby wojskowej rotacyjnie w trybie natychmiastowego stawiennictwa jest obowiązany stawić się do tej służby w określonym terminie i miejscu. Podobne rozwiązania dotyczą systemu dyspozycyjnego. W świetle powyższego uznać należy, że pozostawanie policjantem oraz jednocześnie żołnierzem WOT-u mogłoby w istocie doprowadzić do wystąpienia konfliktu interesów między obiema służbami. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 11 września 2020 r. w sprawie rozkładu służby policjantów (Dz. U. z 2020 r. poz. 1574) w § 4, 5, 7 i 14 wprowadza możliwość modyfikacji czasu służby policjanta. W uzasadnionych przypadkach czas służby może ulec wydłużeniu. Ponadto przełożony służbowy w sprawach osobowych może wyznaczyć policjanta do pełnienia dyżuru domowego. Trudno zatem w takiej sytuacji wyobrazić sobie, jak policjant miałby pogodzić obowiązki służbowe z obowiązkami żołnierza WOT-u. Powyższe dowodzi tezy, że konflikt interesów obu służb miałby charakter rzeczywisty. W przypadku czynnego policjanta nie może dochodzić do sytuacji, w której zadania wynikające ze stosunku służbowego mogłyby doznać uszczerbku w związku z podjęciem przez policjanta innego rodzaju aktywności (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 7 września 2017 r. II SA/Wa 18/17, www.orzeczenia.nsa.gov.pl).
INNE PRZESZKODY
Zgodnie z treścią art. 62 ust. 1 ustawy o Policji policjant nie może podejmować zajęcia zarobkowego poza służbą bez pisemnej zgody przełożonego ani wykonywać czynności lub zajęć sprzecznych z obowiązkami wynikającymi z ustawy lub podważających zaufanie do Policji. Z punktu widzenia służby w Policji udział policjanta w strukturach WOT-u mógłby być potraktowany jako wykonywanie czynności sprzecznych z obowiązkami wynikającymi z ustawy o Policji. Konflikt interesów między służbami czy też jego wystąpienie stanowiłoby jedynie kwestię czasu. Podkreślić należy, że policjant musi wykazywać się znaczną dozą dyspozycyjności. Każde ograniczenie możliwości natychmiastowego wykonania obowiązku służbowego lub polecenia przełożonego z powodu pełnienia służby w Wocie należałoby potraktować jako naruszenie obowiązków wynikających z treści ustawy o Policji, treści stosunku służbowego oraz roty ślubowania. Dodatkowo trzeba wskazać również, że żołnierz WOT-u otrzymuje żołd. Ten aspekt uprawnia do rozważań, czy służby w Wocie nie należałoby traktować jako dodatkowego zarobkowania, na które zgodę powinien wyrazić właściwy podmiot. Można oczywiście twierdzić, że żołd, który otrzymuje żołnierz WOT-u, nie stanowi odpowiednika żołdu żołnierza zawodowej służby wojskowej, jak też uposażenia policjanta. Jednakże z punktu widzenia reżimu art. 62 ust. 1 ustawy o Policji decyduje sam fakt otrzymywania gratyfikacji pieniężnej lub tylko wystąpienie ekspektatywy stania się beneficjentem tejże.
PRZESŁANKA WYKLUCZAJĄCA
Ustawa o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej zawiera samodzielną podstawę prawną wykluczającą możliwość powołania czynnego policjanta do służby w Wocie.
Przepis art. 98k ust. 3 pkt 7 ustawy stanowi, że żołnierzem WOT-u może zostać osoba, która nie była reklamowana od obowiązku odbycia służby wojskowej w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny. Wnioskując a contrario, żołnierzem WOT-u nie może być osoba, która została reklamowana od obowiązku odbycia służby wojskowej w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny. Ustawodawca uznał, że w pewnego rodzaju okolicznościach określone grupy osób będą zwolnione z obowiązku pełnienia czynnej służby wojskowej w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny, jak też w czasie pokoju. Zgodnie z treścią art. 116 ust. 4 ustawy reklamowanie następuje z urzędu i na wniosek. Reklamowani od obowiązku pełnienia czynnej służby wojskowej są m.in. posłowie, senatorzy, a także osoby, które ze względu na posiadane kwalifikacje lub zajmowane stanowiska są niezbędne do zapewnienia obrony lub bezpieczeństwa państwa. Kwestia reklamowania od czynnej służby wojskowej została szczegółowo opisana w rozporządzeniu Rady Ministrów z 21 września 2004 r. w sprawie reklamowania od obowiązku pełnienia czynnej służby wojskowej w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny (Dz. U. Nr 210, poz. 2136, z późn. zm.). Reklamowanie osób, które ze względu na posiadane kwalifikacje lub zajmowane stanowiska są niezbędne do zapewnienia obrony i bezpieczeństwa państwa, następuje z urzędu poprzez przesłanie do właściwego wojskowego komendanta uzupełnień imiennych wykazów osób reklamowanych. Wracając do zasadniczej kwestii, czy policjant może zostać żołnierzem WOT-u, należy stwierdzić, że aktualnie obowiązujące przepisy prawa wykluczają taką możliwość. Jak wskazywano powyżej, ustawa o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej w art. 98k ust. 3 pkt 7 w zw. z art. 116 ust. 4 pkt 1 lit. c zwalnia z obowiązku pełnienia czynnej służby wojskowej osoby, które z uwagi na posiadane kwalifikacje oraz zajmowane stanowiska są niezbędne do zapewnienia obrony i bezpieczeństwa państwa. Wszelkie wątpliwości rozwiązuje treść załącznika nr 1 (Szczegółowy wykaz stanowisk, których zajmowanie powoduje reklamowanie z urzędu od obowiązku pełnienia czynnej służby wojskowej w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny) przywołanego powyżej rozporządzenia.
W pkt 14 pod pozycją nr 1 wskazuje się funkcjonariuszy Policji jako podlegających reklamowaniu z urzędu, co w sposób ewidentny wyklucza możliwość nawiązania stosunku służbowego w Wocie.
Służba w Wocie stanowi pewnego rodzaju alternatywę dla osób, które z różnych powodów nie zdecydowały się na podjęcie zawodowej służby wojskowej. Status żołnierza WOT-u to też pewnego rodzaju forma służby ojczyźnie. Niestety nie każdy może zostać żołnierzem WOT-u. Zawodowy stosunek służbowy policjanta, strażnika granicznego, więziennego lub funkcjonariusza Służby Ochrony Państwa wymaga poświęcenia czasu, zrezygnowania z realizacji części zainteresowań, a także wyrzeczeń, nie znosi konkurencji i nie toleruje chociażby możliwości doznania uszczerbku. Policjant reklamowany od obowiązku pełnienia czynnej służby wojskowej w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny spełni swój obowiązek wobec ojczyzny jako policjant.
Adam Parda
radca prawny w Biurze Kadr, Szkolenia i Obsługi Prawnej KGP
zdjęcie pixabay