W lipcu oraz sierpniu br. przedstawiciele Komendy Głównej Policji brali udział w obronach sprawozdań Polski z realizacji postanowień międzynarodowej konwencji zakazującej stosowania tortur, a także konwencji dotyczącej zwalczania wszelkich form dyskryminacji rasowej. Stanowi to okazję do przybliżenia przebiegu takich wydarzeń, lecz od nieco mniej formalnej strony.

Organizacja Narodów Zjednoczonych powstała w 1945 roku w następstwie okrucieństw, jakie przyniosła między innymi II wojna światowa. Zatem głównym celem ONZ jest przede wszystkim dbałość o pokój i bezpieczeństwo na świecie, ale także rozwój i wzmacnianie ochrony praw i wolności człowieka.

ZJEDNOCZENI DLA BEZPIECZEŃSTWA

Wiele narodów, w tym Polska, zjednoczyło się, by ponad podziałami tworzyć system ochrony bezpieczeństwa przed kolejnymi wojnami i innymi niebezpieczeństwami. Dzięki tym staraniom powstała Międzynarodowa Karta Praw Człowieka, której częścią jest między innymi Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, a także pakty i konwencje zapewniające przestrzeganie praw obywatelskich, politycznych, gospodarczych, społecznych czy kulturalnych.

Dzięki uchwaleniu Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka powstała także Konwencja w sprawie eliminacji wszelkich form dyskryminacji rasowej oraz Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania. Nie wszyscy zdajemy sobie z tego sprawę, ale cała polska Policja realizuje postanowienia tego międzynarodowego prawodawstwa, przez co istotnie przyczyniamy się do ochrony praw człowieka w kraju i na świecie. Obecność policyjnych delegatów w Genewie służyła między innymi przedstawianiu wielkiego dorobku naszej formacji na rzecz ochrony praw i wolności człowieka.

BIURO NARODÓW ZJEDNOCZONYCH

Główne procesy związane z międzynarodową kontrolą przestrzegania praw człowieka odbywają się w Biurze Narodów Zjednoczonych, które znajduje się w Pałacu Narodów (Palais des Nations) w Genewie. Ten imponujący budynek został zbudowany w latach 1929–1938 i służył jako siedziba główna Ligi Narodów, która była prekursorem Organizacji Narodów Zjednoczonych. Pałac położony jest w pobliżu Jeziora Genewskiego, u podnóża Alp, które widoczne są z okien gmachu. Biuro NZ jest zarówno centrum konferencyjnym dla toczących się negocjacji dyplomatycznych, jak i miejscem do dyskusji w kwestiach rozbrojenia i praw człowieka.

Biuro zatrudnia ponad 1600 pracowników i obsługuje ponad 8 tys. spotkań rocznie, co czyni je jednym z największych międzyrządowych centrów konferencyjnych na świecie oraz głównym ośrodkiem światowej dyplomacji. Polska także należy do grona narodów zjednoczonych skupionych na realizacji wspominanych pokojowych konwencji. Zatem obecność Polaków w Biurze NZ jest widoczna, w tym wspomnianych już reprezentacji delegacji rządowych.

Na cały system kontroli przestrzegania praw człowieka składają się liczne instrumenty prawne, w tym między innymi tzw. ciała traktatowe. Są to specjalne komitety powołane do monitorowania realizowania przez państwa postanowień poszczególnych paktów i konwencji ONZ. Członkowie komitetów pochodzą z całego świata. Najczęściej stosowaną formą kontroli przestrzegania postanowień konwencji lub paktu jest rozpatrywanie sprawozdań z ich realizacji, czyli tak zwana obrona sprawozdania.

PRZYGOTOWANIE SPRAWOZDANIA

Przygotowanie sprawozdania to żmudny, pracochłonny i międzyresortowy proces gromadzenia danych, informacji o postępach w zakresie stosowania konwencji. Poszczególne resorty otrzymują pytania z wiodącego ministerstwa. Sformułowane odpowiedzi tworzą kilkudziesięciostronicowy dokument tłumaczony na język angielski. Na podstawie przedłożonego przez państwo sprawozdania oraz informacji pochodzących z innych źródeł (np. RPO, organizacje pozarządowe) komitety opracowują tzw. listę pytań wstępnych (ang. „list of issues”). Jest ona przekazywana państwu przed rozpatrzeniem sprawozdania. Państwo przekazuje pisemną odpowiedź na pytania najpóźniej w dniu rozpatrywania sprawozdania. Procedura rozpatrywania sprawozdania, tzw. obrona sprawozdania, oparta jest na konstruktywnym dialogu z delegacją rządową państwa, które złożyło sprawozdanie.

OBRONA SPRAWOZDANIA

Obrona sprawozdania stanowi następstwo tzw. procedury sprawozdawczej, która odbywa się co kilka lat. W praktyce polega to na tym, że wyznaczony resort przyjmuje odpowiedzialność za przygotowanie merytorycznego sprawozdania krajowego dla członków określonego komitetu ONZ. W przypadku obrony sprawozdania na rzecz Komitetu Przeciwko Torturom (lipiec br.) było to Ministerstwo Sprawiedliwości. W przypadku sprawozdania na rzecz Komitetu ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej (sierpień br.) wskazane zostało Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. Zarówno w procesie przygotowań, jak i obron Konwencji w Genewie brali udział przedstawiciele Zespołu ds. Ochrony Praw Człowieka w Gabinecie KGP: Marta Krasuska oraz mł. insp. Krzysztof Łaszkiewicz. Wyznaczenie do udziału w procesie przygotowań sprawozdania i obron wiąże się z wielką odpowiedzialnością za każdy opracowany dokument, dane statystyczne, rzetelność i aktualność informacji prezentowanych przed członkami komitetu, transmitowanymi na żywo przez telewizję ONZ (UN Veb TV). Efektem obrony sprawozdania jest opracowanie przez komitety uwag końcowych (ang. „concluding observations”). Przekazują one państwu składającemu sprawozdanie pozytywne aspekty dokonanych przez nie zmian i reform oraz poruszają kwestie, które je zaniepokoiły i, ich zdaniem, wymagają podjęcia odpowiednich środków w celu poprawy panującej sytuacji.

PRESTIŻ, ODPOWIEDZIALNOŚĆ I EMOCJE

Przed każdą obroną oraz w jej toku pojawiają się naturalne emocje i wiele sytuacji stresowych. Delegaci muszą się cechować dużą wiedzą o współczesnym świecie, samodzielnością, znajomością protokołu dyplomatycznego, języka angielskiego lub francuskiego. W trakcie pobytu w Genewie, organizowane są narady służbowe delegacji rządowej w Stałym Przedstawicielstwie RP przy ONZ. Po pierwszej sesji obrony, na której członkowie komitetu zadają wiele pytań, następuje odprawa koordynująca proces przygotowywania odpowiedzi oraz kolejność zabierania głosu w dniu następnym. Przygotowania odpowiedzi trwają na ogół do późnych godzin nocnych. Wymaga to pilnych konsultacji, a często akceptacji przez uprawnione osoby. W czasie trwania obrony rozwijana jest w Policji tzw. ogólnopolska sieć punktów kontaktowych, których celem jest bieżące wspieranie delegatów. Punkty kontaktowe koordynowane są przez Zespół ds. Ochrony Praw Człowieka w KGP. Następnego dnia następuje etap odpowiedzi na pytania członków komitetu, kolejna tura pytań komitetów oraz bezpośrednio następująca po nich sesja odpowiedzi ad hoc delegacji. Odpowiedzi muszą być bardzo precyzyjne, niebudzące wątpliwości, krótkie i rzeczowe. Wypowiedzi tłumaczone są na język angielski, a następnie francuski i hiszpański. Istotnym nietaktem jest używanie telefonów, rozmawianie, czy wykonywanie jakichkolwiek gestów. Nazywamy to momentem „kamiennych twarzy”. Podczas obrony przed Komitetem Przeciwko Torturom Marta Krasuska broniła między innymi tez na temat liczby i jakości szkoleń z zakresu praw człowieka, w tym prewencji tortur, a także monitoringu wizyjnego w policyjnych miejscach detencji i pokojach przesłuchań czy też nadzoru służbowego nad używaniem paralizatorów. Przedstawiła także zagadnienia badań osób zatrzymanych. Komitet pozytywnie ocenił wyposażenie polskich policjantów w kamery nasobne. Marta Krasuska doprecyzowała to zagadnienie, przekazując komitetowi informacje o celach użycia kamer oraz planach zwiększenia ich liczby. Przed Komitetem ds. Likwidacji Dyskryminacji Rasowej mł. insp. Krzysztof Łaszkiewicz wykazywał między innymi, jak wielki dorobek posiada polska Policja w zakresie walki i zapobiegania przestępstwom z nienawiści. Udowodniał tezę, że wzrosty i spadki statystyczne tego rodzaju przestępstw wiążą się z wieloma działaniami Policji na rzecz redukcji ciemnej liczby w tym obszarze. Wykazał także, jakie czynniki społeczno-kulturowe mogą mieć wpływ na to, że nie wszyscy pokrzywdzeni zawiadamiają Policję. Zanegował stosowanie tzw. profilowania etnicznego w Policji.

mł. insp. KRZYSZTOF ŁASZKIEWICZ

pełnomocnik KGP ds. ochrony praw człowieka

Mł. insp. Krzysztof Łaszkiewicz, pełnomocnik KGP ds. ochrony praw człowieka:

– Warto wiedzieć i pamiętać, że każdy z nas profesjonalną służbą i pracą na rzecz społeczeństwa wypełnia mandat pokojowych zobowiązań międzynarodowych. Delegaci wypełniają jedynie misję „posłów”, którzy relacjonują dorobek będący częścią służby i pracy każdej i każdego z nas. Dlatego powtórzę swoje zawodowe motto: „Każdy kto służy i pracuje w Policji powinien być obrońcą praw człowieka”. Państwa praca i zaangażowanie pozwalają z dumą i podniesioną głową bronić racji Polski przed komitetem ONZ, lecz zdarzające się czasem negatywne incydenty istotnie utrudniają ten proces.