Historycznie rzecz ujmując, przepis § 209 ust. 1 Zarządzenia nr 1426 KGP z 23 grudnia 2004 r. w sprawie metodyki wykonywania czynności dochodzeniowo-śledczych przez służby policyjne wyznaczone do wykrywania przestępstw i ścigania ich sprawców1 stanowił, że akta główne postępowania, po zatwierdzeniu przez prokuratora postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego z powodu niewykrycia sprawcy i po uprawomocnieniu się tej decyzji, wpływały do komórki organizacyjnej Policji prowadzącej czynności operacyjno-rozpoznawcze w celu kontynuowania czynności wykrywczych.

ZESPOŁY ds. PRZESTĘPSTW NIEWYKRYTYCH

Tam je analizowano, m.in. pod kątem wykorzystania zawartych w nich informacji w realizowanych przez Policję formach i metodach pracy operacyjnej, z uwzględnieniem:

1) ‑rodzaju popełnionego przestępstwa i częstotliwości jego występowania w podległym rejonie służbowym;

2) ‑sposobu działania sprawcy w kontekście innych niewykrytych przestępstw popełnionych tą samą metodą;

3) rodzaju utraconych przedmiotów;

4) rysopisu sprawcy lub sprawców;

5) ‑zabezpieczonych dowodów, w tym śladów kryminalistycznych, opinii biegłych i możliwości ich wykorzystania w realizowanych czynnościach wykrywczych.

Przyjęte wówczas rozwiązania formalne jednoznacznie wskazują, że w Policji zawsze przykładano dużą wagę do tzw. spraw niewykrytych. Mimo procesowego niepowodzenia kontynuowano czynności wykrywcze, których wyniki przekładały się na decyzje procesowe prokuratora związane z podjęciem na nowo lub wznowieniem postępowania.

W sierpniu 2017 r. w Wydziale Dochodzeniowo-Śledczym Biura Kryminalnego KGP został utworzony Zespół do spraw Przestępstw Niewykrytych2. Do jego zadań należy w szczególności analizowanie akt postępowań przygotowawczych oraz materiałów operacyjnych w sprawach umorzonych z powodu niewykrycia sprawców3, dotyczących najpoważniejszych przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu oraz prowadzenie takich postępowań po ich podjęciu z umorzenia. Podobne zespoły funkcjonują w komendach wojewódzkich i Komendzie Stołecznej Policji. Warto przypomnieć, że pierwszy taki zespół w polskiej Policji został powołany w roku 1999 r. w Komendzie Wojewódzkiej Policji w Krakowie.

WZNOWIENIE POSTĘPOWANIA

W kontekście powyższego należy wskazać, że podjęcie na nowo odnosi się do postępowań przygotowawczych, niezależnie od etapu, na jakim zostały one zakończone (in rem lub in personam). W przypadku, gdy śledztwo bądź dochodzenie zostało przekształcone w postępowanie in personam, k.p.k. wyraźnie zakreśla granice, w jakich prokurator jest władny podjąć na nowo postępowanie. Zgodnie z przepisem art. 327 § 1 k.p.k. umorzone postępowanie przygotowawcze może być w każdym czasie podjęte na nowo na mocy postanowienia prokuratora, jeżeli nie będzie się toczyć przeciw osobie, która w poprzednim postępowaniu występowała w charakterze podejrzanego. Natomiast prawomocnie umorzone postępowanie przygotowawcze można wznowić przeciwko osobie, która występowała w charakterze podejrzanego, na mocy postanowienia prokuratora nadrzędnego nad tym, który wydał lub zatwierdził postanowienie o umorzeniu, tylko wtedy, gdy ujawnią się nowe istotne fakty lub dowody4 nieznane w poprzednim postępowaniu (art. 327 § 2 k.p.k.)5.

NIEZBĘDNE CZYNNOŚCI DOWODOWE

Przed wydaniem postanowienia o podjęciu lub wznowieniu prokurator może przedsięwziąć osobiście lub zlecić Policji dokonanie niezbędnych czynności dowodowych w celu sprawdzenia okoliczności uzasadniających wydanie postanowienia (art. 327 § 3 k.p.k.). Czynności te są specyficznymi czynnościami, można ich dokonywać tylko po umorzeniu postępowania przygotowawczego, ale jeszcze przed wznowieniem bądź podjęciem dochodzenia czy śledztwa. Z tego powodu nie można traktować ich jako dokonywanych w ramach toczącego się postępowania przygotowawczego6. Co istotne, czynności te, nazwane w k.p.k. „czynnościami dowodowymi”, są jednym z narzędzi przyznanych organom ścigania, które istotnie pomagają w realizacji jednego z celów postępowania karnego – wykrycia sprawcy przestępstwa (art. 2 ust. 1 pkt 1 k.p.k.). Chodzi o czynności procesowe, takie jak np. przesłuchania świadków, oględziny, przeszukania, ekspertyzy lub opinie. Dokonywanie tych czynności ma zapobiegać pochopnemu wzruszaniu postanowień o umorzeniu śledztwa lub dochodzenia. Mają one zmierzać do ustalenia, czy istnieją podstawy do wydania postanowienia o podjęciu na nowo lub wznowieniu postępowania, ale nie mogą przekształcić się w czynności śledztwa lub dochodzenia7. Inaczej mówiąc, czynności te nie mogą realizować zadań określonych dla postępowania przygotowawczego w art. 297 k.p.k. Należy pamiętać, że z chwilą potwierdzenia podstaw do podjęcia na nowo lub wznowienia postępowania należy zaniechać dalszego dokonywania czynności dowodowych z art. 327 § 3 k.p.k. Powinny one być kontynuowane w toku ponownego postępowania.

Czynności, o których mowa w art. 327 § 3 k.p.k., mają fakultatywny charakter. Jedynie od woli prokuratora, a nie Policji, zależy, czy w ogóle zostaną podjęte – można ich dokonywać jedynie na zlecenie prokuratora. Także prokurator decyduje o zakresie i rodzaju tych czynności. Niemniej Policja może wnioskować do prokuratora w przedmiocie zlecenia jej przeprowadzenia takich czynności, określając w swoim wniosku zakres, rodzaj, a nawet sposób dokonania takich czynności dowodowych.

TERMIN DLA PODJĘCIA POSTĘPOWANIA

Wydanie postanowienia o podjęciu postępowania przygotowawczego nie jest obwarowane żadnym terminem. Może ono być wydane w każdym czasie, aż do upływu czasu przedawnienia karalności. Ustawa nie wymaga, aby przed podjęciem dochodzenia lub śledztwa postanowienie umarzające postępowanie było prawomocne, tak jak ma to miejsce w wypadku jego wznowienia (art. 327 § 2 k.p.k.). Możliwe jest podjęcie postępowania zakończonego prawomocnym, jak i nieprawomocnym postanowieniem o umorzeniu. Podjęcie postępowania przygotowawczego nie jest uzależnione od pojawienia się nowych okoliczności. Wystarczająca może być odmienna ocena zasadności podjętej decyzji o umorzeniu. Jak podkreśla się w doktrynie, decyzję o podjęciu należy podejmować niezwłocznie po ujawnieniu okoliczności ją uzasadniających.

PODJĘCIE „REJESTRÓWKI”

Inaczej uregulowana jest procedura podejmowania na nowo dochodzenia zakończonego przez Policję wydaniem postanowienia o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw. Z mocy art. 325f § 3 k.p.k. przepisu art. 327 § 1 k.p.k. nie stosuje się w dochodzeniu w taki sposób umorzonym. Zgodnie bowiem z przepisem art. 325f § 3 k.p.k., jeżeli np. w toku czynności podjętych na podstawie art. 325f § 2 k.p.k. ujawnione zostaną dane pozwalające na wykrycie sprawcy, postanowienie o podjęciu na nowo tak umorzonego dochodzenia wydaje Policja. Postępowanie to nie może być podjęte na nowo w każdym czasie i to niezależnie od zaistniałych okoliczności. Podjęcie na nowo uwarunkowane jest od ujawnienia w toku czynności, np. operacyjno-rozpoznawczych8 danych, pozwalających na wykrycie sprawcy. Warto pamiętać o tezie zawartej w postanowieniu Sądu Najwyższego z 28 marca 2012 r. sygn. I KZP 25/11, stanowiącej, że uchybienie proceduralne polegające na braku decyzji o formalnym podjęciu na nowo umorzonego dochodzenia rejestrowego, traktować należy na ogólnych zasadach jako obrazę przepisów postępowania, która stanowić może względną przyczynę odwoławczą. Sąd Najwyższy jednocześnie zauważył, że brakuje podstaw do przyjęcia, aby tego rodzaju wada proceduralna (niewydanie postanowienia o podjęciu na nowo – dopisek autora) skutkowała naruszenie któregokolwiek z zakazów dowodowych zawartych w przepisach kodeksu postępowania karnego9. Niemniej konkludując powyższe, postanowienie o podjęciu na nowo rejestrówki zawsze należy wydać, gdy zaistnieje przesłanka dla jego wydania.

Problematyka podjęcia na nowo tzw. rejestrówki, poza k.p.k., uregulowana jest w rozdziale 20 „Podjęcie na nowo i wznowienie postępowania” Wytycznych nr 3 Komendanta Głównego Policji z 30 sierpnia 2017 r. w sprawie wykonywania niektórych czynności dochodzeniowo-śledczych przez policjantów (Dz.Urz. KGP, poz. 59). Zgodnie z przepisem § 115 ust. 5 podjęcia dochodzenia na nowo dokonuje się w jednostce organizacyjnej Policji, w której zostało wydane postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw. Po podjęciu dochodzenie może być przejęte do dalszego prowadzenia przez inną jednostkę Policji lub inny organ. Przepis ten wzorowany jest na odpowiednim przepisie Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 7 kwietnia 2016 r. Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (Dz.U. z 2017 r., poz. 1206)10.

Warto także zwrócić uwagę na przepis ust. 2 § 103 tych wytycznych w brzmieniu: „Policjant, stosując przepis art. 325f § 3 k.p.k., sam podejmuje dochodzenie, w którym wydano postanowienie o jego umorzeniu i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw”. Jest on umieszczony w rozdziale 16 „Wyłączanie materiałów i łączenie postępowań”. Należy go więc odczytywać w kontekście ust. 1, który stanowi, że „Jeżeli w postępowaniu uzyskano dowody wskazujące, że podejrzany dopuścił się innych przestępstw, w sprawie których postępowanie zostało umorzone, policjant niezwłocznie występuje do prokuratora z wnioskiem o podjęcie lub wznowienie postępowania”. Istotą przepisu ust. 2 jest więc jedynie wskazanie, że policjant (Policja) ma przyznane prawo do samodzielnego podjęcia dochodzenia zakończonego decyzją o umorzeniu i wpisaniu sprawy do rejestru. Nie można z niego wyprowadzać wniosku, że postanowienie o podjęciu na nowo umorzonej rejestrówki może być wydane przez policjanta z innej jednostki Policji. Należy bowiem pamiętać, że zgodnie z przepisem art. 325a § 2 k.p.k. Policja, po wydaniu postanowienia o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw, na podstawie odrębnych przepisów, prowadzi czynności w celu wykrycia sprawcy i uzyskania dowodów. Po ujawnieniu danych pozwalających na wykrycie sprawcy Policja wydaje postanowienie o podjęciu na nowo dochodzenia. Jeżeli takie dane ujawniono w innym postępowaniu i zostały one udokumentowane w protokole, np. przesłuchania podejrzanego, to wówczas jednostka organizacyjna Policji, która dane uzyskała, powinna wystąpić z wnioskiem do właściwej jednostki Policji (bez pośrednictwa prokuratora) o podjęcie dochodzenia na nowo. Do wniosku powinny być załączone odpowiednio uwierzytelnione kopie dokumentów procesowych, które te „dane pozwalające na wykrycie sprawcy” zawierają. Po podjęciu dochodzenie może być przejęte do dalszego prowadzenia przez tę inną jednostkę Policji.

PODJĘCIE POSTĘPOWANIA SPRAWDZAJĄCEGO

Zgodnie z treścią zdania 2 § 1 art. 327 k.p.k. przepisy o podjęciu postępowania przygotowawczego stosuje się odpowiednio w sprawie, w której odmówiono wszczęcia śledztwa lub dochodzenia. W przypadku, gdy zachodzi potrzeba uzupełnienia postępowania sprawdzającego, uprzednio zakończonego odmową wszczęcia śledztwa lub dochodzenia, a jednocześnie brak podstaw do wszczęcia śledztwa lub dochodzenia, prokurator z inicjatywy własnej lub na wniosek Policji może wydać postanowienie o podjęciu tego postępowania. W przypadku jednak, gdy zachodzi potrzeba wzruszenia decyzji o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego i jednoczesnego wszczęcia śledztwa lub dochodzenia, wydaje się wyłącznie postanowienie o wszczęciu11. W tej sprawie wypowiadał się Sąd Najwyższy. W postanowieniu z 22 września 1999 r., II KZ 70/99, SN wyraził pogląd, że postanowienie o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego, odmiennie niż może to mieć miejsce w przypadku postanowienia umarzającego dochodzenie lub śledztwo, nie rozstrzyga o przedmiocie procesu (odpowiedzialności karnej), a istnienie prawomocnego formalnie postanowienia o odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego nie stanowi przeszkody do wszczęcia postępowania karnego w każdym czasie, i to bez potrzeby wzruszenia tego postanowienia. Orzeczenie o odmowie ścigania nie stwarza przy tym stanu zawisłości sprawy, ani – tym bardziej – stanu rzeczy osądzonej.

Przepisy kodeksu postępowania karnego nie uzależniają możliwości podjęcia postępowania przygotowawczego od jakichkolwiek warunków. Najczęściej podstawami podjęcia tego postępowania są:

1) ‑odmienna od dotychczasowej ocena dokonanych ustaleń faktycznych,

2) ‑uznanie dotychczasowego przebiegu postępowania za niewystarczający do rozstrzygnięcia o jego przedmiocie i osiągnięcia celów postępowania przygotowawczego,

3) ‑ujawnienie nowych okoliczności wymagających procesowego wyjaśnienia12.

Podjęte może być postępowanie prawomocnie umorzone, jak i takie, które atrybutu formalnej prawomocności nie uzyskało. Podjęcie postępowania przygotowawczego może nastąpić w każdym czasie, a zatem jest to możliwe do terminu upływu karalności ścigania za dane przestępstwo.

insp. w st. spocz. ROMAN WOJTUSZEK
główny specjalista Biura Kryminalnego KGP

1 Dz. Urz. KGP z 2005 r. Nr 1, poz. 1.

2 Patrz: Rozkaz Organizacyjny nr 64/17 Komendanta Głównego Policji z dnia 26 lipca 2017 r. w sprawie zmian organizacyjno-etatowych w Komendzie Głównej Policji.

3 W obowiązującym do 31 grudnia 1995 r. Zarządzeniu nr 55 Ministra Spraw Wewnętrznych z 19 lipca 1976 r. w sprawie prowadzenia przez Milicję Obywatelską postępowania przygotowawczego – Instrukcja dochodzeniowo-śledcza Milicji Obywatelskiej § 107 ust. 4 stanowił, że „wykorzystanie akt postepowań umorzonych wobec niewykrycia sprawcy polega na kojarzeniu podobieństw w działaniu nieznanego sprawcy tych przestępstw z metodą działania sprawcy znanego, ujawnionego przy innym przestępstwie w toku pracy wykrywczej jednostki MO (...)”.

4 Przez nowe dowody należy rozumieć nie tylko nieznane przedtem organowi procesowemu źródło dowodu (np. świadek, biegły), lecz również nieznany organowi środek dowodowy (np. zeznanie świadka).

5 Zgodnie z przepisem art. 11 ust. 3 k.p.k. można także wznowić postępowanie przygotowawcze umorzone absorpcyjnie, w wypadku uchylenia lub istotnej zmiany treści prawomocnego wyroku, z powodu którego zostało ono umorzone.

6 Karolina Chałubek, Specyfika czynności sprawdzających, „Prokuratura i Prawo” 2012, nr 9, str. 122.

7 R.A. Stefański, (w:) Z. Gostyński (red.), J. Bratoszewski, L. Gardocki, S. M. Przyjemski, R.A. Stefański, S. Zabłocki, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, t. II, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2004, s. 477.

8 Art. 325f § 2. Po wydaniu postanowienia, o którym mowa w § 1 (postanowienia o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw), Policja, na podstawie odrębnych przepisów, prowadzi czynności w celu wykrycia sprawcy i uzyskania dowodów.

9 Zakazy dowodowe określają wszelkiego rodzaju ograniczenia co do możliwości dowodzenia oraz wprowadzania i przeprowadzania dowodów, a także ich wykorzystania w procesie karnym. Zgodnie z art. 51 ust. 4 Konstytucji RP tylko w razie przeprowadzenia czynności dowodowych w sposób sprzeczny z ustawą informacje, a więc środki dowodowe, uzyskane w ich następstwie podlegają usunięciu.

10 § 254. Podjąć na nowo umorzone śledztwo lub dochodzenie może prokurator, który wydał lub zatwierdził postanowienie o umorzeniu postępowania przygotowawczego, a także prokurator przełożony.

11 Kodeks postępowania karnego, Komentarz red. prof. dr hab. Jerzy Skorupka, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2018.

12 Wyrok Sądu Najwyższego Izba Karna z 3 grudnia 2015 r. Sygn. akt II KK 272/15.