Ile spraw o przestępstwa ekonomiczne prowadziło w 2016 r. Centralne Biuro Śledcze Policji? Ile wśród nich było spraw o tzw. przestępstwa vatowskie?
– Do końca ubiegłego roku CBŚP prowadziło blisko 800 spraw dotyczących przestępstw ekonomicznych. Prawie 60 procent z nich to sprawy podatkowe, w których pokrzywdzonym jest Skarb Państwa, ponieważ dotyczyły one oszustw z wykorzystaniem podatków pośrednich, takich jak VAT i akcyza. W przypadku podatku VAT przedmiotem przestępstwa jest zarówno nieodprowadzanie tego podatku, jak i wyłudzanie jego zwrotu, natomiast w przypadku podatku akcyzowego przestępstwem jest unikanie jego odprowadzania. Od kilku lat priorytetem pionu ekonomicznego CBŚP jest zwalczanie przestępczości vatowskiej i tych spraw mamy najwięcej. Generują one olbrzymie straty dla państwa. Przykładem może być sprawa zrealizowana niedawno przez zarząd w Białymstoku, w której uszczuplenia Skarbu Państwa sięgają 700 mln złotych. A trzeba dodać, że przestępstwa podatkowe niosą jeszcze jedno zagrożenie dla gospodarki – uczciwi przedsiębiorcy mają duże trudności z utrzymaniem się na rynku, bo ceny ich produktów nie mogą konkurować z cenami towarów wprowadzanych przez grupy przestępcze, które nie płacą podatków i mogą oferować niższe ceny.
Jakie towary są najczęściej przedmiotem spekulacji?
– Dla grup przestępczych nie ma znaczenia, co jest towarem, który służy do wyłudzenia podatku. Kilka lat temu mieliśmy duży problem z oszustwami przy obrocie stalą żebrowaną. Był to czas budowy dróg i stadionów przed Euro 2012. Producenci stali w Polsce zaczęli mieć duże problemy finansowe, groziło to utratą pracy kilku tysięcy osób. Skala była tak ogromna, że działania służb na dłużą metę mogły okazać się nieskuteczne. Pomogła zmiana przepisów podatkowych, która dotyczyła produktów stalowych. Od tamtego momentu można było obserwować, jak kolejne towary stają się przedmiotem obrotu. Obecnie są to m.in. kawa, złoto, ogniwa fotowoltaiczne, elektronika, tworzywa sztuczne, zegarki, pojazdy i paliwo, które jest najczęstszym przedmiotem wykorzystywanym do wyłudzenia zwrotu podatku VAT. W ostatnim czasie są to również usługi niematerialne, jak np. usługi budowlane, doradcze czy z zakresu PR.
Jakie są najczęściej stosowane mechanizmy oszustw podatkowych?
– Mechanizmów oszustw podatkowych jest kilka i mogą być przez grupę przestępczą wykorzystywane jednocześnie, np. niepłacenie podatku VAT przy wprowadzeniu towarów na obszar naszego kraju, przepuszczenie go przez kilka lub kilkanaście firm na terenie kraju, a następnie w ramach wewnątrzwspólnotowej dostawy sprzedanie go fikcyjnie na przykład do Czech. W rzeczywistości towar trafia faktycznie na rynek polski. Najbardziej popularne kierunki to oczywiście kraje sąsiadujące z Polską, ale również Węgry, Wielka Brytania, Łotwa, Estonia. Z tytułu fikcyjnej sprzedaży oszuści ubiegają się o zwrot podatku od urzędu skarbowego. Przy czym, żeby ukryć proceder przestępczy, wprowadzają do obiegu wiele fikcyjnych faktur. Do obrotu finansowego wykorzystywane są też raje podatkowe lub państwa, które niezbyt chętnie dzielą się z organami ścigania informacjami finansowymi, na przykład danymi bankowymi. Mechanizm ten jest przedstawiony w ogromnym uproszczeniu i przyznać muszę, że sprawy wyłudzeń podatku VAT są jednymi z trudniejszych, z jakimi mają do czynienia policjanci zwalczający przestępczość gospodarczą.
Ściganiem przestępstw gospodarczych zajmuje się obecnie ponad 1000 prokuratorów. A ilu policjantów Centralnego Biura Śledczego Policji?
– W biurze tymi przestępstwami zajmuje się około 420 policjantów. Większość z nich pracuje w wydziałach do zwalczania zorganizowanej przestępczości ekonomicznej, ale wiele spraw prowadzonych jest też w wydziałach zamiejscowych CBŚP, w których nie ma podziału na zespoły kryminalne, narkotykowe lub też ekonomiczne. Warto zaznaczyć, że w komendach wojewódzkich/stołecznej, miejskich i powiatowych i większych komisariatach Policji, tam gdzie są komórki PG, ściganiem przestępstw gospodarczych zajmuje się w sumie około 4000 policjantów.
W jakim stopniu nowe przepisy nowelizujące prawo karne, obowiązujące od 1 marca br., pomogą Policji w ściganiu przestępstw ekonomicznych?
– Znaczenie ma nie tylko znowelizowane prawo karne, ale także wiele innych ustaw, które w ostatnim czasie zostały lub będą wprowadzone, a które mają uszczelnić system podatkowy w Polsce. M.in. skrócono termin rozliczeń podatkowych dla wielu grup towarów, co daje organom ścigania możliwość podjęcia jak najszybszego działania wobec wyłudzających podatki. Wprowadzono Jednolity Plik Kontrolny mający na celu sprawne i szybkie typowanie przez służby podatkowe wszelkich podejrzanych transakcji, wprowadzono pakiet paliwowy, który zawiera wiele obostrzeń dla podmiotów obracających paliwem, a który mimo większej uciążliwości jest bardzo dobrze postrzegany przez uczciwe firmy paliwowe. Kolejne zmiany, które również powinny pozytywnie wpłynąć na ograniczenie tego procederu, a które niebawem powinny zostać wprowadzone przez resort finansów i sprawiedliwości, to e-faktura i konfiskata rozszerzona. E-faktura to obowiązek wystawienia faktur za pośrednictwem serwera Ministerstwa Finansów, co w dużym stopniu wyeliminuje wystawianie fałszywych faktur, a konfiskata rozszerzona to możliwość odbierania przestępcom majątków do 5 lat wstecz, przy czym ciężar udowodnienia, skąd majątek pochodzi, będzie spoczywał na nich, a nie na organach ścigania. Przepisy dotyczące konfiskaty rozszerzonej dotyczą nie tylko zorganizowanych przestępstw gospodarczych, ale wszystkich przestępstw. W wyniku nowelizowanych przepisów Policja uzyska dostęp do tajemnic ustawowo chronionych, w tym szczególnie istotnej z punktu widzenia realizowanych działań – tajemnicy skarbowej.
Czy sądzi Pan, że tak drastyczne kary, jak przewidziane w nowym kodeksie, są czynnikiem odstraszającym?
– Powtarzam, przepisy zaostrzające kary są tylko jednym z wielu elementów, na uszczelnienie systemu podatkowego składa się cały pakiet, którego najważniejsze elementy wymieniłem. A co do kar, niejednokrotnie z zazdrością patrzyliśmy na kolegów np. z Niemiec czy Stanów Zjednoczonych, kiedy mówili nam, jakie kary są wymierzane za przestępstwa podatkowe. Pamiętam jedną ze spraw, która dotyczyła oszustw podatkowych przy sprowadzaniu odzieży z Chin i wprowadzaniu jej na rynek europejski. Dwóch Polaków zaangażowanych w ten proceder usłyszało wyroki po 9 i 10 lat pozbawienia wolności, podczas gdy w warunkach polskich były to kary najczęściej w zawieszeniu. W tym kontekście nie bez znaczenia jest czas prowadzenia postępowań przygotowawczych czy też trwania spraw w sądach. W Polsce sprawy o charakterze gospodarczym prowadzone są bardzo długo, na każdym etapie, od policyjno-prokuratorskiego do sądowego, liczone w kilku, kilkunastu latach, a w analogicznych sprawach np. w Niemczech wyroki zapadają w ciągu 1–2 lat od wszczęcia śledztwa.
Czy wytyczne Prokuratora Generalnego obowiązujące od lipca 2016 r. mają wpływ na usprawnienie współpracy służb ścigających przestępczość gospodarczą?
Wytyczne te wskazują, w jaki sposób i przez kogo (jakie jednostki prokuratury i Policji) powinny być prowadzone sprawy podatkowe, szczególnie tzw. vatowskie. Wytyczne były opracowywane przez najlepszych prokuratorów, odnoszących duże sukcesy w zwalczaniu tej przestępczości i powodują, że bardzo różnorodne podejście prokuratury do tych skomplikowanych spraw powinno być bardziej wystandaryzowane.
Co Pan sądzi o uprawnieniu nowo powstałej Krajowej Administracji Skarbowej do niektórych czynności operacyjnych?
– KAS powstała z połączenia Służby Celnej, Kontroli Skarbowej, Administracji Podatkowej i Wywiadu Skarbowego. Wywiad Skarbowy miał do tej pory uprawnienia operacyjne, a teraz zostały one przeniesione do nowej struktury. Nie byłoby skutecznej walki z oszustwami podatkowymi, gdyby nowo powstała KAS nie miała takich uprawnień.
Jakie straty ponosi rocznie Skarb Państwa z tytułu przestępczości podatkowej? Kto wylicza wysokość tych strat?
– Szacowane są na około średnio 30–40 miliardów złotych rocznie. Wyliczane są one przez firmy audytowe, ekspertów gospodarczych, ośrodki naukowo-badawcze, ale w konkretnych sprawach prowadzonych przez organy ścigania skala strat jest określana przede wszystkim na podstawie wyliczeń służb skarbowych, najczęściej na podstawie przeprowadzonych kontroli podatkowych. Te ostatnie są bardzo istotne przy stawianiu zarzutów.
Kto ustala składniki majątku przestępców?
– Mamy w biurze wypracowany od wielu lat system ujawniania składników majątkowych przestępców. Każdy policjant prowadzący sprawę operacyjną i procesową ma za zadanie od początku sprawy poszukiwanie i ustalanie majątku. Jest to dla nas tak samo ważne, jak zebranie dowodów i zamknięcie sprawców. W CBŚP, w każdym zarządzie, mamy koordynatorów ds. odzyskiwania mienia, którzy systematycznie się szkolą, pomagają kolegom w trudniejszych przypadkach, monitorują wszystkie sprawy, a szczególnie te, w których straty są największe.
Jaka jest wartość przestępczego mienia zabezpieczonego przez CBŚP w ubiegłym roku?
W 2016 roku CBŚP zabezpieczyło we wszystkich prowadzonych sprawach 335 mln złotych, co stanowiło niemal połowę mienia zabezpieczonego przez całą Policję. Z tego 260 mln zł dotyczyło spraw ekonomicznych.
Ile czasu średnio trwa prowadzenie sprawy od wszczęcia rozpracowania operacyjnego do momentu postawienia zarzutów?
– Sprawy podatkowe, jak wcześniej wspomniałem, są jednymi z trudniejszych, z jakimi mamy do czynienia. Wiele podmiotów bierze udział w łańcuchach, w których dochodzi do oszustw podatkowych, do tego dochodzi międzynarodowy charakter przestępstw. Powoduje to konieczność sprawdzenia każdej firmy, która uczestniczy w łańcuchu transakcyjnym, zbadania jej dokumentacji podatkowej, finansowej oraz analizy wielu innych informacji uzyskanych chociażby w wyniku pracy operacyjnej. Policjanci muszą się zmierzyć z setkami tysięcy dokumentów chociażby po to, żeby je poddać oględzinom. Muszą ściśle współpracować ze służbami celno-skarbowymi oraz Generalnym Inspektorem Informacji Finansowej. To wszystko powoduje, że niemal każda sprawa vatowska trwa minimum 3 lata. Czas ten w zależności od sprawy bywa też dłuższy. Mamy również sprawy, które trwają 5–7 lat.
Dziękuje za rozmowę.
ELŻBIETA SITEK
zdj. Piotr Maciejczak
