W kwietniu 2016 r. weszła w życie ustawa z 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 437). Przywróciła ona obowiązujący do 30 czerwca 2015 roku kontradyktoryjno-inkwizycyjny model postępowania sądowego oraz funkcjonalnie z nim połączony rozpoznawczy charakter postępowania przygotowawczego.

Zachowała jednak zmiany wprowadzone w lipcu 2015 roku usprawniające postępowanie karne. Wprowadzone nowelą rozwiązania nie stanowią więc całkowitego odwrócenia zmian wprowadzonych nowelą lipcową1. Ta zmiana procedury karnej, podobnie jak ta z lipca 2015 r., skutkowała potrzebą zmian w dwóch aktach prawnych KGP, odnoszących się wprost do czynności dochodzeniowo-śledczych2.

25 lutego 2017 r. wszedł w życie pierwszy z nich – zarządzenie nr 4 Komendanta Głównego Policji z 9 lutego 2017 r. w sprawie niektórych form organizacji i ewidencji czynności dochodzeniowo-śledczych Policji oraz przechowywania przez Policję dowodów rzeczowych uzyskanych w postępowaniu karnym (Dz.Urz. KGP poz. 9)3.

NIEKTÓRE ROZWIĄZANIA PRZYJĘTE W ZARZĄDZENIU:

Rozdział 1 pt. „Przepisy ogólne” określa zakres merytoryczny regulacji, która obejmuje:

1) metodykę czynności dochodzeniowo-śledczych w zakresie przekazywania materiałów lub akt między jednostkami Policji oraz zlecania czynności innym jednostkom;

2) formy planowania w postępowaniu oraz powoływania i organizacji grupy śledczej;

3) formy sprawowania nadzoru w komórkach dochodzeniowo-śledczych Policji;

4) sposób ewidencjonowania i przechowywania dowodów rzeczowych i śladów kryminalistycznych, dokumentowania kosztów w postępowaniach, prowadzenia urządzeń ewidencyjnych oraz zakładania i prowadzenia akt postępowań.

Rozdział 2 pt. „Planowanie w postępowaniu” określa obowiązki policjanta i jego przełożonego w zakresie planowania w postępowaniu. Utrzymano zasadę, że sporządzenie planu nie jest czynnością obowiązkową w każdym postępowaniu. Wskazano na rolę prokuratora w planowaniu poprzez odpowiednie dostosowanie uregulowań do rozwiązań regulaminu prokuratorskiego. W dochodzeniu wszczętym przez Policję plan sporządza się z inicjatywy policjanta wyznaczonego do jego prowadzenia lub na polecenie przełożonego, ale tylko wówczas, jeżeli uzasadnia to charakter dochodzenia, w szczególności stan jego skomplikowania, i wynikająca z niego potrzeba wielokierunkowych działań (par. 2 ust. 1). Novum jest rozwiązanie, zgodnie z którym jeżeli w związku z toczącym się postępowaniem przewiduje się korzystanie z form, metod i środków pracy operacyjnej, sporządza się odrębny plan czynności operacyjno-rozpoznawczych (par. 2 ust. 7). Uwzględniono zgłoszony w toku uzgodnień postulat, że jeżeli do realizacji planu niezbędny będzie udział policjantów z różnych jednostek Policji, plan zatwierdza kierownik jednostki Policji lub komórki organizacyjnej służby śledczej Policji prowadzącej postępowanie, po jego uzgodnieniu z kierownikami właściwych jednostek Policji lub komórek organizacyjnych służby śledczej Policji (par. 4 ust. 3).

Rozdział 3 pt. „Grupa śledcza” reguluje funkcjonowanie zespołów policjantów powoływanych do prowadzenia postępowania – „grupy śledczej”. Określono przełożonych uprawnionych do powołania grupy oraz formy jej powołania i rozwiązania. Nowym jest rozwiązanie, zgodnie z którym jeżeli w związku z toczącym się postępowaniem przewiduje się korzystanie z form, metod i środków pracy operacyjnej, w skład grupy śledczej włącza się policjantów z odpowiednich jednostek lub komórek organizacyjnych Policji (par. 7 ust. 2).

Rozdział 4 pt. „Nadzór w postępowaniu” systematyzuje kwestie nadzoru służbowego w komórkach dochodzeniowo-śledczych Policji. Utrzymano zasadę, że czynności w trybie tego nadzoru wykonywane są jako funkcyjny nadzór sprawowany przez przełożonych w ramach jednostki lub komórki organizacyjnej Policji albo jako nadzór zwierzchni policjantów z jednostki organizacyjnej Policji wyższego szczebla. Utrzymano regulacje dotyczące tego nadzoru w zakresie dowodów rzeczowych. Obowiązuje zasada pisemnego dokumentowania czynności w ramach funkcyjnego nadzoru służbowego o charakterze szczególnym (par. 10 ust. 3). Służy temu m.in. karta nadzoru postępowania przygotowawczego, którą może (ale nie musi) założyć przełożony w przypadkach, gdy uzna to za celowe ze względu na indywidualne predyspozycje i kwalifikacje zawodowe policjanta prowadzącego postępowanie albo porządek organizacyjny w danej komórce organizacyjnej Policji. Inne formy jego dokumentowania, które powinni wykorzystywać nadzorujący, to: sporządzanie dekretacji, adnotacji, notatek urzędowych lub służbowych, zapisków i innych podobnych dokumentów. Wzorem rozwiązania z regulaminu prokuratury wprowadzono nową formę nadzoru (par. 15) zamiast dotychczasowego koordynowania ścigania określonej kategorii przestępstw.

Zarządzenie wprowadza nowy rodzaj akt – akta nadzoru nad postępowaniami przygotowawczymi lub sprawdzającymi, do których prowadzenia obowiązani są policjanci KGP oraz KWP (KSP) w odniesieniu do spraw nadzorowanych (par. 12).

Rozdział 5 pt. „Przekazywanie materiałów lub akt postępowania” odnosi się do zagadnień związanych z właściwością miejscową lub rzeczową jednostek Policji. Nadal zasadą jest, że jednostka Policji, która została zawiadomiona o przestępstwie, co do którego nie jest właściwa miejscowo lub rzeczowo do prowadzenia postępowania, jest obowiązana do niezwłocznego przekazania zawiadomienia o przestępstwie, wraz z pismem uzasadniającym przekazanie, właściwej jednostce Policji, innemu właściwemu organowi uprawnionemu do prowadzenia postępowań lub prokuratorowi. Przed przekazaniem jest obowiązana zapewnić niezwłoczne dokonanie czynności, o których mowa w art. 308 par. 1 k.p.k. O przekazaniu powiadamia się osobę zawiadamiającą o przestępstwie, ustalonego pokrzywdzonego i jego pełnomocnika, jeżeli został ustanowiony, w szczególności przez doręczenie im kopii pisma przekazującego albo przekazanie odpowiedniej informacji za pośrednictwem telefaksu lub poczty elektronicznej. Zarządzenie wprowadza rozwiązanie, zgodnie z którym w przypadku ujawnienia w toku prowadzonego przez jednostkę Policji dochodzenia, zarejestrowanego w prokuraturze w urządzeniu ewidencyjnym (repertorium Ds. lub rejestr Di.) okoliczności wyłączających właściwość miejscową jednostki Policji, jego przekazanie do innej jednostki Policji następuje w sposób uzgodniony z prokuratorem. W takiej sytuacji można wystąpić do prokuratora z pisemnym wnioskiem o przekazanie dochodzenia według właściwości miejscowej innej jednostce organizacyjnej Policji. Takie uzgodnienie, co wydaje się oczywiste, nie jest wymagane przy przekazywaniu dochodzenia niezarejestrowanego w prokuraturze. Zarządzenie w par. 19 modyfikuje rozwiązania dotyczące tzw. sporów. Zasadą jest, że jednostka Policji, która po otrzymaniu zawiadomienia o przestępstwie lub zebranych materiałów (patrz par. 18 ust. 1 pkt 1 i ust. 2), albo dochodzenia (patrz par. 18 ust. 6), uznała się za niewłaściwą miejscowo lub rzeczowo, dokonuje ich zwrotu jednostce Policji, która je nadesłała. Jednostka Policji, do której dokonano zwrotu, może wszcząć spór o właściwość miejscową lub rzeczową. Przepis par. 19 ust. 3 wskazuje podmioty uprawnione do rozstrzygania sporów o właściwość miejscową. Nowym jest rozwiązanie, zgodnie z którym przekazanie zawiadomienia o przestępstwie lub zebranych materiałów albo dochodzenia do rozstrzygnięcia sporu przez komórkę właściwą dla służby kryminalnej KGP następuje za pośrednictwem komórki właściwej w sprawach dochodzeniowo-śledczych komendy wojewódzkiej (stołecznej) Policji, której kierownik w przypadku stwierdzenia braku podstaw do przekazania ich do rozstrzygnięcia przez komórkę właściwą dla służby kryminalnej KGP, zwraca je do jednostki Policji, która wystąpiła o rozstrzygnięcie sporu (par. 19 ust. 4).

Rozdział 6 pt. „Zlecanie czynności do wykonania innym jednostkom Policji” reguluje praktyczne aspekty związane z wykonywaniem czynności procesowych przez jednostki Policji, jeżeli w toku postępowania zajdzie potrzeba ich dokonania w terytorialnym zasięgu działania innej jednostki. Określono warunki formalne zwracania się o pomoc i zasady zlecania czynności z różnych poziomów organizacyjnych Policji. Zarządzenie wprowadza możliwość przesyłania wniosków o wykonanie określonych czynności drogą elektroniczną za pomocą systemów teleinformatycznych, w szczególności za pomocą bezpiecznej wewnętrznej sieci elektronicznej (par. 21 ust. 2).

Rozdział 7 pt. „Ewidencjonowanie i przechowywanie dowodów rzeczowych oraz śladów kryminalistycznych”, wykorzystując dwuwiekowe doświadczenia Policji, reguluje problematykę ewidencji i przechowywania dowodów rzeczowych i śladów kryminalistycznych.

Czynności te wspomaga system informatyczny Elektroniczny Rejestr Czynności Dochodzeniowo-Śledczych (dalej e-RCDŚ). Utrzymano formularz o charakterze ewidencyjnym „Wykaz dowodów rzeczowych i śladów kryminalistycznych zabezpieczonych w toku postępowania”, do którego wpisuje się wszystkie zabezpieczane w sprawie rzeczy (przedmioty) oraz ślady kryminalistyczne4. Utrzymano uproszczoną procedurę ewidencjonowania dowodów lub śladów w „Księdze dowodów rzeczowych”. W odniesieniu do przechowywania dowodów rzeczowych i śladów kryminalistycznych przyjęto, że w toczącym się postępowaniu, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, załącza się je do akt postępowania, a jeżeli ze względu na swój rodzaj, rozmiar lub wartość nie będą się nadawać do przechowania w taki sposób – przechowuje się je w składnicy dowodów rzeczowych. Nowe zarządzenie wprowadza obowiązek systematycznej weryfikacji dowodów rzeczowych pod kątem ich niezbędności (przydatności) w postępowaniu (par. 40 ust. 1). Wskazuje także rodzaje decyzji podejmowanych przez policjanta w odniesieniu do dowodów rzeczowych w toczącym się postępowaniu (par. 40 ust. 2 i następne) oraz po jego umorzeniu w trybie rejestrowym (par. 43). Nowym rozwiązaniem mającym zastosowanie do będących nośnikami śladów kryminalistycznych dowodów rzeczowych nieprzedstawiających wartości materialnej (np. kawałki szkła, kłódki, kawałki tkanin itp.) jest możliwość wydania przez policjanta postanowienia o ich przechowaniu do czasu przedawnienia karalności i ich zniszczeniu po upływie tego terminu. Postanowienie to, stosownie do przepisu art. 323 par. 2 k.p.k., doręcza się osobie uprawnionej, o której mowa w art. 230 par. 2 k.p.k., co umożliwia jej ewentualne zażalenie się na nie. Gdy zażalenie nie zostanie złożone, będzie możliwość niszczenia takich nośników wraz z upływem terminu przedawnienia karalności (par. 43 ust. 2). Nowym rozwiązaniem jest przewidziana w par. 43 ust. 4 zasada, że w dochodzeniach umorzonych w trybie art. 325f par. 1 k.p.k. dowody rzeczowe, co do których wydane zostało postanowienie o dalszym ich przechowaniu, oraz ślady kryminalistyczne przechowuje się w składnicy dowodów rzeczowych do czasu upływu terminu przedawnienia karalności. W praktyce oznacza to, że przed przekazaniem do archiwum lub składnicy akt Policji akt głównych, wyłącza się z tych akt dowody rzeczowe i ślady kryminalistyczne i składa w składnicy dowodów rzeczowych. Zarządzenie wprowadza rozwiązania synchronizujące podejmowane w postępowaniach zakończonych przez Policję decyzje procesowe z obowiązkami wynikającymi z przepisów o działalności archiwalnej w Policji (par. 43 ust. 5–12). 

Rozdział 8 pt. „Prowadzenie urządzeń ewidencyjnych w postępowaniu” reguluje problematykę policyjnych urządzeń ewidencyjnych związanych z postępowaniem przygotowawczym. Są one prowadzone w postaci elektronicznej przy wykorzystaniu e-RCDŚ. W systemie będzie także prowadzona (fakultatywnie) karta sprawdzeń mienia. Zgodnie z brzmieniem nowego par. 54 wykonanie w postępowaniu sprawdzeń lub zapytań związanych z gromadzeniem danych o składnikach majątkowych osoby podejrzanej lub podejrzanego odnotowuje się na bieżąco w sporządzanej w systemie karcie sprawdzeń mienia, której wydruk, wykonany najpóźniej w dacie zakończenia postępowania, załącza się do akt kontrolnych postępowania.

Rozdział 9 pt. „Koszty w postępowaniu” określa zasady dokumentowania wydatków w postępowaniu. Co do zasady powtórzono większość dotychczasowych uregulowań. W procedurach dokumentowania policjant będzie wspierany przez system informatyczny.

Rozdział 10 pt. „Akta postępowania przygotowawczego i sprawdzającego” reguluje prowadzenie akt postępowania przygotowawczego, postępowania sprawdzającego oraz akt kontrolnych. Uregulowania są kompatybilne z przepisami obowiązującymi w prokuraturze5. Utrzymano rozwiązania eliminujące dowolność w zakresie kopiowania i tworzenia obrazów elektronicznych akt postępowania. Uwzględniono także sytuacje wymagające utworzenia kopii całych akt lub też ich części w przypadkach wynikających z potrzeb prowadzenia przez policjantów lub pracowników Policji czynności w ramach zwierzchniego nadzoru służbowego, kontroli lub innego badania akt.

Odnośnie do akt kontrolnych przyjęto zasadę, że gromadzi się w nich dokumenty wskazane w omawianym zarządzeniu6, innych przepisach wydanych przez  KGP odnoszących się do czynności dochodzeniowo-śledczych oraz do przetwarzania informacji kryminalnych, a także pisma przewodnie między organami prowadzącymi i nadzorującymi postępowanie przygotowawcze i inną podobną, ogólną korespondencję (par. 75 ust. 2). W aktach kontrolnych można gromadzić kopie materiałów zawartych w aktach głównych oraz dane osobowe uczestników postępowania utrwalone w inny sposób, niż w aktach głównych. Istotą przyjętego rozwiązania jest, by to prowadzący postępowanie sam decydował o tym, „co chce mieć w aktach kontrolnych”.

insp. w st. spocz. ROMAN WOJTUSZEK
główny specjalista WDŚ BK KGP

1 Ustawa z 27 września 2013 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego (Dz.U. poz. 1247, z późn. zm.).

2 Projekty aktów prawnych w trybie określonym w zarządzeniu nr 17 Komendanta Głównego Policji z 14 maja 2014 r. w sprawie metod i form wykonywania w Policji zadań w zakresie legislacji, pomocy prawnej i informacji prawnej (Dz.Urz. KGP z 2014 r., poz. 38, z późn. zm.) przygotowało Biuro Kryminalne KGP. Uzgodniono je z Prokuraturą Krajową.

3 Zastępujące zarządzenie nr 25 Komendanta Głównego Policji z 23 lipca 2015 r. w sprawie niektórych form organizacji i ewidencji czynności dochodzeniowo-śledczych Policji oraz przechowywania przez Policję dowodów rzeczowych uzyskanych w postępowaniu karnym (Dz.Urz. KGP poz. 58).

4 Zgodnie z brzmieniem § 24. ust. 2 ślady kryminalistyczne to ujawnione ślady przestępstwa, po ich przeniesieniu i utrwaleniu za pomocą odpowiedniej techniki kryminalistycznej na innym właściwym dla danego śladu przestępstwa nośniku.

5 Zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z 3 marca 2016 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów oraz innych działów administracji w powszechnych jednostkach organizacyjnych prokuratury (Dz.Urz. MS poz. 83 i 98).

6 Patrz § 2 ust. 5, § 8 ust. 2, § 10 ust. 5, § 11 ust. 4, § 32 ust. 6, § 37 ust. 5 pkt 2, § 54, § 55, § 58 ust. 1, § 70 ust. 1, § 79 ust. 3 i § 80 ust. 1 i 3.

Dowody rzeczowe to rzeczy (przedmioty) zatrzymane w drodze dobrowolnego wydania lub odebrania albo po uprzednim przeszukaniu, a także ujawnione i zabezpieczone podczas innych czynności, które:

1) służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa,

2) zachowały na sobie ślady przestępstwa, w szczególności w postaci substancji, deformacji, odkształceń, odwzorowań, cech zjawiskowych,

3) pochodzą bezpośrednio lub pośrednio z przestępstwa,

4) mogą służyć jako środek dowodowy do wykrycia sprawcy czynu lub ustalenia przyczyn i okoliczności przestępstwa,

5) których posiadanie bez zezwolenia jest zabronione. (par. 24)