Od kilku lat mimo ogólnej poprawy bezpieczeństwa w ruchu drogowym, sytuacja dotycząca pieszych i rowerzystów ciągle się pogarsza. Najwyższa Izba Kontroli zbadała stan bezpieczeństwa niechronionych użytkowników dróg i wskazała właściwym organom administracji publicznej ujawnione nieprawidłowości.

W latach 2010–2015 miało miejsce w Polsce prawie 181 tys. wypadków komunikacyjnych, w których poszkodowanych zostało ponad 239 tysięcy osób. Mimo, że ogólny stan bezpieczeństwa na polskich drogach w okresie ostatnich pięciu lat poprawił się, w przypadku pieszych i rowerzystów tendencja jest odwrotna. W 2010 roku piesi stanowili 30 procent poszkodowanych i 39 procent zabitych, w roku 2015 zaś odpowiednio 32 i 42 procent. Liczba poszkodowanych rowerzystów wzrosła w ciągu 5 lat o 17 procent. Te wielkości znacznie odbiegają od średniej w Unii Europejskiej, gdzie piesi i rowerzyści stanowią około 28 procent wszystkich ofiar śmiertelnych.

Zarządzanie drogami i organizacja ruchu drogowego

Wpływ na poziom bezpieczeństwa pieszych i rowerzystów ma działalność publicznej administracji drogowej odpowiedzialnej za wykonywanie zadań z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego, legislacji, a także zarządzania drogami i organizacji ruchu.

Wyniki kontroli NIK wskazują, że obecny system zarządzania bezpieczeństwem ruchu drogowego pozostawia wiele do życzenia. Instytucje odpowiedzialne za bezpieczeństwo w ruchu drogowym nie posiadają kompletnych i wiarygodnych statystyk na temat wypadkowości, brakuje wymiany informacji, współpraca jest słaba i nieskoordynowana.

Infrastruktura drogowa nie jest wystarczająco dostosowana do potrzeb użytkowników, ścieżek rowerowych jest zbyt mało, a istniejące są często w złym stanie technicznym i niewłaściwie oznakowane.

Wyniki oględzin na odcinkach dróg, gdzie odnotowano największą liczbę wypadków z udziałem pieszych i rowerzystów wykazały, że aż w 90 procentach oznakowanie dróg w istotny sposób odbiegało od zatwierdzonego.

NIK stwierdza, że minister właściwy ds. transportu nie dokonywał analiz stanu bezpieczeństwa pieszych i rowerzystów w ruchu drogowym, które powinny stanowić podstawę do podejmowania stosownych inicjatyw legislacyjnych.

Nie zapewniono wystarczających środków na finansowanie działań z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego, zwłaszcza inicjatyw podejmowanych przez wojewódzkie rady BRD, finansowanych często z ograniczonych budżetów wojewódzkich ośrodków ruchu drogowego. Miało to istotny wpływ na niewielką aktywność i niską skuteczność tych działań. W przyjętym przez Krajową Radę BRD Narodowym Programie Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego uwzględnione zostały rozwiązania organizacyjne, które nie miały umocowania w przepisach prawa.

NIK wnosi do ministra właściwego do spraw finansów publicznych, aby w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw transportu zapewnił jednostkom samorządu terytorialnego stałe finansowanie, które umożliwiłoby utrzymanie i rozwój infrastruktury pieszo-rowerowej w stanie zapewniającym bezpieczeństwo na drogach.

Najwyższa Izba Kontroli wnosi także do jednostek zarządzających drogami i organów zarządzających ruchem o dostosowanie infrastruktury drogowej zarówno pod względem stanu technicznego, jakości, długości, ilości, jak i oznakowania do zwiększających się potrzeb bezpieczeństwa niechronionych użytkowników.

Policja i straże miejskie – uwagi negatywne

Według oceny NIK również działania Policji i straży miejskich na rzecz poprawy bezpieczeństwa pieszych i rowerzystów były niewystarczające w stosunku do poziomu zagrożenia.

Typowanie przez Policję miejsc szczególnie niebezpiecznych dla pieszych nie do końca spełniło swoje zadanie, nie zostały określone jednolite kryteria przy wyznaczaniu tych miejsc, co spowodowało dużą dowolność w tym zakresie. W efekcie jako szczególnie niebezpieczne uznawano przeważnie główne arterie komunikacyjne. Wskazywano też zbyt dużą liczbę takich miejsc (np. komenda stołeczna wskazała ich aż 231).

Według NIK Policja w swoich działaniach w zbyt małym stopniu uwzględnia bezpieczeństwo rowerzystów, skupiając się głównie na pieszych. Z kolei w ujawnianiu i karaniu wykroczeń drogowych Policja niesłusznie, zdaniem NIK, skupiła się na pieszych, nieproporcjonalnie w stosunku do zagrożenia, jakie powodują w porównaniu z kierującymi pojazdami.

Najwyższa Izba Kontroli zarzuca zarówno Policji jak i strażom miejskim, że nie stworzyły dotychczas metodyki oceny wpływu prowadzonych działań na stan bezpieczeństwa pieszych i rowerzystów w ruchu drogowym.

Dane zawarte w Systemie Ewidencji Wypadków i Kolizji (SEWiK) nie odpowiadają rzeczywistości – stwierdziła Najwyższa Izba Kontroli. Dotyczy to zarówno liczby zdarzeń drogowych, ich ofiar, a także stopnia ciężkości poniesionych przez nie obrażeń.

Policja – oceny pozytywne

Najwyższa Izba Kontroli zauważyła poprawę stanu kadrowego i poziomu przeszkolenia specjalistycznego policjantów ruchu drogowego, jaka nastąpiła od czasu kontroli przeprowadzonej w 2013 roku. Na drogach pełni służbę więcej policjantów, zwiększyła się też liczba szkoleń specjalistycznych.

Pozytywnie ocenione zostały także prowadzone przez Policję i straże miejskie działania profilaktyczne dotyczące bezpieczeństwa pieszych i rowerzystów, zwłaszcza te, którymi objęto grupy podwyższonego ryzyka, tj. najmłodszych i najstarszych uczestników ruchu drogowego. Ponad 40 proc. ofiar śmiertelnych wśród pieszych stanowią każdego roku osoby powyżej 60 roku życia. NIK zauważa jednak, że istotnym problemem był brak środków finansowych na realizację tych działań, ich prowadzenie często było warunkowane pozyskaniem finansowania ze źródeł zewnętrznych.

Wnioski i zalecenia

Przeprowadzona przez NIK analiza bezpieczeństwa pieszych i rowerzystów w ruchu drogowym i roli Policji oraz straży miejskich w tym zakresie służyć ma między innymi usprawnieniu działania tych służb. Zdaniem NIK powinny one:

– wypracować standardy działania w zakresie bezpieczeństwa pieszych i rowerzystów oraz w zakresie ocen jakości, skuteczności i prawidłowości ich wdrożenia;

– określić – w przypadku Policji na poziomie krajowym – metodykę typowania miejsc szczególnie niebezpiecznych;

– zintensyfikować egzekwowanie odpowiedzialności kierujących pojazdami za naruszenia przepisów o bezpieczeństwie pieszych i rowerzystów;

– szerzej wykorzystywać wiedzę i doświadczenia ośrodków naukowo-badawczych i organizacji pozarządowych oraz innych podmiotów realizujących zadania z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego;

– kontynuować działania profilaktyczne i edukacyjne na rzecz bezpieczeństwa pieszych i rowerzystów, w szczególności adresowane do kierujących pojazdami mechanicznymi, dzieci, młodzieży oraz seniorów.

Elżbieta Sitek
rys. Piotr Maciejczak