W ostatnich kilkunastu latach obserwujemy wzrost zagrożeń związanych z nowoczesnymi technologiami informatycznymi. Rozwój cyberprzestępczości jest naturalną konsekwencją zarówno coraz powszechniejszej dostępności do internetu, jak i przeniesienia wielu aspektów życia codziennego do sieci.
Według danych GUS w Polsce 64,8% osób w wieku od 16 do 74 lat regularnie korzysta z internetu (co najmniej raz w tygodniu). Wśród osób pracujących na własny rachunek odsetek ten wynosi 86,4%, a wśród uczniów i studentów – 99,0%. Z komputerów korzysta 94% przedsiębiorców, w tym prawie wszystkie duże podmioty.
CO UDOSTĘPNIAMY W SIECI
Coraz więcej czasu spędzamy w sieci, częściej też robimy zakupy za jej pośrednictwem, a od dwóch lat preferowaną formą zapłaty za towary jest przelew elektroniczny (w 2014 r. – 21,6%, a w 2015 r. – 22,4%)1. Jesteśmy przy tym bardzo otwarci i ufni, dzieląc się swoimi danymi praktycznie w sposób nieograniczony. Wyniki badania CBOS przeprowadzonego od 1 do 8 lipca 2015 roku na reprezentatywnej próbie 1044 dorosłych Polaków pokazują, że najczęściej udostępniamy w sieci: swój adres e-mail (63%), datę urodzenia (56%), a także zdjęcia, na których widoczna jest twarz osoby zamieszczającej fotografię (52,%). Około jedna trzecia badanych przynajmniej raz udostępniła w sieci informację o miejscu swojego pobytu (37%). Warto przy tym dodać, że prywatne informacje zamieszczają najczęściej ludzie młodzi (aż 98% w grupie osób od 18. do 24. roku życia i 86% – od 25. do 34. roku życia)2.
Nie zawsze jednak zdajemy sobie sprawę z zagrożeń związanych z udostępnianiem swoich danych w sieci. Powinniśmy przecież pamiętać, że zamieszczane dobrowolnie prywatne informacje mogą zostać wykorzystane w niepożądany sposób, np. przez firmy zmierzające do pozyskania nowych klientów, ale również przez grupy przestępcze3. Warto przy tym wspomnieć, że zaledwie około jedna trzecia badanych w wieku od 16 do 74 lat tworzy kopie zapasowe plików z komputera (34,5%), czy wie, że tzw. ciasteczka mogą być stosowane do śledzenia ruchów osoby w interncie (31,5%)4.
DOŚWIADCZENIA ZWIĄZANE Z CYBERPRZESTĘPCZOŚCIĄ
Zagrożenia są bardzo realne. W ostatniej (dziewiątej) edycji Polskiego Badania Przestępczości, zrealizowanej na przełomie stycznia i lutego tego roku na reprezentatywnej próbie 17 000 Polaków powyżej 15. roku życia (po 1000 ankietowanych z obszaru działania każdej komendy wojewódzkiej oraz Komendy Stołecznej Policji), zapytano respondentów o ich doświadczenia związane z cyberprzestępczością. Z uzyskanych wypowiedzi wynika, że w ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie co szósty Polak zetknął się w jakiś sposób z tym zjawiskiem (16,4%).
Dwóch na pięciu spośród badanych z tej grupy natknęło się w internecie na obraźliwe wypowiedzi użytkowników sieci lub zakłócenia (paraliż) funkcjonowania systemu informatycznego (odpowiednio 40,9% i 39,6% wskazań). Około jedna czwarta została przekierowana na fałszywą stronę internetową, np. w celu wyłudzenia pieniędzy, lub zetknęła się z bezprawnym kopiowaniem, rozpowszechnianiem lub publikowaniem prawnie chronionej własności intelektualnej (odpowiednio 28,9% i 22,9% wskazań).
Relatywnie rzadziej ankietowani wskazywali na przypadki: włamania na konto społecznościowe (16,7%) lub pocztę elektroniczną (12,7%) czy wyłudzania/nieuczciwego wykorzystywania danych (np. numeru karty kredytowej, danych osobowych).
Najrzadziej badani doświadczali: włamań na konto bankowe (6,9%), kradzieży przedmiotów lub postaci z gier komputerowych (8,0%), zamieszczania przez niepowołane osoby ich prywatnych filmów, zdjęć lub wartości intelektualnej (9,4%), kontaktu ze stronami zawierającymi pornografię dziecięcą (9,5%) oraz sytuacji związanych z przestępczością telekomunikacyjną (10,7%).
JAK REAGUJEMY NA INCYDENTY W SIECI
Wyniki badania wskazują, że Polacy reagowali najczęściej w przypadku oszustw związanych z transakcjami przez internet (55,1%), włamań na konto bankowe (50,8%) oraz kradzieży przedmiotów/postaci z gier (52,0%), przy czym częściej takie incydenty zgłaszano administratorom stron niż Policji. Większość ankietowanych nie zareagowała na przypadki piractwa w sieci (70,3% wskazań), obraźliwych wypowiedzi (69,2%) lub przekierowania na fałszywą stronę internetową (68,7%). Powodem było przede wszystkim to, że uznali sprawę za błahą. Często z brakiem reakcji spotykały się również przypadki zamieszczenia w sieci prywatnych plików należących do respondentów (60,4%). Z uzyskanych wypowiedzi wynika, że ankietowani nie podjęli żadnych działań, ponieważ nie wiedzieli, komu należy taki incydent zgłosić.
JAKICH ZAGROŻEŃ OBAWIAMY SIĘ NAJBARDZIEJ
Ankietowanych zapytano również o to, jakich zagrożeń związanych z cyberprzestępczością obawiają się najbardziej. Z ich odpowiedzi wynika, że wśród badanych dominuje lęk przed włamaniem na konto bankowe (61,9% wskazań). Co czwarty obawia się wyłudzenia/nieuczciwego wykorzystania danych (27,6%), a co szósty – włamania na konto sieci społecznościowej oraz przekierowywania na fałszywe strony internetowe (odpowiednio: 16,3% i 15,3%).
NIE TYLKO DZIAŁANIA POLICJI
Najbliższe lata, zgodnie z przewidywaniami ekspertów, przyniosą znaczny wzrost cyberprzestępczości. Odpowiedzią na to zjawisko ze strony Policji jest m.in. podjęcie działań określonych w Priorytetach i zadaniach priorytetowych komendanta głównego Policji na lata 2016–2018, zmierzających do podniesienia skuteczności Policji w identyfikacji i zwalczaniu największych współczesnych zagrożeń, w tym cyberprzestępczości. Należy jednak pamiętać, że skuteczność tych działań opiera się na społecznej świadomości, natomiast wyniki przytoczonych badań wskazują, że wielu internautów nadal nie zdaje sobie dostatecznie sprawy ze skali zagrożeń.
Mariusz Głodziński
Anna Kłys
1 Społeczeństwo informacyjne w Polsce, Wyniki badań statystycznych z lat 2011–2015 GUS, Warszawa 2015.
2 Bezpieczeństwo w Internecie, CBOS, 1–8 lipca 2015 r.
3 J. Ślązak, Cyberprzestępczość, w: Efektywne zarządzanie bezpieczeństwem informacji. Kancelaria Ślązak, Zapiór i Wspólnicy, s. 21.
4 Społeczeństwo informacyjne w Polsce, Wyniki badań statystycznych z lat 2011–2015 GUS, Warszawa 2015.
Polskie Badanie Przestępczości jest badaniem opinii społecznej realizowanym przez niezależne ośrodki badawcze na zlecenie Komendy Głównej Policji na próbie 17 tys. Polaków powyżej piętnastego roku życia (losowa próba reprezentatywna – po 1000 respondentów z obszaru działania każdej komendy wojewódzkiej oraz Komendy Stołecznej Policji).