Nowa ustawa o prokuraturze (Dz.U. z 2016 r., poz. 177) weszła w życie 4 marca 2016 r. Prezentujemy jej najważniejsze postanowienia, które dotyczą także pracy Policji.
ZADANIA
Ogólne zadania prokuratury określone w art. 2 pozostały w zasadzie te same, czyli ściganie przestępstw oraz stanie na straży praworządności. Nie zmienił się także zakres kompetencji potrzebny do ich realizacji. I tak, zgodnie z art. 3 ustawy, prokuratura swoje obowiązki wykonuje m.in. przez:
• Prowadzenie lub nadzorowanie postępowania przygotowawczego w sprawach karnych oraz sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądami.
• Podejmowanie środków przewidzianych prawem, zmierzających do prawidłowego i jednolitego stosowania prawa w sprawach o wykroczenia.
• Sprawowanie nadzoru nad wykonywaniem postanowień o tymczasowym aresztowaniu oraz innych decyzji o pozbawieniu wolności.
• Prowadzenie badań w zakresie problematyki przestępczości oraz jej zwalczania i zapobiegania.
• Koordynowanie działalności w zakresie ścigania przestępstw, prowadzonej przez inne organy państwowe.
• Współdziałanie z organami państwowymi, państwowymi jednostkami organizacyjnymi i organizacjami społecznymi w zapobieganiu przestępczości i innym naruszeniom prawa.
• Współpracę z Szefem Krajowego Centrum Informacji Kryminalnych w zakresie niezbędnym do realizacji jego zadań ustawowych.
WŁAŚCIWOŚĆ MIEJSCOWA
O tym, gdzie będą miały siedziby i jaki będzie obszar właściwości konkretnych prokuratur, decyduje Minister Sprawiedliwości, który w drodze rozporządzenia tworzy i znosi wydziały zamiejscowe Departamentu do spraw Przestępczości Zorganizowanej i Korupcji Prokuratury Krajowej, prokuratury regionalne, okręgowe i rejonowe, mając przy tym na względzie skuteczne zwalczanie przestępczości i zapewnienie sprawności postępowań.
Kierując się tymi samymi przesłankami, minister, także w drodze rozporządzenia, może również tworzyć i znosić ośrodki zamiejscowe prokuratur regionalnych, okręgowych lub rejonowych.
PROKURATURA KRAJOWA
Prokuratura Krajowa jest centralnym organem prokuratury, który zapewnia obsługę Prokuratora Generalnego i Prokuratora Krajowego. Prokurator Krajowy jest pierwszym zastępcą Prokuratora Generalnego. Oprócz niego ustawa w art. 14 wymienia trzech obligatoryjnych zastępców, w tym zastępcę ds. przestępczości zorganizowanej i korupcji.
Podstawowe zadania Prokuratury Krajowej określa art. 17 par. 2. Należą do nich m.in.:
• Zapewnienie udziału prokuratora w postępowaniach przed Trybunałem Konstytucyjnym, Sądem Najwyższym i Naczelnym Sądem Administracyjnym.
• Prowadzenie i nadzorowanie postępowań przygotowawczych.
• Sprawowanie nadzoru instancyjnego i służbowego nad postępowaniami prowadzonymi w prokuraturach regionalnych.
• Koordynacja nadzoru służbowego nad postępowaniami przygotowawczymi prowadzonymi przez pozostałe jednostki organizacyjne prokuratury.
• Prowadzenie centralnej bazy opinii prawnych oraz bazy wytycznych i zarządzeń Prokuratora Generalnego.
W Prokuraturze Krajowej tworzy się departamenty i biura. Jednym z departamentów, jak stanowi art. 19 par. 2, jest Departament ds. Przestępczości Zorganizowanej i Korupcji właściwy w sprawach ścigania przestępczości zorganizowanej, najpoważniejszych przestępstw korupcyjnych i przestępstw o charakterze terrorystycznym. Departament posiada wydziały zamiejscowe tworzone przy prokuraturach regionalnych, dla których jest jednostką organizacyjną wyższego stopnia w sprawach dotyczących ścigania przestępczości zorganizowanej i korupcji.
W sprawach prowadzonych przez wydziały zamiejscowe Departamentu ds. Przestępczości Zorganizowanej i Korupcji, zgodnie z art. 29 par. 2, nadzór instancyjny sprawuje Prokurator Generalny, a nadzór służbowy zastępca Prokuratora Generalnego ds. przestępczości zorganizowanej i korupcji.
Podstawowe zadania wydziału zamiejscowego Departamentu ds. Przestępczości Zorganizowanej i Korupcji wymienia art. 20 par. 3 i są to:
• Prowadzenie i nadzorowanie postępowań przygotowawczych w sprawach ścigania przestępczości zorganizowanej, najpoważniejszej korupcyjnej oraz o charakterze terrorystycznym.
• Wykonywanie funkcji oskarżyciela publicznego w tych sprawach przed sądem.
PROKURATURY REGIONALNE
Tworzy się je dla obszaru właściwości co najmniej dwóch prokuratur okręgowych. Do zadań prokuratur regionalnych należy m.in.:
• Prowadzenie i nadzorowanie postępowań przygotowawczych w sprawach ścigania najpoważniejszej przestępczości finansowo-gospodarczej i skarbowej oraz przeciwko obrotowi gospodarczemu względem mienia o wielkiej wartości, a więc takiego, którego wartość, zgodnie z art. 115 par. 6 kodeksu karnego, przekracza 1 mln zł.
• Sprawowanie nadzoru nad postępowaniami prowadzonymi w prokuraturach okręgowych.
PROKURATURY OKRĘGOWE
Prokuraturę tego szczebla tworzy się dla obszaru właściwości co najmniej dwóch prokuratur rejonowych. Do zadań prokuratur okręgowych należy m.in.:
• Prowadzenie i nadzorowanie postępowań przygotowawczych w sprawach o poważne przestępstwa kryminalne, finansowe i skarbowe.
• Sprawowanie nadzoru nad postępowaniami prowadzonymi w prokuraturach rejonowych.
PROKURATURY REJONOWE
Zasadą jest, że prokuraturę rejonową tworzy się dla jednej lub większej liczby gmin. Jednak w uzasadnionych przypadkach w jednej gminie można utworzyć więcej niż jedną prokuraturę rejonową. Do zadań prokuratur rejonowych należy m.in. prowadzenie i nadzorowanie postępowań przygotowawczych z wyłączeniem spraw pozostających we właściwości rzeczowej prokuratur wyższego szczebla.
POSTĘPOWANIE PRZYGOTOWAWCZE
Przepisy ustawy o prokuraturze regulujące działalność prokuratury w ramach postępowania przygotowawczego nie uległy zasadniczym zmianom. Wyjątkiem są te opisujące kompetencje prokuratorów odnośnie do kontroli i inicjowania czynności operacyjno-rozpoznawczych. Spośród pozostałych warto wspomnieć o możliwości realizacji zadań prokuratora w zakresie postępowania przygotowawczego w ramach zespołu prokuratorów, powoływanego zarządzeniem kierownika nadrzędnej jednostki organizacyjnej prokuratury. W skład takiego zespołu mogą wchodzić prokuratorzy powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury różnych stopni, a także funkcjonariusze innych służb.
Art. 56 par. 4 umożliwia z kolei prowadzenie postępowania przygotowawczego w formie elektronicznej. Dotyczy to zarówno materiałów postępowania, jak i samego aktu oskarżenia kierowanego do sądu.
Przepisy dotyczące postępowania przygotowawczego ustanawiają także wyjątek od właściwości miejscowej prokuratury. I tak art. 63 par. 2 stanowi, że w sprawach o obszernym materiale dowodowym, a także zawiłych pod względem faktycznym lub prawnym postępowania przygotowawcze mogą być prowadzone w Prokuraturze Krajowej, niezależnie od ogólnej właściwości powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury. O przejęciu sprawy decyduje Prokurator Generalny, który wydaje w tej sprawie zarządzenie.
CZYNNOŚCI OPERACYJNO-ROZPOZNAWCZE
W ramach prowadzonego postępowania przygotowawczego Prokurator Generalny, Prokurator Krajowy lub upoważniony przez nich prokurator, na podstawie art. 57 par. 2, sprawuje kontrolę nad czynnościami operacyjno-rozpoznawczymi przez wgląd w materiały zgromadzone w toku kontroli operacyjnej, zakupu kontrolowanego, kontrolowanego wręczenia lub przyjęcia korzyści majątkowej albo przesyłki niejawnie nadzorowanej.
Prokurator Generalny może także zainicjować przeprowadzenie czynności operacyjno-rozpoznawczych przez uprawnione organy, jeżeli pozostają one w bezpośrednim związku z toczącym się postępowaniem przygotowawczym. Prokurator Generalny może zapoznać się z materiałami zgromadzonymi w toku zarządzonych czynności.
Sposób realizacji czynności prokuratora w ramach kontroli nad czynnościami operacyjno-rozpoznawczymi, określonymi w art. 57 par. 2, określi Minister Sprawiedliwości w drodze rozporządzenia, mając na uwadze zapewnienie merytorycznej i efektywnej kontroli podstaw faktycznych wnioskowanych czynności, zapewnienie legalności i prawidłowości inicjowania i przeprowadzania tych czynności oraz konieczność poszanowania podstawowych praw i wolności obywatelskich.
KSZTAŁTOWANIE PRAWA
W celu przeciwdziałania przestępczości Prokurator Generalny może zwrócić się do właściwego organu o podjęcie odpowiednich działań, w tym rozważenie potrzeby wydania lub zmiany przepisów, jeśli w trakcie działań podejmowanych przez prokuratorów, a nie badań, tak jak to było dotychczas, zidentyfikowane zostaną istotne okoliczności sprzyjające popełnianiu przestępstw. Uprawnienie takie przysługuje także prokuratorom regionalnym, okręgowym i rejonowym w stosunku do wojewodów i terenowych organów administracji. Termin na zawiadomienie właściwego prokuratora o podjętych działaniach to 30 dni.