Strona główna serwisu Gazeta Policyjna

Zmiany w postępowaniu przygotowawczym (cz. 7) (nr 119/02.2015)

1 lipca 2015 r. wejdzie w życie ostatnia zasadnicza część ustawy z 27 września 2013 roku o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego (Dz.U. z 2013 r., poz. 1247). Nowela lipcowa wprowadza zmiany w odniesieniu do dwóch instytucji procesowych: przedstawienia zarzutów oraz zamknięcia śledztwa lub dochodzenia.

PRZEDSTAWIENIE ZARZUTÓW

Przedstawienie zarzutów odgrywa szczególną rolę w postępowaniu przygotowawczym. Kieruje, w dacie wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów, postępowanie przeciwko określonej osobie1, rozpoczyna jego fazę in personam (art. 313 par. 1 i art. 325a par. 2)2. Treść postanowienia (art. 313 par. 2) obrazuje wiedzę organu prowadzącego postępowanie co do sprawstwa określonej osoby odnośnie do określonego czynu3. Jest ono formalnym wyrazem pociągnięcia określonej osoby do odpowiedzialności karnej i staje się ona podejrzanym, a więc stroną postępowania przygotowawczego.

Jeżeli dane istniejące w chwili wszczęcia śledztwa lub zebrane w jego toku uzasadniają dostatecznie podejrzenie, że czyn popełniła określona osoba, sporządza się postanowienie o przedstawieniu zarzutów, ogłasza je niezwłocznie podejrzanemu i przesłuchuje się go, chyba że ogłoszenie postanowienia lub przesłuchanie podejrzanego nie jest możliwe z powodu jego ukrywania się lub nieobecności w kraju.

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 311 par. 2 prokurator może powierzyć Policji przeprowadzenie śledztwa w całości lub w określonym zakresie albo dokonanie poszczególnych czynności śledztwa. Oznacza to, o ile prokurator nie zastrzegł do osobistego wykonania tej czynności (par. 6), że Policja będzie mogła w śledztwie powierzonym wydawać postanowienie o przedstawieniu zarzutów, także o jego zmianie lub uzupełnieniu. Postanowienie o przedstawieniu zarzutów musi zawierać: wskazanie podejrzanego, dokładne określenie zarzucanego mu czynu oraz wskazanie kwalifikacji prawnej tego czynu (art. 313 par. 2)4. Nowela lipcowa, poza wskazaną zmianą, innych w tej instytucji nie wprowadza. Nadal będzie się ona składać z ciągu czynności procesowych, które muszą być wykonane w kolejności przewidzianej w ustawie (art. 313), czyli:

1) sporządzenia postanowienia o przedstawieniu zarzutów,|
2) niezwłocznego jego ogłoszenia podejrzanemu5,
3) pouczenia podejrzanego o możliwości żądania do czasu zawiadomienia go o terminie zapoznania się z materiałami śledztwa (dochodzenia) podania ustnie podstaw zarzutów, a także sporządzenia uzasadnienia na piśmie,
4) w razie zgłoszenia żądania, podanie podejrzanemu ustnie podstaw zarzutów,
5) niezwłocznego przesłuchania podejrzanego, z wyjątkiem wypadku, gdy ogłoszenie postanowienia lub przesłuchanie podejrzanego nie jest możliwe z powodu jego ukrywania się lub nieobecności w kraju,
6) w razie zgłoszenia żądania, sporządzenie uzasadnienia postanowienia na piśmie,
7) doręczenia uzasadnienia na piśmie podejrzanemu oraz ustanowionemu obrońcy w terminie 14 dni.

Należy pamiętać, że jeżeli podejrzany nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim, do czynności przedstawienia, uzupełnienia lub zmiany zarzutów należy obowiązkowo wezwać tłumacza (art. 72). Na wniosek podejrzanego lub jego obrońcy tłumacza wzywa się w celu porozumienia się podejrzanego z obrońcą w związku z tą czynnością. Podejrzanemu doręcza się postanowienie o przedstawieniu, uzupełnieniu lub zmianie zarzutów z uzasadnieniem wraz z tłumaczeniem (art. 72 par. 3).

W znowelizowanej procedurze Policja nadal będzie uprawniona w wypadkach niecierpiących zwłoki (art. 308) przesłuchać osobę podejrzaną o popełnienie przestępstwa w charakterze podejrzanego przed wydaniem postanowienia o przedstawieniu zarzutów, jeżeli zachodzić będą warunki do sporządzenia takiego postanowienia. Przesłuchanie rozpoczynać się będzie od informacji o treści zarzutu. W takim wypadku w sprawach, w których prowadzenie śledztwa jest obowiązkowe, najpóźniej w ciągu 5 dni od dnia przesłuchania prokurator wydawał będzie postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo, w razie braku warunków do jego sporządzenia, umarzał postępowanie w stosunku do osoby przesłuchanej (par. 4). W  sprawach, dla których właściwą formą postępowania przygotowawczego będzie dochodzenie, nadal nie będzie konieczne wydawanie postanowienia o przedstawieniu zarzutów w dochodzeniu prowadzonym po uprzednim wykonaniu czynności niecierpiących zwłoki w trybie art. 308 par. 2. Jeżeli natomiast okaże się, że zarzut postawiony w tym trybie jest niezasadny wobec danej osoby, to niezbędne będzie wydanie przez policjanta, najpóźniej w ciągu 5 dni od dnia przesłuchania, podlegającego zatwierdzeniu przez prokuratora postanowienia o umorzeniu postępowania przygotowawczego wobec tej osoby na podstawie art. 322.

Nowela nie zmienia reguł przedstawiania zarzutów w dochodzeniu (art. 325g).

Nie będzie więc wymagane sporządzenie postanowienia o przedstawieniu zarzutów (także o zmianie lub uzupełnieniu), chyba że podejrzany będzie tymczasowo aresztowany. Przesłuchanie osoby podejrzanej zaczynać się będzie od powiadomienia jej o treści zarzutu wpisanego do protokołu przesłuchania (tzw. uproszczone przedstawienie zarzutów). Stwierdzenie w ustawie, że sporządzenie takiego postanowienia „nie jest wymagane”, oznacza, że nie jest obowiązkowe odstąpienie od tego, a określono w ten sposób jedynie dopuszczalność rezygnacji ze sporządzenia tego postanowienia, ustawa nie zakazuje dokonania tej czynności.

Biorąc pod uwagę, że integralną częścią przedstawienia zarzutów jest niezwłoczne przesłuchanie podejrzanego, a że jest to pierwsze przesłuchanie, przed przystąpieniem do niego należy pouczyć podejrzanego o jego uprawnieniach (art. 300 par. 1). Pouczenie należy wręczyć podejrzanemu na piśmie; podejrzany otrzymanie pouczenia potwierdza podpisem6.

Kończąc część o przedstawieniu zarzutów przywołam Postanowienie Sądu Najwyższego z 4 czerwca 2007 r. V KK 108/06, w którym sąd stwierdza: Przepis art. 183 par. 1 k.p.k. nie może natomiast uzasadniać i usprawiedliwiać przesłuchania w charakterze świadka osoby, która wskazana została w zawiadomieniu o przestępstwie jako sprawca czynu, i to w sytuacji wykluczającej sprawstwo jakiejkolwiek innej osoby.

ZAMKNIĘCIE POSTĘPOWANIA PRZYGOTOWAWCZEGO

Instytucja zamknięcia postępowania składa się z określonego, uporządkowanego ciągu czynności przeprowadzanych przez policjanta w końcowej jego fazie (art. 321 par. 1, 325g par. 1)7. Od lipca 2015 r., podobnie jak obecnie, znajdzie ona zastosowanie, gdy sprawa będzie kierowana do sądu, a więc wówczas, gdy będzie sporządzany i wnoszony do sądu:

1) wniosek, o którym mowa w art. 335 par. 1,
2) akt oskarżenia (art. 331 i 335 par. 2),
3) wniosek o warunkowe umorzenie postępowania przez sąd na posiedzeniu poprzedzającym rozprawę główną (art. 336),
4) wniosek o umorzenie postępowania ze względu na niepoczytalność podejrzanego i zastosowanie wobec niego środków zabezpieczających (art. 324).

Nowela dokonała zmian w regulującym tę instytucję art. 321. Ostateczne jego brzmienie nie jest przesądzone, w Sejmie trwają prace nad rządowym projektem ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (druk sejmowy 2393), który ma dokonać kolejnych zmian, m.in. w art. 321. Brzmienie jego par. 1 ma być następujące:

Art. 321. par. 1. Jeżeli istnieją podstawy do zamknięcia śledztwa, na wniosek podejrzanego, pokrzywdzonego, obrońcy lub pełnomocnika o umożliwienie końcowego zapoznania się z materiałami postępowania, prowadzący postępowanie powiadamia wnioskującego o możliwości przejrzenia akt i wyznacza mu termin do zapoznania się z nimi, zapewniając udostępnienie mu akt sprawy wraz z informacją, jakie materiały z tych akt, stosownie do wymogów określonych w art. 334 par. 1, będą przekazane sądowi wraz z aktem oskarżenia, i pouczeniem go o uprawnieniu wskazanym w par. 5, co odnotowuje się w protokole końcowego zapoznania się strony, obrońcy lub pełnomocnika z materiałami postępowania.

Instytucja zamknięcia postępowania przygotowawczego od 1 lipca 2015 r. będzie składała się z następujących czynności, spośród których najistotniejsza jest nowa czynność „zapoznania się z aktami”:

1) powiadomienie podejrzanego i jego obrońcy (tak jak obecnie) oraz pokrzywdzonego i jego pełnomocnika (novum), zwanych dalej „zapoznający się”, o możliwości przejrzenia akt i wyznaczenie terminu do zapoznania się z aktami (powiadamia policjant prowadzący postępowanie),
2) wyznaczenie terminu do zapoznania się z aktami w taki sposób, aby od dnia doręczenia zawiadomienia o możliwości takiego zapoznania się upłynęło co najmniej 7 dni8,
3) udostępnienie zapoznającemu się akt sprawy wraz z informacją, jakie materiały z tych akt, stosownie do wymogów określonych w art. 334 par. 1, będą przekazane sądowi wraz z aktem oskarżenia (takiej informacji nie przekazuje się, gdy prokurator będzie występował z wnioskiem o wydanie na posiedzeniu wyroku skazującego i o orzeczenie uzgodnionych z oskarżonym kar lub innych środków przewidzianych za zarzucany mu występek – art. 335 par. 1)9,
4) zapoznawanie się z materiałami postępowania przez zapoznającego się10,
5) pouczenie zapoznającego się o uprawnieniu do złożenia w terminie 3 dni od dnia zapoznania się z materiałami postępowania wniosków dowodowych, a także wniosków o uzupełnienie materiału dowodowego, który ma być przekazany sądowi wraz z aktem oskarżenia, o określone dokumenty zawarte w aktach sprawy,
6) sporządzenie protokołu końcowego zapoznania się i odnotowanie w nim obowiązkowo faktu pouczenia zapoznającego się z materiałami postępowania o uprawnieniu do złożenia wniosków dowodowych, a także wniosków o uzupełnienie materiału dowodowego,
7) wydanie postanowienia o zamknięciu śledztwa (zawsze), a o zamknięciu dochodzenia, wówczas gdy podejrzany będzie tymczasowo aresztowany (art. 325g par. 1), jeżeli nie będzie zachodziła potrzeba uzupełnienia postępowania lub uzupełnienia materiału dowodowego, który ma być przekazany sądowi wraz z aktem oskarżenia o określone dokumenty zawarte w aktach sprawy (nie zgłoszono wniosków, wnioski zostały złożone, lecz nie zostały uwzględnione, organ prowadzący postępowanie nie dostrzega konieczności uzupełnienia postępowania, działając z urzędu).

Postanowienie to ogłasza się stronom oraz ich pełnomocnikom i obrońcom. O treści wydanego postanowienia można też nieobecnych przy tej czynności podejrzanego i jego obrońcę oraz pokrzywdzonego i jego pełnomocnika powiadomić. Pisma te należy doręczyć za potwierdzeniem odbioru, które należy dołączyć do akt dochodzenia.

W przypadku, gdy wnioski zostały złożone, dalszy sposób postępowania będzie uzależniony od tego, czy wnioski zostaną uwzględnione lub też nie. Znaczenie będzie miało także, kto z uprawnionych wniosek złożył i jaki był to rodzaj wniosku.

W razie uwzględnienia przez policjanta wniosku dowodowego lub po konsultacji z prokuratorem wniosku o uzupełnienie materiału dowodowego nastąpi przeprowadzenie wnioskowanego dowodu, w szczególności, gdy chodzi o wniosek dotyczący dowodu, którego nieprzeprowadzenie grozi jego utratą lub zniekształceniem, lub uzupełnienie materiału dowodowego, który ma być przekazany sądowi wraz z aktem oskarżenia, o określone dokumenty zawarte w aktach sprawy. Po wykonaniu wnioskowanych dowodów (ale nie po uzupełnieniu o określone dokumenty zawarte w aktach sprawy) organ procesowy ponawia czynności związane z zamknięciem postępowania (na wniosek). Nie jest wymagane postanowienie w przedmiocie uwzględnienia wniosku dowodowego11.

Natomiast w wypadku wystąpienia przesłanek dla nieuwzględnienia wniosku (gdy policjant uzna, że są przesłanki do ich nieuwzględnienia) wnioski z całością materiałów postępowania będą przekazywane prokuratorowi. Taki tryb postępowania wynika z projektowanego przepisu art. 321 par. 6 w brzmieniu: Wnioski dowodowe, o których mowa w par. 5, mogą być przez prokuratora nieuwzględnione, jeżeli cele postępowania przygotowawczego, o których mowa w art. 297 par. 1, zostały osiągnięte, a wnioski te nie mają wpływu na zakres ustaleń wskazanych w art. 297 par. 1 pkt 5, chyba że chodzi o wniosek dotyczący dowodu, którego nieprzeprowadzenie grozi jego utratą lub zniekształceniem. Prokurator, w razie nieuwzględnienia wniosku dowodowego strony, przekazuje ten wniosek wraz z aktem oskarżenia sądowi. Prezes sądu lub sąd rozstrzyga w przedmiocie wniosku przed rozprawą.

Należy więc zauważyć, że obecnie jedną z czynności w ramach instytucji zamknięcia postępowania jest „końcowe zaznajomienie z materiałami”, a nowela wprowadza czynność „końcowe zapoznanie się z materiałami postępowania”, rozumianą jako prawo do osobistego przejrzenia akt przez stronę (obrońcę lub pełnomocnika), nie zaś zaznajomienia przez policjanta z treścią zebranych materiałów.

W kontekście wskazanego algorytmu należy zwrócić uwagę na inne niż obecne, albo nowe, uregulowania tej czynności w ramach zamknięcia postępowania:

1) zmiana w nazwie instytucji z końcowego zaznajomienia z materiałami postępowania na „końcowe zapoznanie się z materiałami postępowania”,
2) dotychczas zaznajomienie realizował policjant, od lipca będzie to osobiste zapoznawanie się przez stronę, obrońcę lub pełnomocnika,
3) końcowe zapoznanie się z materiałami zgromadzonymi zarówno w śledztwie, jak i w dochodzeniu następować będzie jedynie na wniosek podejrzanego lub jego obrońcy albo pokrzywdzonego lub jego pełnomocnika (art. 321 par. 1 i 325a par. 2),
4) nowelizacja objęła przepis art. 300, dodając do wymienionych w nim pouczeń (informacji o uprawnieniach podejrzanego i pokrzywdzonego) również pouczenie o uprawnieniu „do końcowego zapoznania się z materiałami postępowania przygotowawczego”,
5) istotne znaczenie ma unormowanie w par. 3 art. 321, a mianowicie, że termin zapoznania się strony, obrońcy i pełnomocnika z materiałami śledztwa lub dochodzenia powinien być tak wyznaczony, aby od dnia doręczenia zawiadomienia o możliwości takiego zapoznania się upłynęło co najmniej 7 dni,
6) prokurator będzie mógł ograniczyć liczbę pokrzywdzonych, którym umożliwi końcowe zapoznanie się z materiałami postępowania, jeżeli będzie to konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania.

Art. 321 par. 2. Prokurator może ograniczyć liczbę pokrzywdzonych, którym umożliwi końcowe zapoznanie się z materiałami postępowania, o którym mowa w par. 1, jeżeli jest to konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. W takim wypadku pozostali pokrzywdzeni mają prawo do przejrzenia akt, a prowadzący postępowanie zapewnia im udostępnienie akt sprawy wraz z informacją, jakie materiały z tych akt, stosownie do wymogów określonych w art. 334 par. 1, będą przekazane sądowi wraz z aktem oskarżenia, i poucza ich o uprawnieniu wskazanym w par. 5. O przejrzeniu akt przez każdego z tych pokrzywdzonych, udzielonej informacji i pouczeniu zamieszcza się adnotację w aktach sprawy.

Nowym elementem czynności „zapoznania się z materiałami postępowania” będzie  uprzednie przekazanie zapoznającemu się informacji, jakie materiały z tych akt, stosownie do wymogów określonych w art. 334 par. 1, będą przekazane sądowi wraz z aktem oskarżenia. Zgodnie z tym przepisem z aktem oskarżenia przekazuje się sądowi jedynie materiały postępowania przygotowawczego związane z kwestią odpowiedzialności osób wskazanych w tym akcie za czyny w nim zarzucane, obejmujące:

1) postanowienia i zarządzenia dotyczące tych osób wydane w toku postępowania,
2) protokoły z czynności dowodowych i załączniki do nich przewidziane przez ustawę,
3) opinie i dokumenty urzędowe i prywatne uzyskane lub złożone do akt sprawy.

Rozwiązanie to, w kontekście kontradyktoryjnej rozprawy, wzmacnia rolę końcowego zapoznawania się stron i ich procesowych przedstawicieli z materiałami sprawy. Oznacza ono, że policjant przed podjęciem decyzji o zamknięciu postępowania, w sprawach, w których planowane będzie skierowanie do sądu aktu oskarżenia, wniosku o warunkowe umorzenie postępowania lub wniosku o umorzenie postępowania ze względu na niepoczytalność podejrzanego i zastosowanie wobec niego środków zabezpieczających, będzie dokonywał, w porozumieniu z prokuratorem, swoistej segregacji (selekcji) materiałów postępowania przygotowawczego, by dysponować odpowiednią informacją, którą będzie przekazywał zapoznającym się z materiałami sprawy. Ale o formalnym i praktycznym aspekcie tego rozwiązania w następnym numerze „Policji 997”.

insp. w st. sp. ROMAN WOJTUSZEK
główny specjalista w Biurze Służby Kryminalnej KGP

 

1 Postanowienie SN III KKN 44/01.
2 Jeżeli nie wskazano innej podstawy prawnej, przepisy w nawiasach oznaczają odpowiednie artykuły ustawy z 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego.
3 Wyrok SN III KK 380/05.
4 Ryszard A. Stefański, Czynności przedstawienia zarzutów, Prokuratura i Prawo 7–8, 2013, str. 20 i następne.
5 Wymóg ogłoszenia postanowienia podejrzanemu zawęża zakres tego pojęcia do podania go do wiadomości podejrzanemu, poinformowania go o treści postanowienia. Ogłoszenie może nastąpić przez jego odczytanie przez policjanta. Wyraz „ogłosić” akcentuje aktywną rolę policjanta, a w związku z tym nie spełnia wymogu ogłoszenia przekazania podejrzanemu postanowienia po to, by sam je odczytał. Nie ma jednak przeszkód, by podejrzanemu umożliwić osobiste zapoznanie się z treścią postanowienia przez jego przeczytanie.
6 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 30 maja 2014 r. w sprawie określenia wzoru pouczenia o uprawnieniach i obowiązkach podejrzanego w postępowaniu karnym (Dz.U., poz. 761).
7 Ryszard A. Stefański, Końcowe zapoznanie z materiałami postępowania przygotowawczego w świetle noweli z 27 września 2013 r., Prokuratura i Prawo 1, 2015, str. 92 i następne.
8 Ustawodawca określił minimalny termin (7 dni), który musi być respektowany przez organ procesowy w każdym przypadku.
9 Wraz z wnioskiem (art. 335 par. 1) przekazuje się do sądu wszystkie materiały z postępowania przygotowawczego.
10 Prawo do zapoznania się z materiałami postępowania powinno mieścić się w granicach uzasadnionych rzeczowymi potrzebami tej czynności. Czas trwania zapoznawania się będzie zależeć od obszerności materiału dowodowego w postępowaniu. Inne kryteria to indywidualne zdolności percepcyjne zapoznających się, związane np. z ich wykształceniem lub stanem zdrowia.  Aby uprawnienie procesowe zrealizować, należy zapewnić zapoznającym się odpowiednie warunki do tego zapoznania się, a więc odpowiednie pomieszczenie w siedzibie Policji.
11 Wykonanie czynności wskazanych we wniosku powinno odbywać się zgodnie z zasadami realizacji wniosków dowodowych, zawartymi w art. 170 par. 3 k.p.k.


Zobacz także:
Zmiany w postępowaniu przygotowawczym (cz. 6) (nr 118/01.2015)
Zmiany w postępowaniu przygotowawczym (cz. 5) (nr 117/12.2014)
Zmiany w postępowaniu przygotowawczym (cz. 4) (nr 116/11.2014)
Zmiany w postępowaniu przygotowawczym (cz. 3) (nr 115/10.2014)
Zmiany w postępowaniu przygotowawczym (cz. 2) (nr 114/09.2014)
Zmiany w postępowaniu przygotowawczym (cz. 1) (nr 113/08.2014)