Dokonanie zmian w obowiązujących niezmiennie od 13 lat przepisach wynikało przede wszystkim z konieczności uzupełnienia i dostosowania ich do dyrektywy 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 4 listopada 2003 r. w sprawie niektórych aspektów organizacji czasu pracy (Dz.Urz. WE L nr 299, poz. 9).

ISTOTA WPROWADZONYCH ZMIAN

• Pora nocna a służba w porze nocnej

Rozporządzenie wprowadza dwie nowe definicje: „pora nocna” oraz „służba w porze nocnej”. Pora nocna to czas od godziny 22.00 do 6.00, natomiast służba w porze nocnej to służba pełniona co najmniej przez 3 godziny w porze nocnej.

• Wydłużenie minimalnego nieprzerwanego odpoczynku dobowego

W dotychczasowym brzmieniu pozostał przepis dotyczący pełnienia przez policjanta służby w zmianowym rozkładzie czasu służby, tj. pełnienie służby na zmiany trwające po 8 godzin lub w szczególnie uzasadnionych przypadkach po 12 godzin, wydłużeniu uległ natomiast  czas wolny udzielany policjantowi po takiej służbie. I tak – po 8 godzinach służby pełnionej w zmianowym rozkładzie czasu służby policjantowi udziela się co najmniej 11 godzin czasu wolnego (dotychczas 10 godzin), a po 12 godzinach służby pełnionej w zmianowym rozkładzie czasu służby policjantowi udziela się co najmniej 24 godziny czasu wolnego (dotychczas wymiar czasu wolnego był sztywno określony – 24 godziny). 

Pełnienie służby w porze nocnej związane jest z dużo większym obciążeniem organizmu, a co za tym idzie – koniecznością dłuższego odpoczynku policjanta, stąd czas wolny udzielany policjantowi jest dłuższy i wynosi co najmniej 14 godzin, jeżeli pełnienie służby w porze nocnej dotyczyło zmianowego rozkładu czasu służby w zmianach 8-godzinnych. Istotne jest również to, że po pięciu kolejnych służbach pełnionych w porze nocnej policjantowi udziela się co najmniej 48 godzin czasu wolnego.

Zwiększony wymiar czasu wolnego – co najmniej 48-godzinny, przysługuje natomiast policjantowi po 12 godzinach służby, jeżeli pełnił on służbę w porze nocnej.

Użyte w par. 4 rozporządzenia wyrazy „co najmniej” pozwalają na stwierdzenie, że należy traktować wskazany czas wolny jako niezbędne minimum odpoczynku, które powinno zostać zapewnione policjantowi.

Do 8 października 2014 r. brak było przepisu określającego minimalną normę czasu wolnego od służby dla policjantów pełniących służbę w podstawowym rozkładzie czasu służby. Obecnie obligatoryjność udzielenia czasu wolnego w każdej dobie, po zakończeniu służby w danym dniu,  wynika z par. 5 ust. 2a rozporządzenia, przy czym udzielony dobowy czas wolny nie może być krótszy niż 11 godzin. Należy zaznaczyć, że normy wypoczynku ustanowione zarówno w zmianowym, jak i w podstawowym systemie czasu służby mają charakter norm minimalnych i nie mogą być skracane.

• Ustalenie tygodniowej minimalnej normy czasu wolnego

Nowe regulacje, polegające na określeniu minimalnej normy czasu wolnego w każdym tygodniu, odnoszą się zarówno do zmianowego, jak i podstawowego rozkładu czasu służby. W obu rozkładach czasu służby w każdym tygodniu należy udzielić czasu wolnego nie krótszego niż 35 godzin.

W szczególnych przypadkach czas wolny może być skrócony, nie może być jednak krótszy niż 24 godziny. Dotyczy to następujących sytuacji:

1) konieczności przedłużenia czasu służby ze względu na wykonywanie rozpoczętych czynności: dochodzeniowo-śledczych, operacyjno-procesowych oraz administracyjno-porządkowych, jeżeli nie mogą one zostać przerwane, zapewnienie ciągłości  służby na stanowiskach, na których wymagane jest utrzymanie pełnienia służby w sposób ciągły, realizacji innych spraw niecierpiących zwłoki;

2) realizacji zadań o szczególnym charakterze dla ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego.  

• Limit służb w porze nocnej

Policjant będzie mógł maksymalnie pełnić osiem służb 12-godzinnych albo dziesięć służb 8-godzinnych w miesiącu.

Ze względu na szczególny charakter zadań realizowanych przez Policję dopuszcza się możliwość przekroczenia wprowadzonego limitu, jednak możliwe to będzie wyłącznie w sytuacji uzasadnionej szczególnymi potrzebami służby lub tym, że nieobecność policjanta mogłaby poważnie zakłócić organizację służby na stanowiskach, na których wymagane jest pełnienie jej w sposób ciągły.

• Gwarancja wolnej niedzieli

W par. 4 rozporządzenia wprowadzono przepis mający na celu pełniejszą realizację prawa do wypoczynku policjantów pełniących często służby w niedziele. Zgodnie z postanowieniami par. 4 ust. 9  policjantowi pełniącemu służbę w niedzielę zapewnia się co najmniej raz na trzy tygodnie wolną od służby niedzielę łącznie z wolną sobotą lub wolnym poniedziałkiem.

• Rozszerzenie kręgu uprawnionych do przedłużenia czasu służby policjanta

Od 9 października br. uprawnienie kierownika komórki organizacyjnej, w której policjant pełni służbę, do wydania polecenia dotyczącego przedłużenia czasu służby, przysługuje również dyżurnemu jednostki.

• Ustalenie tygodniowego wymiaru czasu służby

Zgodnie z wymogami wynikającymi z prawa wspólnotowego ustanowiono maksymalny wymiar czasu służby wynoszący przeciętnie 48 godzin w tygodniu w przyjętym okresie rozliczeniowym. Przekroczenie tygodniowego wymiaru czasu służby dopuszczalne jest w przypadku realizacji zadań o szczególnym charakterze dla ochrony bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego. Okolicznością uzasadniającą przekroczenie maksymalnego tygodniowego wymiaru czasu służby jest w szczególności konieczność zapobieżenia zdarzeniom, o których mowa w art. 18 ust. 1 ustawy o Policji, m.in. stanowiących niebezpieczeństwo powszechne dla życia, zdrowia lub wolności obywateli, bezpośrednie zagrożenie dla mienia w znacznych rozmiarach, bezpośrednie zagrożenie obiektów lub urządzeń ważnych dla bezpieczeństwa lub obronności państwa, siedzib centralnych organów państwowych albo wymiaru sprawiedliwości.

• Czas na przygotowanie do służby czasem służby

Niezwykle istotną zmianą uregulowaną tym rozporządzeniem jest określenie czasu przygotowania się do służby. Wprowadzenie tego przepisu wychodzi naprzeciw oczekiwaniom policjantów, którzy w związku z realizacją codziennych zadań muszą wykonać wiele czynności w celu przygotowania się do służby i jej zdania, m.in. pobranie/zdanie dokumentacji z przebiegu służby, uzbrojenia i środków przymusu bezpośredniego itp. Poświęcony przez nich czas, mimo że przeznaczony de facto na przygotowanie do właściwego pełnienia służby, nie wliczał się do czasu służby. Wprowadzone zmiany pozwalają wliczyć do czasu służby czas na bezpośrednie przygotowanie się do służby i jej zdanie. Zgodnie z  par. 11 rozporządzenia czas ten nie powinien jednak być dłuższy niż 30 minut.

• Rozkład czasu służby policjanta biorącego udział w akcji lub operacji policyjnej

Nowelizacja ta wprowadziła również zmianę polegającą na dodaniu w par. 13 ust. 2, zgodnie z którym rozkład czasu służby policjanta biorącego udział w akcji lub operacji policyjnej określa dowódca akcji lub operacji. Przywołany przepis jest przepisem szczególnym względem regulacji zawartych w par. 3 ust. 2 rozporządzenia, w myśl którego rozkład czasu służby wprowadza w podległej jednostce organizacyjnej Policji Komendant Główny Policji, Komendant Centralnego Biura Śledczego Policji, komendant wojewódzki (komendant stołeczny) Policji, komendant powiatowy (miejski) lub rejonowy Policji, komendant rektor Wyższej Szkoły Policji w Szczytnie, komendant szkoły policyjnej oraz dyrektor instytutu badawczego.

Ratio legis przepisu par. 13 ust. 2 to ułatwienie organizacji działań policyjnych w sytuacji kryzysowej, gdy konieczne jest podjęcie zespołu przedsięwzięć organizacyjnych, taktycznych i materiałowo-technicznych w celu zapobieżenia lub likwidacji stanu zagrażającego życiu i zdrowiu ludzi lub ich mieniu albo ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego przy użyciu zwiększonych sił i środków. Akcje i operacje policyjne stanowią szczególną formę działań policyjnych, których istota uniemożliwia zaplanowanie czasu służby funkcjonariuszy uczestniczących w takich działaniach i wymaga dokonania bieżącej oceny sytuacji co do ilości i miejsca dyslokacji sił policyjnych. Charakter i skala działań prowadzonych w ramach akcji czy operacji policyjnej wymaga zaangażowania większej liczby policjantów i szczególnego zorganizowania czasu służby.

Wykładnia celowościowa przepisu par. 13 ust. 2 prowadzi do wniosku, że rozkład czasu służby policjanta biorącego udział w akcji czy operacji policyjnej jest szczególnym rozkładem uzasadniającym zastosowanie odstępstwa od przepisów dyrektywy 2003/88/WE, a w konsekwencji pozwala m.in. na odstąpienie od ograniczenia tygodniowego wymiaru czasu służby i stwarza możliwość rezygnacji z limitu służb w porze nocnej. 

• Nowe zasady pełnienia dyżuru domowego

Zwiększeniu ulega czas trwania dyżuru domowego. Dotychczas czas trwania jednego dyżuru nie mógł przekraczać 16 godzin, a czas trwania wszystkich dyżurów w miesiącu łącznie 48 godzin. Po zmianach zasadą jest, że czas trwania jednego dyżuru nie może przekroczyć 24 godzin, a w dniu, w którym policjant pełni służbę – 16 godzin. Wymiar wszystkich dyżurów w miesiącu nie zmienił się i nadal nie może przekroczyć 48 godzin. 

Zwiększenie wymiaru dyżuru domowego uzasadniono potrzebami służby. Specyfika służby oraz charakter zadań realizowanych przez policjantów niejednokrotnie wymuszają pozostawienie policjantów w gotowości do podjęcia określonych czynności przez całą dobę (24 godziny). Dotychczasowe brzmienie przepisu ustalające wymiar dyżuru domowego na poziomie nieprzekraczającym 16 godzin rodziło więc konieczność wyznaczania do pełnienia dyżuru domowego co najmniej dwóch funkcjonariuszy w ciągu doby.

W nowym brzmieniu par. 14 ust. 2 rozporządzenia określono obowiązki policjanta w czasie dyżuru. W czasie dyżuru policjant powinien przebywać w miejscu zamieszkania lub w innym miejscu, z którego może w krótkim czasie stawić się w jednostce organizacyjnej Policji, w której pełni służbę. Policjant jest również obowiązany do umożliwienia przełożonemu lub upoważnionej osobie nawiązania z nim kontaktu.

• Rozszerzenie katalogu osób zwolnionych ze służby w porze nocnej oraz w niedziele i święta

Z dniem 9 października 2014 r. rozszerzony został katalog osób zwolnionych ze służby w porze nocnej, w niedziele i święta. Obok kobiety w ciąży i policjanta będącego jedynym opiekunem dziecka w wieku do lat 8 lub osoby wymagającej stałej opieki, ze służby takiej  zwolniony zostanie również policjant opiekujący się dzieckiem do lat 8, jeżeli z uprawnienia takiego nie korzysta drugi z rodziców lub opiekun.

Jednocześnie zapewniona została możliwość pełnienia służby w porze nocnej, w niedzielę lub święto przez wszystkie z wymienionych kategorii osób, jeżeli osoby te wyraziły zgodę na jej pełnienie.

Bezwzględny zakaz pełnienia służby w niedzielę lub święto, w godzinach zaliczanych do pory nocnej oraz w czasie przekraczającym normę określoną w art. 33 ust. 2 ustawy o Policji, dotyczy wyłącznie kobiet w ciąży.

DOTYCHCZASOWE ROZWIĄZANIA UTRZYMANE W MOCY

Nadal aktualne pozostają przepisy stanowiące o wprowadzaniu w jednostkach organizacyjnych Policji zmianowego czasu służby na stanowiskach, na których wymaga się pełnienia służby w systemie zmianowym lub w sposób ciągły, oraz podstawowego – na pozostałych stanowiskach,  przy jednoczesnej możliwości ustalania w ramach norm czasu służby – indywidualnego rozkładu czasu służby policjanta – w uzasadnionych przypadkach. Nie ulegają zmianie m.in. regulacje określające długość przerw wliczanych do czasu służby, katalog przyczyn uzasadniających przedłużenie czasu służby policjanta, dzień wolny/rekompensata pieniężna za służbę pełnioną w dniu wolnym od służby.

ANNA WILCZYŃSKA-DYKTY
radca prawny Wydziału Legislacji GKGP

¹ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 22 września 2014 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie rozkładu czasu służby policjantów (Dz.U. poz. 1286)


Zobacz także:
Ustawa o bezpieczeństwie imprez masowych cz. 1 (nr 115/10.2014)
Zmiany w postępowaniu przygotowawczym (cz. 3) (nr 115/10.2014)
Zmiany w postępowaniu przygotowawczym (cz. 2) (nr 114/09.2014)
Zmiany w postępowaniu przygotowawczym (cz. 1) (nr 113/08.2014)
Odebranie dziecka (nr 113/08.2014)
Nadzór prewencyjny cz. 2 (nr 114/09.2014)
Nadzór prewencyjny cz. 1 (nr 112/07.2014)