Programy wychowawcze i profilaktyczne realizowane są we wszystkich szkołach. Ale szkoły różnią się od siebie, czasem nawet bardzo. Tak jak uczniowie. Najwyższa Izba Kontroli w swoim raporcie „Przeciwdziałanie zjawiskom patologii wśród dzieci i młodzieży szkolnej” oceniła, że realizacja programu „Bezpieczna i przyjazna szkoła” w latach 2008–2013 nie przyniosła oczekiwanych rezultatów.

NIE WSZĘDZIE JEST TAK SAMO

Elżbiety Wiewiórkowskiej ocena NIK nie dziwi.

– Wiem, że mamy uczyć młodych ludzi poprawnych zachowań, a nie dawać przyzwolenie na zło. Ale mam wrażenie, że pomysły na przeciwdziałanie agresji i przemocy nie były trafione – twierdzi Wiewiórkowska. – Powstają stowarzyszenia, których przedstawiciele wchodzą do szkół i mówią, czego nie wolno robić. OK, program zrealizowany, formalnie wszystko się zgadza. To jednak nie załatwia problemu, bo młodzi siedzą, słuchają, a potem wychodzą i swoje wiedzą. Lepiej przeznaczyć pieniądze na to, by młodzież dobrze mogła spędzać czas. Ułatwić jej dostęp do sportu i kultury. Teraz są różne propozycje dzielnicy, ale jeśli chodzi o zajęcia nieodpłatne, to jest ich bardzo mało.

– Do nas dość często trafiają uczniowie, którzy z różnych powodów nie radzą sobie w innych placówkach – mówi Jan Pilczuk, dyrektor Zespołu Szkół nr 5. – Jest tu osiem oddziałów, z czego sześć klas jest integracyjnych. Mamy zatrudnionych pedagoga i psychologa oraz nauczycieli specjalistów. Pozwala to zapewnić pomoc uczniom niepełnosprawnym, ale także niedostosowanym społecznie lub tym zagrożonym. Część młodzieży pochodzi z rodzin niewydolnych wychowawczo, a zdarza się czasami, że także z rodzin patologicznych. Praca z taką młodzieżą nie jest łatwa, bo często mają za sobą przykre i trudne doświadczenia życiowe. Dla nich jesteśmy szkołą kolejnej szansy.

Kilka lat temu na terenie szkoły zainstalowano monitoring. To przyniosło efekty, bo zdecydowanie ograniczyło liczbę wybryków uczniowskich i związanych z nimi szkód.

Zespół Szkół nr 53 na Żoliborzu, zwany od imienia patronki „Sempołowską”, szczyci się, że jest bardzo bezpieczną szkołą.

– Mamy gimnazjum i liceum – mówi Ewa Wrzesień, pedagog ZS nr 53. – Jest to szkoła z oddziałami dwujęzycznymi o bardzo wysokim poziomie nauczania. U nas aktów przemocy nie ma. Korzystamy z programów Straży Miejskiej „Decyduję świadomie” w gimnazjum, i „Decyduję odpowiedzialnie” w liceum. Policja natomiast prowadzi warsztaty „Odpowiedzialność prawna nieletnich”. Jedynymi problemami, z jakimi boryka się „Sempołowska”, to przypadki spóźniania się na lekcje czy słabszej frekwencji niektórych uczniów klas II.

– Być może wynika to ze spadku motywacji do pracy, dlatego też prowadzimy zajęcia dotyczące pracy nad motywacją – mówi Ewa Wrzesień.

Program profilaktyki w „Sempołowskiej” powstał na podstawie rozmów z uczniami na zajęciach lekcyjnych i pozalekcyjnych, zapisów w dziennikach lekcyjnych, rozmów z rodzicami i instytucjami, które współpracują ze szkolą. W szkole prowadzone są warsztaty „Przemoc za szkolną bramą” i program psychologiczny „Nie winić” zgodnie z wytycznymi MEN na rok szkolny 2014/2015.

Pedagog Elżbieta Wiewiórkowska wylicza realizowane w ZS nr 5 programy, m.in.: „Stawiam na siebie, wybieram lepsze życie”, „Nasze życie w naszych rękach”, „Młodzież na rozdrożu”. Te, a nie inne, bo to one mogą trafić do uczącej się u nich młodzieży.

– Uważamy, że jeżeli damy dzieciakom możliwość działania i rozwijania się, wtedy wydobędziemy z nich dobro. Wiadomo przecież, że agresja często budzi się z bezczynności, niemocy, z nudów, braku celów w życiu lub wrogiego nastawienia do innych. Skutecznie stosujemy tzw. negocjacje i mediacje. Są różnego rodzaju programy profilaktyczne. Ja realizuję teorię „Pedagogiki serca” prof. Marii Łopatkowej, w którym życzliwość usuwa agresję i przemoc. Moja praca pedagoga polega na pozyskaniu sobie ucznia w taki sposób, aby on wiedział, że jestem po jego stronie. Nie akceptując jego zła, okazuję szacunek dla człowieka. Pokazuję mu, że jest wartościową osobą, tylko nieszanującą siebie. Ale, niestety, nie do każdego to dociera.

– W ramach programu „Life skills” nasza młodzież zorganizowała imprezę w domu samotnej matki. W szkole specjalnej wystawiliśmy przedstawienie – dodaje Iwona Kulczyk, nauczycielka i przewodnicząca Zespołu Wychowawczego w ZS nr 5. – Dzięki takim działaniom nasza młodzież rozwija swoje kompetencje społeczne.

– Kilka lat temu, przychodził do nas strażnik miejski – dodaje dyrektor Jan Pilczuk. – To było świetne ze względów bezpieczeństwa, bo już samo jego pojawienie wpływało dyscyplinująco na uczniów. Miał też dobrze zdiagnozowane środowisko uczniowskie, wiedział, kto sprawia problemy i jakiego rodzaju. Potrafił zapobiegać trudnym sytuacjom. Ale, niestety, wycofano się z tego. Szkoda…

LICZYMY NA POPRAWĘ

W programie „Bezpieczna i przyjazna szkoła” na lata 2014–2016 zostały uwzględnione zalecenia NIK oraz wnioski z badań m.in. UNICEF (Fundusz Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci) i WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) nad zachowaniami problemowymi i ryzykownymi dzieci i młodzieży w obszarach agresji i przemocy w szkole, cyberprzemocy, używania substancji psychoaktywnych przez młodzież, zaburzeń zdrowia psychicznego, zachowań żywieniowych i zaburzeń odżywiania oraz aktywności fizycznej. Program zakłada zwiększenie skuteczności działań wychowawczych i profilaktycznych na rzecz bezpieczeństwa i tworzenie przyjaznego środowiska w szkołach i placówkach systemu oświaty. Działania podejmowane przez szkoły mają służyć nie tylko zapobieganiu zachowaniom problemowym dzieci i młodzieży oraz promowaniu zdrowego stylu życia, ale także pomóc w rozwiązywaniu kryzysów rozwojowych i życiowych dzieci i młodzieży spowodowanych np. wyjazdem rodziców za granicę w celach zarobkowych czy przemocą w rodzinie.

Realizacja „Programu...” przez szkoły i placówki powinna przyczynić się do tworzenia bezpiecznego i przyjaznego środowiska szkoły, zwiększenia poczucia akceptacji uczniów, zmniejszenia zjawiska wykluczenia społecznego, do wzrostu kompetencji wychowawczych rodziców i nauczycieli. Dzięki temu powinna zmniejszyć się liczba zachowań problemowych dzieci i młodzieży, w tym zmniejszenie poziomu agresji i przemocy, a także cyberprzemocy przez podniesienie umiejętności uczniów w zakresie prawidłowego funkcjonowania w środowisku cyfrowym.

UDZIAŁ POLICJI

Dla Policji bezpieczeństwo dzieci i młodzieży to priorytet od lat. Programy, działania i akcje informacyjno-edukacyjne są realizowane przez ekspertów z zakresu prewencji kryminalnej w całym kraju.

– Od lipca rozpoczął prace zespół ekspercki powołany decyzją Komendanta Głównego Policji nr 247, który ma za zadanie wypracowanie ,,Koncepcji działań profilaktycznych Policji" – mówi mł. insp. Anna Kuźnia z Biura Prewencji i Ruchu Drogowego KGP. – Ustalono, że specjaliści ze wszystkich komend wojewódzkich Policji, Komendy Stołecznej Policji oraz szkół policyjnych powinni reprezentować Policję w zespołach koordynujących realizację programu „Bezpieczna i przyjazna szkoła", które funkcjonują przy wojewodach. Podczas wrześniowego posiedzenia policyjnego zespołu przedstawiciel Ministerstwa Edukacji Narodowej omówił zadania przeznaczone do realizacji przez Policję.

– Ministerstwo Edukacji Narodowej oczekuje, że Policja, tak jak to bywało do tej pory, wspierać będzie działania szkół i placówek w środowisku lokalnym, zwłaszcza w realizacji celu szczegółowego dotyczącego „Zapobiegania problemom i zachowaniom problemowym dzieci i młodzieży” – mówi Joanna Wrona, dyrektor Departamentu Zwiększania Szans Edukacyjnych w Ministerstwie Edukacji Narodowej. – Planujemy także we współpracy z Policją monitorować przestępczość w szkole i innych placówkach oświatowych, szczególnie przestępczość narkotykową czy zamachy na życie.

Realizację „Programu...” będzie nadzorował powołany przez Ministra Edukacji Narodowej zespół koordynujący, w skład którego wejdą przedstawiciele m.in. Komendy Głównej Policji. Zespół ten pełnić będzie także rolę opiniodawczo-doradczą w zakresie zadań realizowanych w ramach „Programu...” na poziomie centralnym. Na poziomie wojewódzkim zadania te będą koordynować wojewodowie przy pomocy zespołów, których członkami będą również policjanci.

Od 2006 roku Komenda Główna Policji prowadzi program profilaktyczny „Profilaktyka a Ty”. Angażuje młodzież, dając jej możliwość wykazania się.

– Już pierwsze działania prowadzone w podwarszawskich gminach pokazały zaskakującą chłonność na tę formę profilaktyki – mówi insp. Grzegorz Jach, pełnomocnik Komendanta Głównego Policji, autor i szef programu „Profilaktyka a Ty”. – Metoda zakłada równoległe prowadzenie projektu w dwóch grupach docelowych. Pierwszą są uczniowie szkół ponadpodstawowych, a drugą ich rodzice. Program PaT nie zakłada resocjalizacji oraz dalszej pracy z osobami uzależnionymi – mówi insp. Grzegorz Jach. – Stanowi przede wszystkim wsparcie dla systemowych rozwiązań edukacyjno-profilaktycznych prowadzonych z młodzieżą.

Policja w programie PaT przyjmuje rolę społecznego edukatora, ale także partnera nauczycieli, młodzieży i rodziców. Integralną częścią programu PaT jest wspólny projekt profilaktyki rówieśniczej Komendy Głównej Policji oraz Ministerstwa Edukacji Narodowej prowadzony pod nazwą PaT/E (edukacja) w oparciu o program „Bezpieczna i przyjazna szkoła”. Głównym celem działania PaT/E jest przeprowadzenie szkolenia oraz przygotowanie animatorów – nauczycieli do pełnienia funkcji ekspertów w programie PaT na poziomie funkcjonowania lokalnego samorządu.

– Efektem programu PaT/E są spektakle teatralne, nakręcone przez młodzież filmy i spoty, audycje radiowe, wystawy, prowadzone są animacje i happeningi, organizowane przez młodych dla młodych – mówi insp. Grzegorz Jach. – Wielu z nich nasz program nie tylko odmienił życie, ale może nawet je uratował.

Do 2013 roku projekt PaT/E przeprowadzony został w województwach: opolskim, pomorskim, podkarpackim, łódzkim, dolnośląskim, świętokrzyskim i kujawsko-pomorskim. Działania PaT w ramach obecnego programu „Bezpieczna i przyjazna szkoła” obejmą w tym roku województwa: wielkopolskie, śląskie i mazowieckie.

ANDRZEJ CHYLIŃSKI
zdj. autor

28 lipca 2014 roku weszła w życie uchwała nr 130/2014 Rady Ministrów w sprawie przyjęcia rządowego programu na lata 2014–2016 „Bezpieczna i przyjazna szkoła". Wpisuje się on w kierunek polityki oświatowej państwa w roku szkolnym 2014/2015 pod nazwą „Profilaktyka agresji i przemocy w szkole”.

Celem głównym programu jest zwiększenie skuteczności działań wychowawczych i profilaktycznych na rzecz bezpieczeństwa i tworzenia przyjaznego środowiska w szkołach i placówkach.

Cele szczegółowe programu dotyczą:
1. Kreowania zdrowego, bezpiecznego i przyjaznego środowiska szkoły i placówki.
2. Zapobiegania problemom i zachowaniom problemowym dzieci i młodzieży.
3. Promowania zdrowego stylu życia wśród dzieci i młodzieży.