Najej podstawie sąd okręgowy (wydział cywilny) ma możliwość orzekania nadzoru prewencyjnego wobec sprawców groźnych przestępstw, którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności mogliby – z powodu zaburzonej psychiki lub preferencji seksualnych – popełnić na wolności kolejne przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności seksualnej.

KOMENDANT POLICJI JAKO ORGAN SPRAWUJĄCY NADZÓR PREWENCYJNY

Ustawa sprawowanie nadzoru prewencyjnego nakłada na komendanta powiatowego (miejskiego, rejonowego) Policji, na obszarze właściwości którego osoba stwarzająca zagrożenie ma miejsce stałego pobytu. To ten komendant – jako organ Policji – podejmuje decyzje co do sposobu jego sprawowania przez kierowaną przez siebie jednostkę organizacyjną (komendę) oraz podległe mu komisariaty i posterunki Policji, a także komórki organizacyjne (wydziały, zespoły, samodzielne stanowiska).

W zarządzeniu wskazano determinanty tej decyzji, eksponując rolę zasady proporcjonalności w zakresie doboru metod i środków nadzoru. Wskazano, że sposób sprawowania nadzoru powinien być determinowany:

1) wiekiem, płcią oraz osobowością osoby nadzorowanej, stopniem jej demoralizacji, a także jej sytuacją społeczną i rodzinną;
2) rodzajem przestępstwa, w związku z którym stosowany jest nadzór;
3) stosunkiem społeczeństwa do osoby nadzorowanej, w szczególności możliwością występowania negatywnych reakcji wobec tej osoby ze strony innych osób;
4) wnioskami z analizy informacji o osobie nadzorowanej, w szczególności zawartych w aktach sprawy osoby nadzorowanej udostępnionych przez sąd w trybie określonym w art. 525 ustawy z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (tj. Dz.U. z 2014, poz. 101 ze zm.);
5) spostrzeżeniami policjanta lub policjantów z pierwszego i kolejnych kontaktów z osobą nadzorowaną w miejscu jej stałego pobytu;
6) technicznymi i innymi możliwościami kontaktowania się z osobą nadzorowaną;
7) możliwościami obserwowania i rejestrowania zdarzeń w miejscach publicznych, z potencjalnym udziałem osoby nadzorowanej;
8) możliwościami uzyskiwania i weryfikowania informacji o osobie nadzorowanej od instytucji państwowych, organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego, jednostek gospodarczych i organizacji społecznych oraz osób1.

W kontekście przyjętej w ustawie zasady, że właściwość miejscowa sądu, która jest określona przez art. 2 ust. 2 ustawy, zmienia się w sposób dynamiczny, czyli zmienia się z miejscem stałego pobytu osoby objętej nadzorem, należy przyjąć, że ta sama zasada obowiązuje w odniesieniu do właściwości miejscowej komendanta Policji. Zasada ta będzie obowiązywała w przypadku zmiany miejsca pobytu osoby nadzorowanej (sprawowanie nadzoru przejmuje komendant Policji właściwy ze względu na nowe miejsce pobytu). Zmiana właściwości miejscowej komendanta Policji nie obejmuje przypadku opuszczania przez osobę objętą nadzorem miejsca zamieszkania wynikającego z normalnego trybu życia, np. związanego z dojazdami do pracy do innej miejscowości lub wykonywania prac rolniczych w innej sąsiadującej miejscowości2.

Nadzór prewencyjny będzie sprawowany wobec osób stwarzających zagrożenie o wysokim prawdopodobieństwie popełnienia czynu zabronionego z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności seksualnej. „Poziom wysokości prawdopodobieństwa” tych osób będzie różny. I właśnie ten „poziom” oraz realia towarzyszące konkretnej decyzji będą m.in. wskazywały na rodzaj oraz zakres metod i środków niezbędnych do zaangażowania dla zrealizowania celu nadzoru. Wystarczające mogą okazać się te pozostające w dyspozycji komendanta Policji, niekiedy trzeba będzie sięgnąć po wsparcie ze strony jednostki Policji zwierzchniej lub sąsiedniej. Należy podkreślić, że komendanci Policji mają obowiązek współdziałania i udzielania sobie wsparcia3. Niemniej jednak kontrola operacyjna zawsze będzie wdrażana z udziałem komendanta wojewódzkiego/stołecznego Policji, a przedłużana z udziałem Komendanta Głównego Policji.

Komendant Policji ma legitymację do działania przed sądem, do którego to sądu może składać dwa rodzaje wniosków:

1) wniosek o umieszczenie osoby objętej nadzorem w Krajowym Ośrodku Zapobiegania Zachowaniom Dyssocjalnym, jeżeli osoba ta uchyla się od obowiązków wynikających ze sprawowanego nad nią nadzoru prewencyjnego (art. 21. 1.)4,
2) wniosek o uchylenie nadzoru prewencyjnego niezwłocznie po uzyskaniu informacji wskazujących, że nie zachodzą już okoliczności, o których mowa w art. 14 ust. 2 (art. 24. 2)5.

Komendant Policji jest więc podmiotem (organem) kierującym do sądu wniosek, który będzie zawierał informację o tym, że nadzór prewencyjny nie działa lub zachodzą zmiany w zachowaniu osoby nim objętej. Dokumentację gromadzoną w toku nadzoru, w tym opisane w zarządzeniu KGP nr 15 sprawozdanie, należy postrzegać jako dokumenty sporządzane w konkretnym celu (dla sądu). Może ona być dowodem dla sądu w postępowaniu. Sprawozdanie sporządzane okresowo nie jest więc policyjnym dokumentem nadzorczym (ze strony jednostki zwierzchniej), a merytorycznym.

CZYNNOŚCI OPERACYJNO-ROZPOZNAWCZE W NADZORZE PREWENCYJNYM

Ustawa stanowi, że Policja, dla zrealizowania celów nadzoru prewencyjnego, może prowadzić czynności operacyjno-rozpoznawcze dotyczące osoby stwarzającej zagrożenie, wobec której zastosowano nadzór prewencyjny, a także weryfikować, gromadzić i przetwarzać informacje udzielane przez tę osobę oraz uzyskane w wyniku czynności operacyjno-rozpoznawczych (art. 23.1).

Ustawa nieco inaczej niż ustawa o Policji określiła cel czynności operacyjno-rozpoznawczych w nadzorze prewencyjnym. Zgodnie z brzmieniem art. 14 ustawy o Policji „w granicach swych zadań Policja w celu rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw i wykroczeń wykonuje czynności: operacyjno-rozpoznawcze, dochodzeniowo-śledcze i administracyjno-porządkowe.” Celem czynności w nadzorze prewencyjnym jest ograniczenie zagrożenia życia, zdrowia i wolności seksualnej innych osób ze strony osoby objętej nadzorem, a więc uzyskanie takiego stanu, który zapobiegnie tworzeniu zagrożenia przez tę osobę. Uwzględniając ustawowy cel nadzoru prewencyjnego i określone w ustawie o Policji cele czynności operacyjno-rozpoznawczych uprawniony jest wniosek, że Policja w nadzorze prewencyjnym przez prowadzenie czynności operacyjno-rozpoznawczych ma zapobiec przestępstwu.

Policja w nadzorze prewencyjnym może wykorzystywać z własnej inicjatywy wszystkie te metody prowadzenia czynności operacyjno-rozpoznawczych, które nie wymagają zezwolenia zewnętrznego organu, w szczególności sądu (np. wywiad, obserwacja, osobowe źródła informacji), pozwalające na ustalenie, czy osoby przestrzegają prawa, a także np., czy poddają się dobrowolnej terapii w warunkach wolnościowych. Spośród metod, które takiego zezwolenia wymagają, stosować można tylko kontrolę operacyjną, poprzez którą realizowane są jednak inne cele niż cele kontroli operacyjnej, o której mowa w ustawie o Policji6. Kontrola operacyjna w nadzorze prewencyjnym stosowana jest nie w celu zebrania dowodów z uwagi na fakt prawdopodobieństwa popełnienia przestępstwa (tak w ustawie o Policji), tylko związana jest z istotą nadzoru prewencyjnego, podczas którego przeprowadzane są czynności operacyjno-rozpoznawcze. Nie zbiera się poprzez nią dowodów, tylko wykonywany jest w ten sposób nadzór prewencyjny nad osobą. Kontrola operacyjna będzie stosowana np. w przypadkach, gdy osoba taka zaczyna ukrywać swoje zachowania, ale jeszcze nie w sposób pozwalający stwierdzić bezpośrednie ryzyko popełnienia przestępstwa7.

Komendant Policji przy planowaniu nadzoru prewencyjnego powinien uwzględniać to, że czynności operacyjno-rozpoznawcze obowiązani są prowadzić wszyscy policjanci, bez względu na to, w której służbie Policji (prewencyjnej, śledczej, kryminalnej albo wspomagającej czy policji sądowej) realizują zadania Policji. Do osiągania celów nadzoru powinni być angażowani wszyscy policjanci jednostki Policji w sposób adekwatny do ich możliwości uzyskiwania lub weryfikowania informacji o osobie nadzorowanej.

Prezydent RP skierował do Trybunału Konstytucyjnego, w trybie kontroli następczej, wniosek o zbadanie zgodności z Konstytucją RP ustawy z 22 listopada 2013 r. o postępowaniu wobec osób z zaburzeniami psychicznymi stwarzających zagrożenie życia, zdrowia lub wolności seksualnej innych osób8. Wniosek do Trybunału skierował także Rzecznik Praw Obywatelskich9. Nie przesądzając sposobu rozstrzygnięcia tej sprawy przez Trybunał Konstytucyjny, wyrażamy nadzieję, że przedstawiony materiał o nadzorze prewencyjnym będzie służył w kształtowaniu praktyki jego stosowania przez Policję.

kom. Jolanta Browarska,
insp. w st. spocz. Roman Wojtuszek
Biuro Służby Kryminalnej KGP

Zobacz także:
Zmiany w postępowaniu przygotowawczym (cz. 2)
Zmiany w postępowaniu przygotowawczym (cz. 1)
Wyrok zapadł
Odebranie dziecka (nr 113/08.2014)
Ustawa o broni i amunicji cz. 3 (Nr 111 / 06.2014)
Ustawa o broni i amunicji cz. 2 (Nr 110 / 05.2014)
Ustawa o broni i amunicji cz. 1 (Nr 109 / 04.2014)