Sąd Najwyższy wyrokiem z 7 listopada 2013 r. o sygn. akt V CSK 519/12 w sprawie przeciwko Skarbowi Państwa – Komendantowi Powiatowemu Policji w S. o zapłatę na skutek skargi kasacyjnej powódki uchylił wyrok sądu II instancji i przekazał sprawę sądowi do ponownego rozpoznania. Przedmiotem sprawy było żądanie zapłaty kwoty 120 011,40 zł tytułem odszkodowania na podstawie art. 417 par. 1 k.c., który przewiduje odpowiedzialność Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej.
W ocenie powódki funkcjonariusze doprowadzili do powstania szkody majątkowej, gdyż na skutek odmowy sprawdzenia pojazdu mechanicznego w systemie SIS oraz ustalenia, że nie figuruje on w systemie KSIP kupiła pojazd, który, jak się okazało później, był kradziony.
WYKONYWANIE WŁADZY PUBLICZNEJ
Wyrok ten jest kluczowy dla Policji z kilku względów. Przede wszystkim SN dokonał wykładni pojęcia „wykonywanie władzy publicznej”. Zarówno sąd I, jak i sąd II instancji uznały, że należy odróżnić sytuację polegającą na podejmowaniu pewnych czynności o charakterze oficjalnym, urzędowym (np. sprawdzenie pojazdu w dostępnych bazach danych) jako „wykonywanie” władzy publicznej od sytuacji dokonywania takich czynności niejako „przy okazji” jej wykonywania. Jak słusznie zauważa SN, w judykaturze (orzecznictwie) ukształtował się pogląd, że decydujące znaczenie ma cel działania podejmowanego przez funkcjonariusza. Zatem jeśli cel ten ma charakter czysto prywatny, osobisty, to można mówić o tym, że szkoda została wyrządzona „przy okazji” wykonywania władzy publicznej.
W ocenie SN, odmiennie niż przyjęły to sądy I i II instancji, podejmowane przez policjantów działania polegające na sprawdzeniu pojazdu w oficjalnych bazach danych stanowiły wykonanie władzy publicznej. Czynności te należy bowiem rozpatrywać jako realizację zadań Policji w celu zapobiegania popełnianiu przestępstw, wykrywania oraz ścigania ich sprawców (art. 1 ust. 2 pkt 3 i 4 ustawy o Policji). Bez znaczenia w tej sprawie był fakt, że sprawdzenia dokonano na prośbę innego policjanta, znajomego powódki. Cel, w jakim podjęto te czynności, mieścił się w zadaniach Policji, a sama czynność stanowiła wykonanie tego zadania.
Z powyższego wynika konkluzja, że czynności podejmowane przy wykorzystaniu służbowego sprzętu, baz danych itp. i należące do ustawowych zadań Policji, stanowią wykonywanie władzy publicznej w rozumieniu art. 417 k.c. Odmienna sytuacja byłaby w przypadku przeszukania przez policjanta (na prośbę kolegi), przy użyciu sprzętu służbowego i w czasie służby, danych na dowolnych, ogólnodostępnych stronach internetowych dotyczących np. cen pojazdów. W takim przypadku policjant nie dokonuje czynności w ramach zadań ustawowych Policji. Zatem, podejmując jakiekolwiek działania na prośbę kolegi, członka rodziny czy innych osób, policjant musi ocenić, czy czynność ta nie stanowi lub nie będzie stanowiła wykonania zadań ustawowych przypisanych Policji.
POJĘCIE WŁADZY PUBLICZNEJ
Druga poruszona w orzeczeniu kwestia, to pojęcie władza publiczna. Sąd zwrócił uwagę, że nie jest ono tożsame z pojęciem wykonywanie władzy publicznej. Wykonywanie władzy publicznej to podejmowanie działań o charakterze także organizatorskim, kontrolnym, nadzorczym czy porządkowym. Pod tym pojęciem mieści się więc jednostronne, władcze ukształtowanie pozycji prawnej podmiotów życia publicznego (obywateli). Z tego względu nawet pisma zawierające nakazy stosowania przez jednostki Policji określonych procedur (w sprawie było to pismo Głównego Sztabu Policji z 25 lipca 2008 r., L.dz. GS‑d‑1449/1328/08) dotyczących sposobu wykonywania zdań ustawowych, określają zachowania funkcjonariuszy podejmowane w ramach wykonywania władzy publicznej. Istotne jest to, że katalog ten został bardzo rozszerzony, nie budzi bowiem wątpliwości, iż źródłem wykonywania władzy publicznej są decyzje lub zarządzenia organów Policji, jednakże w ocenie SN są nimi także inne pisma (np. wytyczne, instruktaże).
WŁADZA A SŁUŻBA
Policjant podejmuje czynności w ramach wykonywania władzy publicznej niezależnie od tego, czy w danym momencie pełni formalnie służbę, czy też nie. Pogląd ten SN oparł na uchwale Izby Cywilnej SN z 15 lutego 1971 r., III CZP 33/70, która pojęcie „służba” określa jako ciągłość trwania pewnego stosunku pomiędzy funkcjonariuszem a organem Policji. Zatem ani urlop, ani zwolnienie lekarskie, ani brak służby w konkretnym dniu nie wpływają na ustanie tego szczególnego stosunku. Ramy jego trwania wyznacza ustawa o Policji, określając tryb, zasady oraz sposób jego nawiązania i ustania.
Na koniec kilka słów wyjaśnienia – SN zauważył, że skoro policjant dokonał sprawdzenia w systemie KSIP, to sąd rozpoznający sprawę miał obowiązek ustalenia, czy postąpił on zgodnie z przewidywaną dla tego sprawdzenia praktyką i ewentualną instrukcją służbową. Natomiast w niniejszej sprawie zarówno sąd okręgowy, jak i apelacyjny nie dokonały takich ustaleń. Ma to istotne znaczenie dla sprawy, gdyż pojazd został zarejestrowany w starostwie powiatowym, choć pochodził z przestępstwa, mimo że starostwo ma dostęp do systemu KSI oraz systemu SIS. Jednocześnie niezbędne jest ustalenie, kiedy dane te zostały wprowadzone do systemów i czy nie doszło np. do zaniechania wprowadzenia danych do KSIP. Odpowiedź na te pytania będzie decydowała o zasadności żądania pozwu.
Reasumując, dokonanie czynności przez policjanta pozostającego w stosunku służbowym, podjętej choćby na podstawie pism instruktażowych (wytycznych) określających nieformalne procedury postępowania, należących jednakże do zadań Policji, stanowi wykonanie władzy publicznej i jako takie może prowadzić do powstania obowiązku odszkodowawczego Skarbu Państwa za niezgodne z prawem wykonanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej.
mec. MAGDALENA MICHALSKA‑BĘDZIEJEWSKA
Gabinet KGP