DEFINICJA DOZORU POLICJI

Dozór Policji to wolnościowy (nieizolacyjny) środek zapobiegawczy, który polega na tym, że podejrzany (oskarżony) pozostający na wolności, zobowiązany jest do stosowania się do wymagań zawartych w postanowieniu (sądu lub prokuratora) o zastosowaniu dozoru Policji. Dozór Policji jest instytucją prawa procesowego, która ma na celu zabezpieczenie prawidłowego toku postępowania karnego. Wykonywanie dozoru należy do wyłącznych uprawnień Policji; jedynie w sprawach karnych podlegających orzecznictwu sądów wojskowych oskarżonego, który jest żołnierzem, można poddać pod dozór przełożonego wojskowego (art. 275 par. 1 k.p.k.).

Zakres oraz rodzaj wymagań stawianych oskarżonemu (podejrzanemu) w ramach dozoru wyznacza się adekwatnie do potrzeb konkretnego przypadku. Obowiązki oddanego pod dozór Policji, a także sposób ich wykonywania określa postanowienie o zastosowaniu dozoru Policji wydane przez sąd lub prokuratora, którego odpis otrzymuje jednostka organizacyjna Policji, w praktyce – właściwa dla miejsca zamieszkania/pobytu oddanego pod dozór Policji.

DOZÓR WEDŁUG ZNOWELIZOWANEGO KODEKSU POSTĘPOWANIA KARNEGO

8 czerwca 2010 r. weszła w życie ustawa z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy Kodeks karny, ustawy Kodeks postępowania karnego, ustawy Kodeks karny wykonawczy, ustawy Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 206, poz. 1589), która m.in. wprowadza zmiany w przepisach określających środek zapobiegawczy, jakim jest dozór Policji.

Instytucję dozoru Policji określa art. 275 k.p.k. w następującym brzmieniu:

„§ 1. Tytułem środka zapobiegawczego można oddać oskarżonego pod dozór Policji, a oskarżonego żołnierza – pod dozór przełożonego wojskowego.

§ 2. Oddany pod dozór ma obowiązek stosowania się do wymagań zawartych w postanowieniu sądu lub prokuratora. Obowiązek ten może polegać na zakazie opuszczania określonego miejsca pobytu, zgłaszaniu się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu, zawiadamianiu go o zamierzonym wyjeździe oraz o terminie powrotu, zakazie kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami, zakazie przebywania w określonych miejscach, a także na innych ograniczeniach swobody oskarżonego, niezbędnych do wykonywania dozoru.

§ 3. Jeżeli zachodzą przesłanki zastosowania tymczasowego aresztowania wobec oskarżonego o przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej na szkodę osoby najbliższej albo innej osoby zamieszkującej wspólnie ze sprawcą, zamiast tymczasowego aresztowania można zastosować dozór, pod warunkiem że oskarżony w wyznaczonym terminie opuści lokal zajmowany wspólnie z pokrzywdzonym oraz określi miejsce swojego pobytu.

§ 4. Oddany pod dozór Policji ma obowiązek stawiania się we wskazanej jednostce organizacyjnej Policji z dokumentem stwierdzającym tożsamość, wykonywania poleceń mających na celu dokumentowanie przebiegu dozoru oraz udzielania informacji koniecznych dla ustalenia, czy stosuje się on do wymagań nałożonych w postanowieniu sądu lub prokuratora. W celu uzyskania takich informacji można wzywać oskarżonego do stawiennictwa w wyznaczonym terminie.

§ 5. W wypadku niestosowania się przez oddanego pod dozór do wymagań określonych w postanowieniu, organ dozorujący niezwłocznie zawiadamia o tym sąd lub prokuratora, który wydał postanowienie”.

OBOWIĄZKI ODDANEGO POD DOZÓR2

Zgodnie z brzmieniem znowelizowanego przepisu art. 275 par. 2 k.p.k. – oddany pod dozór ma obowiązek stosowania się do wymagań zawartych w postanowieniu o zastosowaniu dozoru Policji wydanym przez sąd lub prokuratura. Obowiązek ten może polegać w szczególności na:

- zakazie opuszczania określonego miejsca pobytu

Zakaz opuszczania oznacza, że podejrzany (oskarżony) nie może opuścić miejsca wymienionego przez sąd lub prokuratora w postanowieniu o zastosowaniu dozoru Policji, którym zwykle jest miejscowość, gdzie podejrzany (oskarżony) mieszka lub stale przebywa. W wypadku gdy nie jest możliwe ustalenie takiej miejscowości, co do zasady nie powinno się sięgać po ten środek (Policja nie powinna występować do prokuratora o jego zastosowanie). Zakaz ten nie dotyczy opuszczania tej miejscowości, wynikającego z normalnego trybu życia podejrzanego (oskarżonego), np. związanego z dojazdami do pracy do innej miejscowości lub wykonywania prac rolniczych w innej sąsiadującej wsi. Jak się wydaje, jeżeli podejrzany (oskarżony) wykonuje zawód wymagający ciągłych wyjazdów, np. kierowcy, kolejarza, marynarza, to nie powinno się w ogóle ustanawiać tego zakazu, chyba że organ stosujący wyrazi zgodę na wydalanie się z miejsca zamieszkania w granicach potrzeby wykonywania pracy; zakaz nie może powodować rezygnacji z pracy lub jej zmiany. Zakaz ten powinien polegać na realnym zapewnieniu możliwości nawiązania przez organ procesowy kontaktów z podejrzanym (oskarżonym) tak, aby w każdej chwili mógł się on stawić na wezwanie.

– zgłaszaniu się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu

Obowiązek zgłaszania się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu oznacza, że ma on zgłaszać się do jednostki Policji z częstotliwością określoną w postanowieniu, np. raz lub dwa razy na tydzień, gdzie w Rejestrze Dozorów Policji odnotowywane są jego wizyty. Jest to szczególna forma kontroli podejrzanego (oskarżonego). W ten sposób potwierdza on, że pozostaje do dyspozycji organu procesowego. Ustawa nie określa częstotliwości zgłaszania się w jednostce Policji, pozostawiając to sądowi lub prokuratorowi, który ustalając ją, powinien mieć na uwadze konkretne okoliczności sprawy. Obowiązek ten powinien być ustalany z uwzględnieniem warunków życia podejrzanego (oskarżonego), i to w taki sposób, by nie uniemożliwiał mu lub w istotny sposób nie utrudniał normalnego życia.

– zawiadomieniu organu dozorującego o zamierzonym wyjeździe oraz o terminie powrotu

Obowiązek zawiadamiania organu dozorującego (Policji) o zamierzonym wyjeździe oraz o terminie powrotu nie dotyczy wyjazdu wynikającego z bieżącego załatwiania spraw życiowych, np. nie obejmuje udania się do najbliższego miasta po zakupy, a ma zastosowanie do wyjazdu nieprzewidywanego w normalnych warunkach, np. do wyjazdu do odległej miejscowości na kilka dni w celach turystycznych czy rekreacyjnych3.

– innych ograniczeniach swobody oskarżonego, niezbędnych do wykonywania dozoru

Ogólne określenie ograniczeń daje sądowi lub prokuratorowi szerokie możliwości ich kształtowania; warunkiem nałożenia jest ich niezbędność do wykonywania dozoru Policji. Powinny to być obowiązki, które ułatwiają dozór, a więc takie, które ułatwią pieczę nad podejrzanym (oskarżonym). Jak się wydaje, ograniczenia te mogą polegać np. na zakazie wychodzenia z mieszkania nocą lub określeniu obowiązku powstrzymywania się od nadużywania alkoholu. Z uwagi na to, że dozór Policji jest swoistym instrumentem, który dyscyplinuje podejrzanego (oskarżonego), powinny one (inne ograniczenia) wytwarzać w nim przekonanie, że jego zachowanie jest poddane kontroli, a ograniczenie swobody zmierza do zapobieżenia ucieczce lub ukrywaniu się, a także utrudnianiu w inny bezprawny sposób postępowania karnego.

Poza wcześniej określonymi obowiązkami, do których przestrzegania na podstawie wydanego przez sąd lub prokuratora postanowienia obowiązany jest oddany pod dozór, znowelizowany art. 275 par. 2 k.p.k. wprowadza możliwość nałożenia na oskarżonego (podejrzanego) innych obowiązków polegających na:

– zakazie kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami (w szczególności świadkami lub współoskarżonymi). Obowiązek powstrzymywania się od kontaktu z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób nie oznacza wyłącznie zakazu osobistych kontaktów, ale może polegać również na zakazie wysyłania listów lub wiadomości SMS oraz telefonowania,

– zakazie przebywania w określonych miejscach (przy czym miejsca te mogą zostać określone zarówno rodzajowo, jak i w sposób konkretny, np. w określonym rejonie miasta, w dzielnicy, w której zamieszkuje pokrzywdzony, w konkretnym lokalu gastronomicznym, w którym pracuje osoba, pod adresem której kierowano groźby karalne).

INSTYTUCJA WARUNKOWEGO DOZORU

Zupełną nowością jest wprowadzenie do kodeksu postępowania karnego instytucji tzw. warunkowego dozoru, dotychczas funkcjonującej w oparciu o art. 14 ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Rozwiązanie to określone w art. 275 par. 3 k.p.k. polega na możliwości zastosowania dozoru Policji w miejsce tymczasowego aresztowania, pod warunkiem opuszczenia przez podejrzanego (oskarżonego) zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym lokalu i określeniem przez niego nowego miejsca pobytu.

Instytucja ta znajdować będzie zastosowanie wyłącznie w sprawach o przestępstwa popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej na szkodę osoby najbliższej albo innej osoby zamieszkującej wspólnie ze sprawcą, w tych wypadkach, gdy szczególną przesłanką uzasadniającą zastosowanie tymczasowego aresztowania będzie obawa matactwa (art. 258 par. 1 pkt 2 k.p.k.), a także w niektórych wypadkach zaistnienie przesłanki określonej w art. 258 par. 3 k.p.k. (obawa dopuszczenia się przez oskarżonego kolejnego przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu, na szkodę pokrzywdzonego). Jej prawidłowe stosowanie może skutkować realizacją celu zapobiegawczego przy równoczesnym zmniejszeniu liczby stosowanych tymczasowych aresztowań.

SPOSÓB WYKONYWANIA DOZORU POLICJI

W znowelizowanym art. 275 k.p.k. dodanie par. 4 i par. 5 skutkować będzie ujednoliceniem procedury postępowania jednostek Policji wykonujących dozór Policji, a także sposobu wykonywania dozoru Policji, a tym samym zwiększy skuteczność jego wykonywania i efektywności nadzoru nad jego wykonywaniem przez organ procesowy, który go zastosował. Warto zauważyć, że przepisy par. 4 i par. 5 wprowadzone zostały na wniosek Policji, złożony w toku prac legislacyjnych, a potrzeba ich wprowadzenia uzasadniana była potrzebami praktyki.

Zgodnie z brzmieniem par. 4, oddany pod dozór Policji ma obowiązek stawiania się we wskazanej jednostce organizacyjnej Policji w wyznaczonym terminie. Oddany pod dozór, stawiając się w jednostce organizacyjnej Policji, obowiązany jest do:
a) posiadania dokumentu stwierdzającego tożsamość,
b) wykonywania poleceń mających na celu dokumentowanie przebiegu dozoru,
c) udzielania informacji koniecznych do ustalenia, czy stosuje się on do wymagań nałożonych w postanowieniu sądu lub prokuratora.

Dodać należy, że wprowadzenie unormowania w par. 4 ma także istotne znaczenie w odniesieniu do tych przypadków zastosowania dozoru Policji, które nie obejmują obowiązku stawiania się do organu dozorującego w określonych odstępach czasu, lecz inne spośród obowiązków określonych w art. 275 par. 2 k.p.k.
Znowelizowany przepis art. 275 k.p.k. w dodanym par. 5 wprowadza wymóg niezwłocznego zawiadamiania przez organ dozorujący sądu lub prokuratora, który wydał postanowienie o zastosowaniu dozoru Policji, o niestosowaniu się oddanego pod dozór do wymagań zawartych w postanowieniu.
Realizacja tego obowiązku pozwoli na szybkie reagowanie przez organ będący dysponentem postępowania (prokuratora, sąd) na mogącą godzić w prawidłowy jego bieg sytuację nieefektywności stosowanego dozoru.

Obowiązek niezwłocznego powiadomienia organu stosującego dozór (prokuratora, sądu) o niestosowaniu się oddanego pod dozór spoczywa przede wszystkim na kierowniku jednostki organizacyjnej Policji wykonującej dozór Policji.

DOKUMENTOWANIE PRZEBIEGU DOZORU

Jak wskazuje dotychczasowa praktyka, w jednostkach organizacyjnych Policji wykonujących dozór Policji dokumentowanie przebiegu dozoru odbywa się poprzez dokonywanie zapisów w:
1) Elektronicznej Książce Służby Dyżurnego – w aplikacji „Dozory” – (w formie elektronicznej), uregulowanej, w większości jednostek Policji, decyzją właściwego komendanta wojewódzkiego Policji,
2) Rejestrze Dozoru Policji – w formie papierowej.
Nowelizacja art. 275 k.p.k. pozostanie – co do zasady – bez wpływu na sposób ewidencjonowania i dokumentowania przebiegu dozoru Policji. Nadal będzie on ewidencjonowany i dokumentowany w obu wskazanych formach.
Zainteresowanym Czytelnikom polecamy lekturę pierwszej w polskiej literaturze prawniczej kompleksowej analizy instytucji dozoru Policji w polskim procesie karnym (monografii) pt. Dozór Policji jako środek zapobiegawczy w polskim procesie karnym, której autorem jest dr Jacek Kosonoga.

oprac. w Wydziale Dochodzeniowo-Śledczym BK KGP

1 Z rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z 19 marca 1928 r. – Kodeks postępowania karnego:
Art. 187. § 1. Uznając potrzebę zastosowania środka zapobiegawczego, sąd może zakazać oskarżonemu wydalania się ze stałego miejsca zamieszkania, albo oddać go pod dozór policji państwowej, wójta lub sołtysa albo pod dozór innej władzy, która tego się podejmie, jeżeli środki te są w danym wypadku wystarczające.
§ 2. W razie zakazu wydalania się, nie wolno oskarżonemu opuszczać stałego miejsca zamieszkania bez zezwolenia sądu, a w toku dochodzenia – bez zezwolenia prokuratora.
§ 3. Oddany pod dozór ma nadto obowiązek zgłaszania się do władzy dozorującej w odstępach czasu, określonych w postanowieniu sądu, który prócz tego zobowiązać może oskarżonego do innych ograniczeń jego swobody, ułatwiających wykonywanie dozoru.
§ 4. Jeżeli oskarżony nie stosuje się do zarządzeń wydanych na zasadzie niniejszego artykułu, sąd władny jest zastosować skuteczniejszy środek zapobiegawczy.
2 J. Grajewski, L.K. Paprzycki, S. Steinborn, Kodeks postępowania karnego. Komentarz, tom I (art. 1–424). Zakamycze, 2006 i przywołana tam literatura
3 Jacek Kosonoga, Obowiązek zawiadamiania organu dozorującego o zamierzonym wyjeździe oraz o terminie powrotu (art. 275 § 2 k.p.k.), „Wojskowy Przegląd Prawniczy” nr 2 z 2006 r.