Wydarzenia medialne związane z ujawnieniem przez Policję wykroczeń popełnianych przez osoby korzystające z immunitetu, potrzeba wypracowania czytelnych zasad postępowania policjantów i organów Policji w takich przypadkach, konieczność określenia jasnych zasad występowania organu Policji do ministra sprawiedliwości – prokuratora generalnego z wnioskiem o złożenie kasacji, a także zmiana, z dniem 1 stycznia 2009 r., przepisów procesowego prawa wykroczeń i prawa karnego, odnosząca się do obowiązków Policji w ściganiu m.in. wykroczeń popełnionych przez żołnierzy w czynnej służbie wojskowej, dały podstawę do zmian Zarządzenia nr 323 z 26 marca 2008 r. w sprawie metodyki wykonywania przez Policję czynności administracyjno‑porządkowych w zakresie wykrywania wykroczeń i ścigania ich sprawców.
17 kwietnia 2009 r. komendant główny Policji podpisał Zarządzenie nr 429 zmieniające zarządzenie w sprawie metodyki wykonywania przez Policję czynności administracyjno‑porządkowych w zakresie wykrywania wykroczeń i ścigania ich sprawców, obejmujące swoim zakresem te zagadnienia. Zarządzenie wchodzi z życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia, a wiadomo już, że ten akt prawny ogłoszony zostanie w I połowie maja 2009 r. w Dz. Urz. KGP nr 6, poz. 32. Postanowienia zarządzenia obowiązywać będą w końcu maja br.
ZASADY
Istotnymi i najważniejszymi postanowieniami zmienionego aktu prawa wewnętrznego komendanta głównego Policji są podstawowe zasady:
1. Policjant ujawniający wykroczenie ma możliwość zastosowania środków oddziaływania wychowawczego (art. 41 k.w.) wobec osoby korzystającej z immunitetu popełniającej wykroczenie.
2. W sytuacji, gdy policjant uzna, że zastosowanie środków oddziaływania wychowawczego w stosunku do osób korzystających z immunitetu jest niewystarczające – sporządza notatkę urzędową zawierającą szczegółowy opis zdarzenia oraz dane identyfikujące sprawcę wykroczenia, którą wraz z materiałami przekazuje dyżurnemu jednostki organizacyjnej Policji właściwej dla zdarzenia.
3. W sytuacji, gdy sprawcą wykroczenia jest poseł lub senator, właściwy dla miejsca zdarzenia organ Policji występuje za pośrednictwem ministra sprawiedliwości – prokuratora generalnego do marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej lub marszałka Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z wnioskiem o wyrażenie zgody na pociągnięcie sprawcy wykroczenia do odpowiedzialności karnej.
4. W sytuacji, gdy sprawcą wykroczenia jest sędzia Trybunału Konstytucyjnego lub Trybunału Stanu, właściwy dla miejsca zdarzenia organ Policji występuje do prezesa Trybunału Konstytucyjnego lub przewodniczącego Trybunału Stanu o wyrażenie zgody na pociągnięcie sprawcy wykroczenia do odpowiedzialności karnej.
5. W przypadku, gdy sprawcą wykroczenia jest prezes Najwyższej Izby Kontroli, rzecznik praw obywatelskich, rzecznik praw dziecka, generalny inspektor ochrony danych osobowych lub prezes Instytutu Pamięci Narodowej, właściwy dla miejsca zdarzenia organ Policji występuje do marszałka Sejmu z wnioskiem o wyrażenie zgody na pociągnięcie sprawcy wykroczenia do odpowiedzialności.
6. Jeżeli wykroczenie, związane z wypełnianiem obowiązków służbowych, popełni wiceprezes, dyrektor
generalny i pracownik Najwyższej Izby Kontroli nadzorujący lub wykonujący czynności kontrolne – policjant ogranicza czynności wyjaśniające do czynności niecierpiących zwłoki w celu zabezpieczenia śladów i dowodów, a następnie materiały z tych czynności przekazuje dyżurnemu jednostki organizacyjnej Policji właściwej dla miejsca zdarzenia. Następnie organ Policji właściwy dla miejsca zdarzenia kieruje do prezesa NIK wniosek o wyrażenie przez Kolegium Najwyższej Izby Kontroli zgody na pociągnięcie sprawcy wykroczenia do odpowiedzialności karnej.
7. W sytuacji popełnienia wykroczenia przez funkcjonariusza albo żołnierza Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego lub Agencji Wywiadu policjant ogranicza czynności wyjaśniające do czynności niecierpiących zwłoki w celu zabezpieczenia śladów i dowodów, a następnie materiały z tych czynności przekazuje dyżurnemu jednostki Policji właściwej dla miejsca zdarzenia. Materiały te następnie przekazuje się właściwemu szefowi służby lub agencji albo – w przypadku żołnierza – prokuratorowi wojskowemu, z jednoczesnym powiadomieniem Żandarmerii Wojskowej.
8. Możliwe jest nałożenie na żołnierza w czynnej służbie wojskowej grzywny w drodze mandatu karnego. Jednakże w przypadku, gdy żołnierz w czynnej służbie wojskowej odmówi przyjęcia grzywny w drodze mandatu karnego lub gdy nie uiści w terminie grzywny nałożonej w drodze mandatu zaocznego, organ Policji właściwy dla miejsca zdarzenia zawiadamia o tym prokuratora wojskowego.
9. Jeżeli policjant ujawni wykroczenie scharakteryzowane w art. 10 k.p.w. – podlegające jurysdykcji sądu wojskowego, w sytuacji niecierpiącej zwłoki może zabezpieczyć ślady i dowody wykroczenia przed ich utratą, zniekształceniem lub zniszczeniem, powiadamiając o podjęciu tych czynności Żandarmerię Wojskową. Materiały z czynności wyjaśniających przeprowadzonych w trybie niecierpiącym zwłoki należy niezwłocznie przekazać właściwemu miejscowo prokuratorowi wojskowemu.
10. Policja uprawniona jest do prowadzenia czynności wyjaśniających w sprawach o wykroczenia mające na celu skierowanie wniosku o ukaranie do sądu (art. 54 k.p.w.) w stosunku do żołnierza, który odmówił przyjęcia grzywny w drodze mandatu karnego. Organowi Policji przysługują w tej sytuacji także uprawnienia oskarżyciela publicznego, tj. prawo do kierowania wniosku o ukaranie do sądu powszechnego, występowania przed sądem w charakterze oskarżyciela publicznego oraz wnoszenia środków odwoławczych.
11. Zasady mające zastosowanie w stosunku do żołnierzy polskich w czynnej służbie wojskowej mają także zastosowanie do żołnierzy sił zbrojnych państw obcych przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz członków ich personelu cywilnego, jeżeli wykroczenie pozostaje w związku z pełnieniem obowiązków służbowych.
12. Organ Policji uprawniony jest do sporządzenia projektu wystąpienia do ministra sprawiedliwości – prokuratora generalnego z wnioskiem o złożenie kasacji, który wraz z zebranymi w sprawie dokumentami, stanowiącymi podstawę do złożenia wniosku o wniesienie kasacji, przekazuje komendantowi wojewódzkiemu/stołecznemu Policji. Komendant wojewódzki/stołeczny Policji, po uprzednim uzyskaniu opinii radcy prawnego co do zasadności wystąpienia z wnioskiem o złożenie kasacji, kieruje do ministra sprawiedliwości – prokuratora generalnego wniosek o złożenie kasacji.
CO MOŻE ORGAN POLICJI
Komendant główny Policji uznał, że to organ Policji (komendant miejski, rejonowy, powiatowy Policji, komendant komisariatu, komisariatu specjalistycznego Policji) właściwy jest do podejmowania czynności mających na celu ustalenie, czy nie ma przesłanek negatywnych do skierowania do sądu wniosku o ukaranie osoby korzystającej z immunitetu. Oznacza to, że to organ Policji, bez pośrednictwa komendanta wojewódzkiego/stołecznego Policji, uprawniony jest do zwracania się do odpowiedniego organu z wnioskiem o uzyskanie zgody na pociągnięcie osoby korzystającej z immunitetu do odpowiedzialności karnej za wykroczenie.
Komendant główny Policji uznał też, że po stronie organu Policji, o którym mowa powyżej, leży inicjatywa rozpoczęcia procedury występowania z wnioskiem o złożenie kasacji. Pośredniczenie w procesie komendanta wojewódzkiego/stołecznego Policji jest celowe z uwagi na potrzebę zasięgnięcia opinii właściwego radcy prawnego co do zasadności wniesienia kasacji. Zmienione zarządzenie wprowadziło w życie także wzory wniosku o wyrażenie zgody na pociągnięcie sprawcy wykroczenia do odpowiedzialności karnej oraz wniosku o wniesienie kasacji do ministra sprawiedliwości – prokuratora generalnego, które ułatwić mają organowi Policji podejmowanie czynności w tym kierunku.
WĄTPLIWOŚCI
W praktyce organów Policji pojawiają się wątpliwości odnoszące się do pytania, czy użyty w par. 11 ust. 2 Wytycznych Komendanta Głównego Policji z 3 stycznia 2006 roku w sprawie postępowania policjantów wobec uczestników ruchu drogowego korzystających z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych lub konsularnych oraz korzystających z immunitetów krajowych zapis: należy poprzestać na zwróceniu uwagi oznacza, że wobec chronionych immunitetem uczestników ruchu drogowego możliwe jest jedynie stosowanie zwrócenia uwagi i czy jest ono tożsame z zastosowaniem środków oddziaływania wychowawczego określonych w art. 41 k.w.
Chybiona jest jednak opinia, że zwrócenie uwagi ogranicza się jedynie do takiej formy przywołania sprawcy do zachowania zgodnego z prawem. Istotne jest, że w myśl art. 41 k.w. można stosować dowolne środki oddziaływania wychowawczego (środki perswazyjne), w tym pouczenie, zwrócenie uwagi lub ostrzeżenie. Tym samym należy rozumieć, że zwrócenie uwagi, o którym mowa, to jedynie jedna z możliwych do zastosowania form reakcji na wykroczenie popełnione przez sprawcę – uczestnika ruchu drogowego popełniającego wykroczenie i korzystającego z immunitetu.
WIĘCEJ UPRAWNIEŃ
Biuro Prewencji KGP prowadzi obecnie prace nad zaprojektowaniem zmian w ustawie o Policji oraz ustawie Kodeks postępowania karnego, których celem jest umożliwienie Policji dostępu do informacji dotyczących danych osoby wykonującej połączenia (tzw. billingów) na potrzeby postępowań w sprawach o wykroczenia. Zgodę na procedowanie w tym kierunku wyraził podsekretarz stanu w MSWiA Adam Rapacki.
Potrzebę uzyskiwania tego typu uprawnień wskazują organy Policji. Problematyka ta podnoszona była także podczas konferencji naukowej pt.: „Reakcja Policji na popełnione wykroczenia”, która odbyła się w dniach 1–2 grudnia 2008 r. w Wyższej Szkole Policji w Szczytnie. Spotkanie to dało podstawę do wielu cennych refleksji na temat potrzeby współpracy Policji z innymi organami zajmującymi się ochroną porządku publicznego, a także wskazało na konieczność stworzenia nowych rozwiązań, które uprościłyby procedurę wykroczeniową.
Agata Krysiak
Biuro Prewencji KGP