W rzeczywistości z odbiorem nadgodzin bywa różnie – zwłaszcza w małych jednostkach, gdzie praca ponad normę jest jedynym sposobem na załatanie braków kadrowych, lub w niektórych rodzajach służby, gdzie sam charakter czynności/liczba zdarzeń wymusza nadgodziny (np. dochodzeniowcy, kierowcy).
Powszechną praktyką jest „przymusowe” udzielanie zgody na odbiór – nie wtedy, gdy policjant rzeczywiście tego potrzebuje, ale w czasie, który przełożony uzna za właściwy. Bywa też, że zgoda taka w ogóle nie jest udzielana, ani nie jest przyznawana rekompensata pieniężna za nadgodziny. W pierwszym półroczu 2008 roku policjanci wypracowali łącznie 1 770 997 nadgodzin, z czego za 472 915 nie udzielono im czasu wolnego ani nie wypłacono rekompensaty pieniężnej.
CO NA TO ZESPÓŁ?
NSZZ Policjantów niejednokrotnie poruszał problem, ale zawsze napotykał na mur niezrozumienia ze strony służbowej. Można jednak mówić o zmianie w podejściu do zagadnienia, skoro komendant główny powołał zespół, którego zadaniem było przeanalizowanie przepisów dotyczących czasu pracy policjantów, w tym zasad ewidencji i norm, wynagradzania za służbę ponad przyjętą normę, w godzinach nocnych oraz dniach ustawowo wolnych od pracy. Zakończył on pracę 30 listopada 2008 roku i przekazał MSWiA następujące propozycje:
– okresowej wypłaty rekompensaty finansowej za przepracowane godziny nadliczbowe dla niektórych policjantów,
– rozszerzenia uprawnień do czasu wolnego za służbę ponad ustawową normę,
– skatalogowania sytuacji, w których policjantom za wysłużone nadgodziny nie będzie przysługiwał odbiór czasu wolnego lub rekompensata pieniężna (np. udział w operacjach policyjnych).
Zespół odrzucił propozycje wydłużenia okresu, w którym ustala się zadania służbowe policjanta (obecnie 40-godzinny tydzień), oraz wprowadzenia limitu nadgodzin, powyżej którego mógłby zdezorganizować służbę w ogniwach pracujących w systemie ciągłym lub zmianowym. Propozycje zespołu dotyczą zmian w sposobie ewidencjonowania czasu pracy, sprecyzowania pojęcia „służba w porze nocnej”, a także konieczności zagwarantowania policjantom co najmniej jednej wolnej soboty i niedzieli (łącznie) w miesiącu.
PŁATNE NADGODZINY
Obecnie jedynym finansowym wynagrodzeniem za nadgodziny są pieniądze przekazywane przez radę gminy/powiatu za tzw. służby dodatkowe. W myśl proponowanych przez zespół rozwiązań, wzorem pozostałych służb podległych MSWiA, Policja mogłaby płacić funkcjonariuszom także za inne formy ponadnormatywnego czasu pracy – jeśli w danym okresie rozliczeniowym nie udzielono by im czasu wolnego w wymiarze równym przepracowanym nadgodzinom.
Okres rozliczeniowy wynosiłby 3 miesiące, a wysokość finansowej rekompensaty wynosiłaby 1/30 część miesięcznego uposażenia zasadniczego wraz z dodatkami o charakterze stałym za każde rozpoczęte 8 godzin nadliczbowych.
Zwiększyłaby się również liczba funkcjonariuszy uprawnionych do tego rodzaju wynagrodzeń. Teraz przywileju odbierania czasu wolnego lub ewentualnych rekompensat pieniężnych pozbawieni są wszyscy policjanci otrzymujący dodatki funkcyjne.
Zespół zaproponował, by ograniczenie to miało zastosowanie wyłącznie w stosunku do komendantów szkół policyjnych i policjantów powoływanych na stanowiska służbowe, gdyż „w wielu przypadkach różnice występujące pomiędzy kwotami przyznanych policjantom dodatków służbowych oraz funkcyjnych są nieznaczne i nie rekompensują policjantom zajmującym stanowiska kierownicze (samodzielne), zwłaszcza niższego szczebla, braku uprawnienia wynikającego z art. 33 ust. 3 ustawy o Policji”.
Wprowadzenie odpłatności za nadgodziny, według szacunków zespołu, kosztowałoby Policję 13 487 508 złotych, które miałyby zostać wygospodarowane z funduszu na uposażenia policjantów, głównie ze środków pochodzących z wakatów. Tryb przyznawania rekompensat musiałby zostać określony w rozporządzeniu ministra SWiA, wydanym na podstawie zmienionej ustawy o Policji.
WOLNE PO NOCCE
Innowacją w podejściu do czasu pracy policjanta byłoby też, rekomendowane przez zespół, wprowadzenie obligatoryjnego udzielania funkcjonariuszowi pełniącemu służbę w porze nocnej w systemie zmianowym (po 8 godzin) co najmniej 14 godzin wolnego po 8 godzinach służby w miejsce obecnych 10 godzin wolnych (i 48 godzin po 5 kolejnych służbach nocą). Odnośnie do służb pełnionych w 12-godzinnym systemie zmianowym poza porą nocną zespół zaproponował odstąpienie od obligatoryjnego dotychczas udzielania policjantom 24 godzin wolnego po 12 godzinach służby na rzecz udzielania co najmniej 12 godzin wolnego po takiej zmianie.
Samo pojęcie „służby w porze nocnej” nie jest dotąd jednoznacznie zdefiniowane w wewnętrznych przepisach; nie ma też określonego limitu takich służb w ciągu miesiąca. Propozycje zmian „służbą w porze nocnej” określają co najmniej 4-godzinną pracę między 22.00 a 6.00. Funkcjonariusz mógłby pełnić w miesiącu maksymalnie osiem 12-godzinnych lub dziesięć 8-godzinnych służb w porze nocnej. Sugestią zespołu jest również rozszerzenie kręgu policjantek i policjantów zwolnionych od pełnienia takich służb. Dotychczas wyłączone z nich były kobiety w ciąży oraz jedyni opiekunowie dziecka w wieku do lat ośmiu lub osoby wymagającej stałej opieki. Dołączyć do nich miałyby kobiety karmiące dziecko piersią i jedno z rodziców w sytuacji, gdy oboje są policjantami.
WEEKEND DLA RODZINY, EWIDENCJA DLA POLICJANTA
Kolejną propozycją zespołu jest zagwarantowanie policjantom minimum jednej wolnej soboty i niedzieli (łącznie) w miesiącu. Obecnie obowiązujące przepisy nie mówią nic na ten temat, tak że funkcjonariuszowi można wyznaczyć służby w każdy weekend w miesiącu. Czas pracy policjanta i wydanie polecenia jego przedłużenia miałby być ewidencjonowany w stosownym rejestrze prowadzonym przez przełożonego właściwego w sprawach osobowych (obecnie kierownik komórki organizacyjnej tylko wydaje polecenie przedłużenia czasu pracy i powiadamia o tym tego przełożonego). Na żądanie ewidencja byłaby udostępniana do wglądu policjantowi.
Propozycje zmian trafiły do MSWiA, które ma się do nich ustosunkować.
Przemysław Kacak
ilustracja Krzysztof Zaczkiewicz
Przy pisaniu artykułu posiłkowałem się prezentacją zamieszczoną na Internetowym Serwisie Policyjnym www.isp.policja.pl
1 770 997 – tyle nadgodzin wypracowali policjanci w pierwszym półroczu 2008 r.
Kwestie związane z: normą czasu pracy, możliwościami przedłużania go ponad normę, odbiorem czasu wolnego za nadgodziny, rekompensatami pieniężnymi za nadgodziny szczegółowo reguluje dział szósty „Czas pracy” ustawy Kodeks pracy z 26 czerwca 1974 r.
Policjanci nie podlegają jednak tym regulacjom; stosują się do nich przepisy:
• Ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz.U. z 2007 r. nr 43, poz. 277 – ze zm.):
Art. 33. 1. Czas pełnienia służby policjanta jest określony wymiarem jego obowiązków, z uwzględnieniem prawa do wypoczynku.
2. Zadania służbowe policjanta powinny być ustalone w sposób pozwalający na ich wykonanie w ramach 40-godzinnego tygodnia służby, w 3-miesięcznym okresie rozliczeniowym.
3. W zamian za czas służby przekraczający normę określoną w ust. 2 policjantowi udziela się czasu wolnego od służby w tym samym wymiarze, z wyjątkiem przypadku, o którym mowa w art. 112 ust. 3, albo może mu być przyznana rekompensata pieniężna, o której mowa w art. 13 ust. 4a pkt 1.
4. Przepisu ust. 3 nie stosuje się do policjanta uprawnionego do dodatku funkcyj-nego.
5. Liczba godzin służby przekraczających normę określoną w ust. 2, za którą przyznano rekompensatę pieniężną, o której mowa w art. 13 ust. 4a pkt 1, nie może przekraczać 1/4 tygodniowego wymiaru czasu służby policjanta w 3-miesięcznym okresie rozliczeniowym.
6. Minister właściwy do spraw wewnętrznych określi, w drodze rozporządzenia, rozkład czasu służby, uwzględniając tygodniowy oraz dzienny wymiar czasu służby, przypadki przedłużenia czasu służby ponad ustaloną normę, a także wprowadzenie dla policjantów zmianowego rozkładu czasu służby. Nadto rozporządzenie powinno określić sposób pełnienia przez policjantów dyżurów domowych, jak też warunki i tryb udzielania policjantom czasu wolnego od służby lub przyznawania rekompensaty pieniężnej, o której mowa w art. 13 ust. 4a pkt 1, a ponadto grupy policjantów zwolnionych z pełnienia służby w porze nocnej, niedziele i święta.
Art. 13. 4a. Rada powiatu lub rada gminy może przekazać, na warunkach określonych w porozumieniu zawartym między organem wykonawczym powiatu lub gminy a właściwym komendantem powiatowym (miejskim) Policji, środki finansowe stanowiące dochody własne powiatu lub gminy, dla Policji z przeznaczeniem na:
1) rekompensatę pieniężną za czas służby przekraczający normę określoną w art. 33 ust. 2,
2) nagrodę za osiągnięcia w służbie,
dla policjantów właściwych miejscowo komend powiatowych (miejskich) i komisariatów, którzy realizują zadania z zakresu służby prewencyjnej.
Art. 112. 3. Policjantowi uczestniczącemu bezpośrednio, na podstawie porozumienia, o którym mowa w art. 5a ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o bezpieczeństwie imprez masowych (Dz.U. z 2005 r. nr 108, poz. 909), w zabezpieczeniu przez Policję bezpieczeństwa i porządku publicznego w trakcie imprezy masowej w czasie, o którym mowa w art. 33 ust. 3, wypłaca się dodatkowe wynagrodzenie za każdą rozpoczętą godzinę wykonywania tych czynności, w wysokości 2/170 kwoty przeciętnego miesięcznego uposażenia zasadniczego policjantów wraz z dodatkami o charakterze stałym, ustalonego za czerwiec roku ubiegłego i ogłaszanego przez Komendanta Głównego Policji w Dzienniku Urzędowym Komendy Głównej Policji.
Art. 114. 1. Policjant zwalniany ze służby otrzymuje (...)
2) ekwiwalent pieniężny za niewykorzystane urlopy wypoczynkowe lub dodatkowe oraz za niewykorzystany czas wolny od służby przyznany na podstawie art. 33 ust. 3, nie więcej jednak niż za ostatnie 3 lata kalendarzowe.
oraz
• Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 października 2001 roku w sprawie rozkładu czasu służby policjantów (Dz.U. nr 131, poz. 1471)
Czekamy
Antoni Duda, przewodniczący Zarządu Głównego NSZZ Policjantów:
– Służby podlegające MSWiA: Straż Graniczna, Państwowa Straż Pożarna mają unormowaną rozporządzeniami kwestię finansowej rekompensaty za nadgodziny i przepracowane dni ustawowo wolne od pracy. Wyjątkiem jest Policja, w której można jedynie odebrać czas wolny, ewentualnie otrzymać pieniądze, ale tylko wtedy, gdy za dodatkowe służby wypłaci je gmina bądź powiat. Dlaczego mamy być w gorszym położeniu niż pozostałe służby? Odbieranie czasu wolnego to zła praktyka, krzywdzi funkcjonariuszy. Czym innym jest możliwość bycia z rodziną w niedzielę lub w dniu ustawowo wolnym od pracy, a czym innym odbiór wolnego gdzieś w środku tygodnia. Często zresztą przymusowo, bo przełożeni zezwalają na odbiór nie wtedy, kiedy policjant chce lub potrzebuje mieć dzień wolny, ale gdy mają taką możliwość.
Stąd w ramach sporu zbiorowego z komendantem głównym Policji znalazła się też sprawa rekompensaty finansowej za nadgodziny. To policjant powinien decydować, czy chce gotówki, czy odbioru wolnego za czas przepracowany ponad określoną w ustawie 40-godzinną normę. Związek nie jest do końca zadowolony z tego, co wypracował zespół powołany przez komendanta głównego do opracowania nowych rozwiązań w tej kwestii, niemniej widzimy postęp. Dotychczas bowiem ilekroć poruszaliśmy ten temat, było to jak rzucanie grochem o ścianę. Czekamy na stanowisko MSWiA, do którego skierowano propozycje zmian.
Wysłuchał PK
Jak to wygląda u innych? Estonia: Finlandia: Francja: Holandia: Luksemburg: Niemcy: Słowenia: Wielka Brytania: Opracowano na podstawie informacji od polskich oficerów łącznikowych i redaktorów pism policyjnych w państwach UE
Czechy:
7,5 godziny pracy plus pół godziny na posiłek przez pięć dni, co daje 37,5 godziny „czystej” służby tygodniowo; pierwszych 150 nadgodzin nie jest w żaden sposób gratyfikowanych,
dopiero od 151. nadgodziny dostaje się w zamian wolne lub pieniądze w wysokości równej wynagrodzeniu za normalny czas pracy.
40-godzinny tydzień pracy; ustalony limit nadgodzin – maksymalnie 4 tygodniowo; za pracę ponad normę można mieć wolne, ale zwykle policjanci wybierają rekompensatę pieniężną.
Czas pracy liczony jest w cyklach 3-tygodniowych, w trakcie których policjant musi przepracować 114 godzin i 45 minut (tygodniowo daje to 38 godz. i 15 min).
Następnych 18 nadgodzin jest dodatkowo płatnych – plus 50 proc.; od 19. nadgodziny wzwyż fińska policja płaci swoim funkcjonariuszom podwójną stawkę.
Funkcjonariusze policji państwowej mają status urzędników państwowych, tak jak na przykład nauczyciele. Dlatego pracują 35 godzin tygodniowo, a wszystkie nadgodziny mają płatne.
Żandarmeria państwowa ma natomiast status służby militarnej. Żandarm pracuje 40 godzin tygodniowo (teoretycznie), nie ma płatnych nadgodzin, a wolne dostaje tylko po służbie nocnej.
36-, 38- lub 40-godzinny tydzień pracy, w zależności od rodzaju służby; za nadgodziny odbiera się wolne lub gotówkę.
40-godzinny tydzień pracy; nadgodziny nie są płatne, przysługuje wolne.
zależnie od landu 40- lub 42-godzinny (z nieco wcześniejszą emeryturą) tydzień pracy. Większość landów ma obecnie mniejsze lub większe kłopoty finansowe, więc nadgodziny z reguły nie są płatne,
jedynie niektóre służby, jak obserwacja (tzw. jednostki specjalne) i antyterroryści mają je płatne, ale w ograniczonym zakresie (np. pierwszych 50 nadgodzin w roku), za pozostałe odbiera się wolne w ciągu
maksymalnie 1–2 lat, po tym okresie nieodebrane przepadają.
40-godzinny tydzień służby, nadgodziny są płatne.
40-godzinny czas pracy, choć większość policjantów pracuje ponad tę normę, jednak nadgodziny płatne mają tylko funkcjonariusze dwóch najniższych szczebli – konstable i sierżanci.
W skali roku kosztuje to brytyjskich podatników ponad pół miliona funtów.
