We wrześniu 2014 r. została powołana Wspólna Grupa Zadaniowa ds. Przeciwdziałania Cyberprzestępczości (J-CAT – Joint Cybercrime Action Taskforce), którą ulokowano w Europejskim Centrum ds. Walki z Cyberprzestępczością (EC3) Europolu. Rolą zespołu J-CAT jest pomoc w zwalczaniu cyberprzestępczości na terenie UE i poza nią.
Cel J-CAT stanowi kierowanie skoordynowanymi działaniami, opartymi na danych wywiadowczych, wymierzonymi przeciwko kluczowym zagrożeniom i celom w obszarze cyberprzestępczości. Odbywa się to głównie przez ułatwienie swoim partnerom wspólnej identyfikacji celów i zagrożeń, ustalanie priorytetów, jak również pomoc w przygotowywaniu, wszczynaniu i prowadzeniu transgranicznych dochodzeń i operacji.
ZADANIA I STRUKTURA
Zespół J-CAT działa w ściśle określonym obszarze, do którego można zaliczyć:
• przestępstwa cyberzależne;
• międzynarodowe oszustwa płatnicze;
• wykorzystywanie seksualne dzieci w internecie;
• podmioty ułatwiające dokonywanie cyberprzestępczości (np. bulletproof hosting, usługi counter-antivirus, kryminalne wykorzystanie sieci dark web itp.).
Trzon grupy zadaniowej J-CAT stanowi stały zespół operacyjny składający się z oficerów łącznikowych ds. cyberprzestępczości kilku państw członkowskich Unii Europejskiej oraz z partnerów spoza tego obszaru, którzy mają swoje przedstawicielstwo w siedzibie Europolu w Hadze.
Aktualnie cyberoficerowie łącznikowi pochodzą z:
• dziewięciu państw członkowskich UE (Austrii, Francji, Niemiec, Włoch, Holandii, Rumunii, Polski, Szwecji i Hiszpanii – reprezentowanej przez dwie agencje: Policía Nacional i Guardia Civil);
• siedmiu krajów partnerskich spoza UE: Australii, Kanady, Kolumbii, Norwegii, Szwajcarii, Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych – reprezentowanych przez trzy agencje: Federalne Biuro Śledcze (FBI), Secret Service oraz Internal Revenue Service;
• Europejskiego Centrum ds. Cyberprzestępczości (EC3) Europolu.
Wszyscy funkcjonariusze są stale wspierani przez specjalistów i analityków EC3 Europolu. Mają też możliwość bezpośredniej współpracy z przedstawicielami organów procesowych za pośrednictwem, będącego prokuratorem, eksperta krajowego, który jest oddelegowany z Eurojustu do EC3 Europolu. Głównym jego zadaniem jest regularna współpraca z EC3 i J-CAT w celu omawiania spraw i projektów będących przedmiotem wspólnego zainteresowania.
Zespół J-CAT ustala priorytety i wybiera sprawy do dalszego prowadzenia m.in. na podstawie propozycji oficerów łącznikowych danego kraju. Jego członkowie wybierają najodpowiedniejsze propozycje, udostępniają, gromadzą i wzbogacają dane dotyczące przedmiotowych spraw, opracowują plan działania, którym kieruje kraj składający wybraną propozycję, a także dbają o to, by sprawa była gotowa, aby stać się celem działań organów ścigania – jest to proces, który obejmuje konsultacje z organami sądowymi, identyfikację wymaganych zasobów i podziału obowiązków.
J-CAT jest kierowany przez zarząd składający się z co najmniej jednego przedstawiciela organów ścigania z każdej agencji członkowskiej. Natomiast sam zarząd jest reprezentowany przez kraj będący przewodniczącym i wiceprzewodniczącym, które są wybierane w wyniku cyklicznego głosowania. Głównym zadaniem zarządu J-CAT wraz z EC3 jest wyznaczanie kierunku strategicznego oraz zajmowanie się sprawami taktycznymi i operacyjnymi.
SUKCESY
Do tej pory zespół zadaniowy J-CAT był zaangażowany w wiele głośnych operacji:
• aresztowanie w Hiszpanii, Włoszech i Francji osób tworzących grupy WhatsApp w celu produkcji i wymiany materiałów dotyczących wykorzystywania seksualnego dzieci; wymiana ta obejmowała tworzenie „naklejek” emoji przedstawiających wykorzystywanie seksualne dzieci i innych ekstremalnych materiałów, które następnie były szeroko rozpowszechniane;
• aresztowanie 36-letniej osoby w Wielkiej Brytanii za kradzież około 10 milionów euro w kryptowalucie IOTA od ponad 85 ofiar na całym świecie, w tym pochodzących z Polski;
• działania operacyjne w kwietniu 2018 r. przeciwko platformie handlowej webstresser.org i jej użytkownikom; webstresser.org został uznany za największy na świecie rynek wynajmu usług DDoS (Distributed Denial of Service), z ponad 136 000 zarejestrowanych użytkowników i czterema milionami ataków; zorganizowane ataki skierowane na krytyczne usługi internetowe banków, instytucji rządowych i policji, sił zbrojnych, a także ofiar w branży gier;
• likwidacja sieci Double VPN, która była chętnie wykorzystywana przez cyberprzestępców; operacja zakończyła się sukcesem w wyniku działań na całym świecie.
POLSKA W J-CAT
Oprócz działań operacyjnych, w 2018 r. i 2019 r. zorganizowano także wiele działań informacyjnych w Holandii, Szwajcarii, Norwegii, Niemczech i Szwecji. Te pokazy miały na celu podniesienie świadomości i wzmocnienie współpracy z krajowymi, regionalnymi i lokalnymi jednostkami cyberpolicji oraz przedstawicielami wymiaru sprawiedliwości z obecnych krajów członkowskich J-CAT. Ponad 600 praktyków zajmujących się egzekwowaniem prawa cybernetycznego i sądownictwem wzięło udział w objazdowych pokazach, które obejmowały prezentacje narzędzi i usług świadczonych przez EC3 Europolu oraz rodzajów wsparcia oferowanego przez oficerów łącznikowych J-CAT ds. cyberprzestępczości. Takie działania uświadamiające wraz z seminariami online, organizowane przez CEPOL, przyniosły już konkretne wyniki operacyjne, np. wzrost wkładu operacyjnego oraz zwiększone wykorzystanie narzędzi udostępnianych przez Europol.
Biuro do Walki z Cyberprzestępczością KGP, widząc potrzebę wzmocnienia współpracy międzynarodowej, skierowało jesienią 2018 r. wniosek aplikacyjny o przyjęcie do zespołu J-CAT. W wyniku głosowania dotychczasowych państw członkowskich Polska stała się pełnoprawnym członkiem tej grupy zadaniowej i w lutym 2019 r. pierwszy oficer łącznikowy ds. cyberprzestępczości został oddelegowany do siedziby Europolu w Hadze. Oficer ten odgrywa jednocześnie rolę przedstawiciela w zespole J-CAT, w którym zajmuje się realizacją koordynowanych operacji, ponadto z poziomu polskiego biura łącznikowego wspiera krajowe jednostki Policji w zakresie realizacji bieżących zadań. Podstawowym narzędziem oficerów łącznikowych jest system SIENA (System Bezpiecznej Wymiany Informacji z Europolem), który pozwala na błyskawiczną wymianę informacji z krajami partnerskimi na całym świecie. Dzięki obecności w zespole J-CAT krajowe jednostki Policji miały możliwość wzięcia udziału w kilku międzynarodowych operacjach realizowanych także na terenie Polski. Można do nich zaliczyć m.in.:
• usunięcie trojana Imminent Monitor Remote Access (IM-RAT), który był w stanie zapewnić cyberprzestępcom pełną zdalną kontrolę nad komputerem ofiary; to narzędzie było używane w 124 krajach i zostało sprzedane ponad 14 500 kupującym;
• likwidacja grupy przestępczej Infinity Black sprzedającej bazy danych z milionami danych uwierzytelniających; we współpracy ze Szwajcarią grupa została rozbita na terenie Polski;
• 20 aresztowań w wielomilionowej sprawie
QQAAZZ dotyczącej prania brudnych pieniędzy;
• zatrzymanie w lipcu 2021 r. na terenie Warszawy rosyjskojęzycznej grupy cyberprzestępców, dokonującej ataków typu „blackbox” na bankomaty w wielu krajach Europy.
kom. Marcin Bednarz
oficer łącznikowy J-CAT