Szanse związane z otwarciem granic, wspólnym rynkiem oraz funduszami unijnymi przyczyniły się do dynamicznego rozwoju kraju. Akcesja Polski do Wspólnoty oznaczała także wymierne korzyści związane z kwestiami bezpieczeństwa. W ciągu ostatnich 20 lat polska Policja przeszła wiele przeobrażeń, stając się nowoczesną i skutecznie realizującą swoje zadania formacją.

Dzięki dostępowi do wspólnych baz danych, międzynarodowej wymianie informacji, licznym inicjatywom szkoleniowym oraz udziale we wspólnie realizowanych projektach, polscy policjanci zyskali nowe narzędzia i możliwości, wspierające ich codzienną służbę w walce z przestępczością zarówno w kraju, jak i na międzynarodowej arenie.

W tym artykule chcemy przyjrzeć się temu, jak podpisanie traktatu o przystąpieniu RP do Unii Europejskiej wpłynęło na funkcjonowanie naszej formacji.

Wiem, umiem, potrafię – polski policjant na unijnym szkoleniu

Obecność polskiej Policji w Unii Europejskiej otworzyła przed nią nowe perspektywy w zakresie edukacji i szkoleń. Dziś każdy funkcjonariusz Policji – jeśli tylko chce – może skorzystać z bogatej oferty profilowanych kursów służących podnoszeniu wiedzy i umiejętności w wybranych dziedzinach.

Od 2000 r. w strukturach Unii Europejskiej istnieje specjalistyczna agencja zorientowana na opracowywanie, wdrożenie i koordynację szkoleń służb mundurowych. Jest to Cepol – Unijna Agencja ds. Szkoleń w Dziedzinie Ścigania. Cepol skupia sieć instytucji szkoleniowych organów ścigania i porządku publicznego państw członkowskich UE oraz wybranych państw trzecich.

Obecny mandat agencji skupia się na realizacji szkoleń w obszarach dotyczących ochrony praw człowieka i podstawowych wolności, zapobiegania terroryzmowi i poważnej przestępczości oraz zwalczania ich, utrzymywania porządku publicznego, zwłaszcza w kontekście międzynarodowych operacji policyjnych towarzyszących ważnym wydarzeniom, a także planowania i zarządzania misjami UE.

Wśród oferowanych przedsięwzięć szkoleniowych można znaleźć zarówno szkolenia stacjonarne (kursy, seminaria, warsztaty, konferencje), jak i kursy on-line, moduły e-learningowe, krótkie seminaria internetowe – webinary, cyfrowe lekcje poglądowe – e-Lessons, a także wspólne programy szkolenia tworzone w celu harmonizacji systemów szkolnictwa policyjnego.

Pomoc, wsparcie, rozwój…

Akcesja Polski do Unii Europejskiej zmieniła całkowicie postrzeganie polskiej Policji na arenie międzynarodowej w obszarze programów i projektów pomocowych. Przed akcesją (pre-accesion period) oraz w pierwszych latach po akcesji (transition facility period) polska Policja, korzystając z doświadczenia krajów partnerskich UE, była beneficjentem licznych projektów współpracy bliźniaczej (Twinning) dotyczących różnych aspektów zapobiegania i zwalczania przestępczości.

Stworzona 25 lat temu formuła Twinningu jest wyjątkowym narzędziem skierowanym wyłącznie do organów administracji publicznej, a zrealizowane z jej wykorzystaniem przedsięwzięcia przyczyniły się m.in. do polepszenia współpracy polskiej Policji ze społeczeństwem w ramach tzw. community policing, wdrożenia programu otwartych komisariatów, zbudowania struktur wywiadu kryminalnego i wprowadzenia metod analizy kryminalnej w procesie wykrywczym, czy też utworzenia Biura SIRENE oraz opracowania procedur postępowania w zakresie wymiany informacji w ramach SIS.

Jako instytucja spełniająca unijne standardy polska Policja płynnie przeszła z roli biorcy pomocy do roli jej dawcy, dzieląc się doświadczeniem i wiedzą ekspercką nie tylko z kolejnymi krajami kandydującymi do UE, ale także krajami słabiej rozwiniętymi, dla których polskie doświadczenie okresu transformacji ustrojowo-gospodarczej było i jest bardzo cenne. Reasumując – nasza 20-letnia obecność w UE to nie tylko przywilej korzystania z wielu programów dla krajów członkowskich, ale przede wszystkim obowiązek ciągłego wspierania wysiłku krajów trzecich w podnoszeniu standardów codziennej pracy policyjnej oraz wdrażaniu unijnego acquis communautaire.

Uczestnictwo polskiej Policji w działaniach pomocowych to z jednej strony wsparcie beneficjentów w ich dążeniach do integracji ze strukturami Unii Europejskiej, z drugiej zaś – umacnianie wizerunku naszej służby jako stabilnego partnera, któremu zależy na kształtowaniu bezpieczeństwa wewnętrznego Unii przez budowanie bezpieczeństwa zewnętrznego.

W trosce o pokój. Policja na misji

Są w polskiej Policji funkcjonariusze, którzy – chociaż na służbie – pozostają daleko poza granicami kraju. W policyjnym żargonie określa się ich „misjonarzami”, istotnie bowiem na ich barkach spoczywa wymagająca i odpowiedzialna misja zapewnienia porządku, bezpieczeństwa i pokoju w wybranych miejscach świata objętych konfliktami.

Od momentu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej dynamicznie wzrosło zaangażowanie polskich policjantów w realizację misji zagranicznych. Pod auspicjami Unii Europejskiej nasi funkcjonariusze wzięli udział łącznie w dziewięciu różnych misjach pokojowych i stabilizacyjnych. Ich zadania to przede wszystkim monitorowanie sytuacji w kraju delegowania pod kątem zagrożeń dla bezpieczeństwa, doradztwo, prowadzenie szkoleń oraz realizacja działań wynikających ze specyfiki mandatu danej misji. Obecnie stale są utrzymywane Polskie Kontyngenty Policyjne w Gruzji, Kosowie, Ukrainie i Armenii, do których polscy funkcjonariusze są delegowani w zależności od potrzeb konkretnej misji.

Na szczególną uwagę zasługuje obecność polskich policjantów stacjonujących w bazie w Mitrovicy w ramach Jednostki Specjalnej Polskiej Policji w Kosowie, odgrywającej ważną rolę stabilizacyjną w regionie. Udział polskiej Policji w misjach zagranicznych to ważny element budowania jej pozytywnego wizerunku na arenie międzynarodowej, a skalę zaangażowania funkcjonariuszy pełniących służbę z dala od domu najlepiej oddają liczby. Nie można w tym miejscu nie wspomnieć o prestiżowej służbie reprezentujących polską Policję za granicą – oficerów łącznikowych. Są oni nieocenioną pomocą w sprawnej i bezpośredniej wymianie informacji, zwłaszcza wtedy, gdy określone działania muszą być wykonane tu i teraz. Wstąpienie Polski do Unii Europejskiej oraz wynikająca z tego faktu intensyfikacja współpracy policyjnej pozwoliły na poszerzenie sieci oficerów łącznikowych.

Nic o nas bez nas – głos polskiej Policji w kształtowaniu unijnego prawa

Przedstawiciele polskiej Policji dbają o to, by najważniejsze dla nas sprawy były odpowiednio prezentowane na unijnych forach. W tym świetle ważną kwestią są grupy robocze, w ramach których wypracowuje się politykę Unii Europejskiej w sprawach istotnych dla bezpieczeństwa. Obecnie – jako polska Policja – jesteśmy czołową organizacją w ramach grup roboczych Rady Unii Europejskiej – LEWP, IXIM oraz HDG. Grupa Robocza ds. Egzekwowania Prawa (LEWP) zajmuje się m.in. opracowywaniem polityk związanych z egzekwowaniem prawa oraz innymi inicjatywami legislacyjnymi ukierunkowanymi na zapobieganie przestępstwom, ich wykrywanie i ściganie. IXIM to Grupa Robocza ds. Wymiany Informacji w Dziedzinie Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych, kształtująca politykę Unii Europejskiej w zakresie zarządzania informacjami i baz danych. Z kolei Horyzontalna Grupa ds. Narkotyków (HDG) promuje inicjatywy ustawodawcze dotyczące ograniczenia podaży i popytu narkotyków.

Rozwiązania prawne przekładają się wprost na kształtowanie poziomu bezpieczeństwa. Dobrą ilustracją tego faktu jest tzw. decyzja z Prüm stanowiąca dla Policji efektywne narzędzie współpracy w obszarze zwalczania terroryzmu i przestępczości transgranicznej opierające się na sprawnej wymianie informacji dotyczących DNA, odcisków palców oraz danych rejestracyjnych pojazdów między państwami członkowskimi Unii Europejskiej. Kolejnym rozwiązaniem prawnym, które zwiększyło możliwości Policji w zakresie ścigania sprawców przestępstw, był Europejski Nakaz Aresztowania (ENA). Wydawany jest w toku uproszczonego postępowania sądowego pozwalającego na przekazanie podejrzanych lub oskarżonych na potrzeby ścigania przestępstw, wykonania wyroku pozbawienia wolności lub zastosowania środka zabezpieczającego polegającego na pozbawieniu wolności. Pozwala na uniknięcie długotrwałych procedur ekstradycyjnych na całym obszarze Wspólnoty, przez co stanowi skuteczne narzędzie ścigania przestępców.

Oczy i uszy Policji – międzynarodowa wymiana informacji

Trzy lata po wejściu do Unii Europejskiej Polska dołączyła do strefy Schengen. Jednym z elementów mających zapewnić bezpieczeństwo w związku ze swobodnym przemieszczaniem się osób stał się System Informacyjny Schengen (SIS), do którego przystąpienia Polska zobowiązała się wraz z wejściem do Unii Europejskiej w maju 2004 r. System Informacyjny Schengen (SIS) – z którego Polska aktywnie korzysta od września 2007 r. – to system wymiany informacji w zakresie bezpieczeństwa i zarządzania granicami w Europie stanowiący jeden z głównych środków kompensacyjnych zniesienia granic wewnętrznych. Oznacza to, że potencjalne zagrożenia wynikające z braku granic wewnętrznych wyrównano utworzeniem efektywnego systemu funkcjonującego obligatoryjnie we wszystkich państwach strefy Schengen oraz w Irlandii i od drugiej połowy 2023 r. również na Cyprze.

W 2013 r. został uruchomiony SIS drugiej generacji (SIS II), w którym można już było zamieszczać wpisy dotyczące danych biometrycznych, europejskich nakazów aresztowania (ENA) oraz danych tożsamości przywłaszczonej. Po trzech latach od jego uruchomienia opracowano kolejne założenia do jego modernizacji – tzw. SIS Recast, który został wdrożony w 2023 r. Znowelizowany system to przede wszystkim nowe kategorie wpisów, a jedną z kluczowych zmian jest wprowadzenie wpisów stanowiących informacje na temat decyzji nakazujących powrót, wydanych w odniesieniu do obywateli państw trzecich nielegalnie przebywających na terytorium państw członkowskich.

Dzięki funkcjonalnościom oferowanym przez SIS 31 państw europejskich, w tym 27 państw członkowskich Unii Europejskiej oraz cztery państwa stowarzyszone (Islandia, Liechtenstein, Norwegia i Szwajcaria), może sprawnie wymieniać informacje kluczowe do podejmowania szybkich i efektywnych działań na przykład w zakresie osób poszukiwanych, zaginionych, skradzionych pojazdów itd.

Silniejsi razem. Polska Policja w Europolu

Europol, ustanowiony w 1991 r., to kluczowy organ w walce z międzynarodową przestępczością. Stał się nieocenionym narzędziem współpracy państw członkowskich Unii Europejskiej w zwalczaniu wszelkich form poważnej przestępczości międzynarodowej i zorganizowanej oraz zapobieganiu im. Działania Europolu, początkowo koncentrujące się na handlu narkotykami i przestępczości zorganizowanej, ewoluowały w miarę rozwoju technologii i zmiennych zagrożeń, tak by 1 maja 2017 r., wraz z wejściem w życie nowego rozporządzania, Europol stał się oficjalnie Agencją Unii Europejskiej ds. Współpracy Organów Ścigania. Misją Europolu, który ma siedzibę w Hadze (Królestwo Niderlandów), jest wspieranie państw członkowskich w zapobieganiu wszelkim formom poważnej przestępczości międzynarodowej i zorganizowanej, cyberprzestępczości i terroryzmowi oraz w zwalczaniu ich. Europol współpracuje także z wieloma państwami partnerskimi spoza UE oraz z organizacjami międzynarodowymi.

Podstawą jego działalności jest analiza. Analitycy kryminalni Europolu wykorzystują najnowocześniejsze narzędzia, aby codziennie wspierać postępowania przygotowawcze prowadzone przez organy ścigania w państwach członkowskich. Efektem ich pracy jest raport SOCTA, w którym Europol przedstawia swoją ocenę na podstawie danych pochodzących od organów ścigania krajów członkowskich, danych własnych oraz przekazanych przez inne agencje unijne, a także podmioty partnerskie. Raporty te stają się następnie podstawą wyznaczania priorytetów w resortach spraw wewnętrznych państw członkowskich Unii Europejskiej. Europol nieustannie ewoluuje, aby walka z przestępczością zorganizowaną i terroryzmem była skuteczniejsza.

W ciągu lat uruchomił specjalne centra, które koncentrują się na konkretnych zagrożeniach stojących przed UE. Do centrów należą m.in.: Centrum Operacyjno-Analityczne Europolu, Europejskie Centrum ds. Poważnej i Zorganizowanej Przestępczości, Europejskie Centrum Przemytu Migrantów, Europejskie Centrum ds. Walki z Cyberprzestępczością, Europejskie Centrum ds. Zwalczania Terroryzmu, Europejskie Centrum ds. Przestępczości Finansowej i Gospodarczej. Od początku obecności w Europolu polska Policja włączała się we wszelkie kluczowe przedsięwzięcia realizowane przez agencję. Przykładem takich działań jest operacja „Pandora” wymierzona w zwalczanie nielegalnego handlu dziełami sztuki, operacja „Cronos” nastawiona na likwidację platformy niezwykle szkodliwego oprogramowania typu ransomware, operacja „Triangle” wymierzona przeciwko cyberprzestępcom, czy też operacja „Ciconia alba”, której celem były zorganizowane, międzynarodowe grupy przestępcze zaangażowane w takie obszary przestępczości, jak handel ludźmi, narkotyki, cyberprzestępczość oraz nielegalna migracja.

Polskie Biuro Łącznikowe przy Europolu

Każda jednostka krajowa oddelegowuje do Europolu co najmniej jednego oficera łącznikowego. Pełni on funkcję krajowego punktu kontaktowego. W skład Polskiego Biura Łącznikowego (PBŁ) przy Europolu wchodzą nie tylko oficerowie łącznikowi (OŁ) Policji (tj. Biura Międzynarodowej Współpracy Policji KGP, Centralnego Biura Śledczego Policji oraz Centralnego Biura Zwalczania Cyberprzestępczości), ale również trzech innych służb, takich jak: Straż Graniczna, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Krajowa Administracja Skarbowa.

Zadaniem oficerów łącznikowych biura, poza realizacją codziennych obowiązków, jest to, aby formacje te współpracowały ze sobą płynnie oraz tak, aby osiągnąć wspólny sukces na arenie międzynarodowej. Polscy funkcjonariusze i pracownicy Policji aktywnie wspierają wszystkie działania operacyjne i strategiczne w ramach tzw. Projektów Analitycznych (AP) i Operacyjnych Grup Zadaniowych (OTF – Operational Task Forces), operacji transgranicznych oraz bieżącą współpracę międzynarodową.

Polska prezydencja w Radzie Unii Europejskiej

Wiele aktualnych wysiłków polskiej Policji koncentruje się na zbliżającym się przewodnictwie Polski w Radzie Unii Europejskiej. Już od 1 stycznia 2025 r. Polska po raz drugi będzie przewodniczyć pracom rady, jako pierwsze państwo tria, w skład którego wchodzą jeszcze Królestwo Danii oraz Republika Cypryjska. Polska ma już za sobą doświadczenie wynikające z pierwszej prezydencji, która miała miejsce w drugiej połowie 2011 r. W jej trakcie przedstawiciele polskiej Policji przewodniczyli 54 posiedzeniom w Brukseli, w tym szczególnie spotkaniom pięciu grup roboczych Rady Unii Europejskiej – Horyzontalnej Grupie ds. Narkotyków (HDG), Grupie Roboczej ds. Egzekwowania Prawa (LEWP), Grupie Roboczej do Spraw Ogólnych, w tym Oceny (GENVAL), Grupie Roboczej ds. Schengen (podgrupa SIS/SIRENE), Grupie Roboczej ds. Wymiany informacji i Ochrony Danych (DAPIX).

Polskie przygotowania do kolejnego przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej w obszarze bezpieczeństwa nie mogą nie uwzględniać toczącej się za naszą wschodnią granicą wojny wywołanej rosyjską agresją. Priorytety Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, a tym samym Policji, obejmują monitorowanie i neutralizację zagrożeń płynących z bieżącej sytuacji na Ukrainie.

Priorytety Polski podczas prezydencji w Radzie Unii Europejskiej w 2025 r. w zakresie bezpieczeństwa to:

•monitorowanie i neutralizacja zagrożeń dla bezpieczeństwa wewnętrznego powiązanych z rosyjską agresją na Ukrainie, a w szczególności:

– przemytu broni i narkotyków;

– przenikania grup przestępczych;

– zagrożeń hybrydowych, dezinformacji i zagrożeń cyberbezpieczeństwa;

•przeciwdziałanie pierwotnym przyczynom migracji;

•przeciwdziałanie handlowi ludźmi.

Podsumowanie

Przez ostatnie 20 lat polska Policja przyswajała najlepsze europejskie i światowe rozwiązania, dostosowując swoje działania do wymogów współczesności. Podnosząc z roku na rok swoje zdolności, stała się formacją nowoczesną i skuteczną, czego potwierdzeniem jest wysoki poziom poczucia bezpieczeństwa deklarowany przez obywateli naszego kraju. Dziś z potencjału wdrożonych dobrych praktyk korzysta wielu zagranicznych partnerów zainspirowanych przez dokonujące się w Polsce zmiany.

Przed przystąpieniem do Unii Europejskiej polska Policja była beneficjentem programów mających na celu wszechstronne podniesienie jej standardów. Dziś kapitał wiedzy, umiejętności oraz dobrych praktyk przekazujemy innym, a jest on wzbogacony nie tylko o 20 lat funkcjonowania w strukturach Unii Europejskiej, ale także o doświadczenie transformacji ustrojowej zapoczątkowanej w 1989 r.

Polska Policja w okresie poakcesyjnym zbudowała trwałe więzi z europejskimi partnerami, a jej wpływ na kształtowanie architektury wspólnego bezpieczeństwa stale rośnie. Istotną rolę odgrywają w tym kontekście grupy robocze, w ramach których inicjowane przez polską Policję propozycje mają wpływ na kierunek i kształt rozwiązań prawnych ważnych z punktu widzenia bezpieczeństwa. Jedną z największych korzyści wynikających z członkostwa jest niewątpliwie także zwiększenie liczby kanałów wymiany informacji międzynarodowej. Przed akcesją wymiana informacji odbywała się głównie za pośrednictwem Interpolu, dziś ogromnym wsparciem jest połączenie z Systemem Informacyjnym Schengen stanowiącym mechanizm kompensacyjny minimalizujący ryzyko wynikające z otwartych granic. Umożliwia także korzystanie z takich narzędzi, jak pościg transgraniczny, obserwacja transgraniczna, wspólne patrole, a ponadto – działające w sześciu województwach w Polsce – centra współpracy przygranicznej, których celem jest bezpośrednia współpraca służb policyjnych, celnych i granicznych w ramach przygranicznej wymiany informacji. W ten sposób kraje członkowskie Unii Europejskiej gwarantują swobodę przemieszczania się z zachowaniem bezpieczeństwa wewnętrznego.

Ale to nie wszystko – są również SIENA jako kanał wymiany informacji z Europolem, współpraca w ramach platformy Empact czy też wspomniana wcześniej decyzja z Prüm, która doczeka się kolejnej aktualizacji w postaci rozporządzenia Prüm II – które do poprzednich funkcjonalności dodaje m.in. wymianę wizerunków twarzy, policyjnych rekordów, włączenie Europolu do sieci wymiany danych i za jego pośrednictwem wymiany danych z krajami trzecimi. To także wielostronna i aktywna współpraca z agencjami unijnymi. Dzięki współpracy z Cepolem polscy policjanci mogą stale doskonalić swoją wiedzę i umiejętności. Z kolei silne więzi z Europolem dają możliwość uczestnictwa w najważniejszych działaniach operacyjnych zmierzających do eliminacji przestępczości na kontynencie europejskim. Obecność w strukturach Unii Europejskiej to także dostęp do unijnych funduszy na modernizację i – co równie istotne – możliwość stałej aplikacji europejskich standardów i procedur w zakresie bezpieczeństwa i ochrony praw człowieka.

Już dziś Polska – jako duży kraj Unii Europejskiej – odgrywa w niej ważną rolę. Stały rozwój w wielu obszarach wzmacnia pozycję Polski jako kraju, którego głos – także w sferze bezpieczeństwa – jest wyraźnie słyszany na europejskim forum. Geograficzne usytuowanie Polski oraz jej historyczne doświadczenia sprawiają, że nasz kraj w naturalny sposób staje się pomostem między wschodem a zachodem, a obecność we Wspólnocie stanowi solidny fundament bezpieczeństwa obywateli, zarówno w wymiarze zewnętrznym, jak i wewnętrznym.

oprac. BMWP KGP

zdj. i grafika BMWP KGP

CZY WIESZ, ŻE…

Polska Policja pozostaje jedną z najbardziej aktywnych formacji w procesie przekazywania wiedzy. Jednostki organizacyjne polskiej Policji zorganizowały dotychczas na rzecz Cepolu około 60 szkoleń stacjonarnych oraz kursów on-line o zróżnicowanej tematyce. W ubiegłym roku strona polska przeprowadziła cztery szkolenia stacjonarne dotyczące wykorzystania bezzałogowych statków powietrznych, zagrożeń CBRN oraz mechanizmów współpracy policyjnej w przypadku zaistnienia ruchów migracyjnych na wielką skalę. W szkoleniach wzięło udział łącznie 140 przedstawicieli państw członkowskich Unii Europejskiej oraz państw trzecich.

INFORMACJA RATUJE ŻYCIE

W styczniu 2024 r. działania dyżurnego BMWP KGP doprowadziły do uratowania ludzkiego życia. Dzięki sprawnej wymianie informacji między Centrum Powiadamiania Ratunkowego, polską i niemiecką policją udzielono niezbędnej pomocy medycznej obywatelowi Holandii przebywającemu na terytorium Niemiec. To kolejny szczęśliwy finał w sprawach, w których potwierdza się wartość profesjonalizmu i zaangażowania oraz rozwiązań systemowych służących dobrej współpracy międzyinstytucjonalnej i transgranicznej.

MAM INFORMACJĘ – WIEM, CO ROBIĆ

Zasadniczym narzędziem dla organów ścigania jest informacja. Państwa członkowskie Unii Europejskiej – w trosce o wspólne bezpieczeństwo – zacieśniają współpracę transgraniczną w dużej mierze opierającą się na wymianie informacji, której celem są zapobieganie przestępstwom i ściganie ich sprawców oraz poszukiwanie osób i rzeczy.

Polska Policja ustawicznie wprowadza zmiany wynikające zarówno z nowych regulacji w dziedzinie wymiany informacji, jak i stałego postępu technologicznego. Wszystko po to, by zapewnić sprawną obsługę korespondencji międzynarodowej, a tym samym – wysoki poziom bezpieczeństwa.