...a także dający rękojmię zachowania tajemnicy stosownie do wymogów określonych w przepisach o ochronie informacji niejawnych.
Są to tzw. warunki pełnienia służby w Policji, jakie muszą zostać spełnione nie tylko przez kandydata do służby, lecz także przez każdego funkcjonariusza przez cały okres jej pełnienia. Ta oczywista konstatacja wynika z użytego przez ustawodawcę sformułowania „służbę w Policji może pełnić”, które należy odnosić nie tylko do kandydatów, lecz przede wszystkim do funkcjonariuszy. Gdyby bowiem wolą ustawodawcy było ustanowienie warunków, o których mowa w art. 25 ust. 1 ustawy o Policji, jako warunków przyjęcia do Policji, wówczas przedmiotowy przepis brzmiałby zupełnie inaczej. Mianowicie ustawodawca przyjąłby rozwiązanie, które wprost wskazywałoby na konieczność spełnienia ww. warunków jedynie przy przyjęciu do służby np. przez użycie określenia: „do służby w Policji może zostać przyjęty (…)”.
Pojęcie służby
Bez wątpienia pojęcie „służba w Policji” występuje w ustawie o Policji w kilku znaczeniach. Jak zauważa Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gdańsku w wyroku z 19 stycznia 2023 r. o sygn. akt III SA/Gd 603/22 (nieprawomocny), służba to stosunek służbowy, którego ramy czasowe wyznaczają daty: przyjęcia do służby i zwolnienia z niej i tak rozumiana służba trwa nawet mimo zwolnień lekarskich czy zawieszenia w czynnościach służbowych. Jednakże – co należy podkreślić – istotę służby stanowią czynności (zadania) służbowe. Zatem pojęcie służby należy odnosić zarówno do stosunku służbowego, jak i czynności służbowych. Tym samym, przekładając to na temat niniejszego artykułu, nieposzlakowana opinia jest warunkiem niezbędnym do rozpoczęcia i kontynuowania stosunku służbowego oraz do wykonywania czynności służbowych przez funkcjonariusza.
Szczególne znaczenie
Warto zwrócić uwagę, iż ustawodawca nadaje nieposzlakowanej opinii szczególne znaczenie. Widać to wyraźnie w budowie normy. Nieposzlakowana opinia została wymieniona jako pierwsza, a więc można przypuszczać, że jest to najistotniejsza okoliczność umożliwiająca służbę w Policji. Nieposzlakowana opinia ma jednakże najszersze odniesienie, gdyż dotyczy sposobu życia i postępowania osoby.
Trudno nie zgodzić się z poglądem prawnym Naczelnego Sądu Administracyjnego wyrażonym w wyroku z 30 maja 2023 r. w sprawie o sygn. akt III OSK 6314/21. Sąd ten stwierdził, że służbę w Policji mogą pełnić wyłącznie obywatele polscy o nieposzlakowanej opinii (art. 25 ust. 1 ustawy o Policji). Jakiekolwiek wątpliwości co do posiadania takiego przymiotu dyskwalifikują funkcjonariusza jako osobę zdolną do prawidłowego wykonywania obowiązków służbowych. Każdy, kto decyduje się na dobrowolne podjęcie służby w Policji, musi zdawać sobie z tego sprawę. Składa on bowiem ślubowanie, w którym zobowiązuje się między innymi do godnego zachowania w służbie i poza nią oraz należytej dbałości o dobro formacji, do której przystępuje. Musi mieć więc świadomość tego, że sprawowanie funkcji publicznej łączy się nie tylko z przywilejami, ale i z pewnymi ograniczeniami nieznanymi innym grupom zawodowym.
Ogólne ramy
Nieposzlakowana opinia ma charakter klauzuli generalnej, tj. takiej wartości, która nie została zdefiniowana ustawowo. Nie jest bowiem możliwe, aby udało się w sposób chociażby przybliżony wymienić te sytuacje, które mogą pozbawić człowieka nieposzlakowanej opinii. Można jednak pokusić się o wskazanie pewnych ogólnych ram, w których zamyka się omawiane pojęcie. Zgodnie z § 2 Zasad etyki zawodowej policjanta w sytuacjach nieuregulowanych przepisami prawa lub nieujętych w niniejszych zasadach policjant powinien kierować się regułami współżycia społecznego i postępować tak, aby jego działania mogły być przykładem praworządności i prowadziły do pogłębiania społecznego zaufania do Policji. Z kolei art. 27 ust. 1 ustawy o Policji formułuje rotę ślubowania: ,,Ja, obywatel Rzeczypospolitej Polskiej, świadom podejmowanych obowiązków policjanta, ślubuję: służyć wiernie Narodowi, chronić ustanowiony Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej porządek prawny, strzec bezpieczeństwa Państwa i jego obywateli, nawet z narażeniem życia. Wykonując powierzone mi zadania, ślubuję pilnie przestrzegać prawa, dochować wierności konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej, przestrzegać dyscypliny służbowej oraz wykonywać rozkazy i polecenia przełożonych. Ślubuję strzec tajemnic związanych ze służbą, honoru, godności i dobrego imienia służby oraz przestrzegać zasad etyki zawodowej”.
Z powyższych przepisów wynika, że nieposzlakowana opinia ma konotacje m.in. z takimi wartościami, jak godność, honor, przestrzeganie porządku prawnego i społecznego, zasady współżycia społecznego. Jest tym samym powiązana z zasadami, którymi człowiek kieruje się, a na pewno powinien kierować się w swoim życiu.
Jak żona cezara
Pojęcie „nieposzlakowana opinia” należy odczytywać niejako w kontekście pojęcia „poszlaka”. W języku polskim określenie jest używane w dwóch zakresach. Po pierwsze, jako fakt, przesłanka przemawiająca za określoną interpretacją jakiegoś zjawiska, założenia, jakiejś tezy. Po drugie, jako okoliczność przemawiająca na niekorzyść oskarżonego, niebędąca jednak bezpośrednim dowodem jego winy. W obu przypadkach z faktów, okoliczności pobocznych wnioskuje się o fakcie, tezie, założeniu głównym. Poszlaka jest też kojarzona z pewnym podejrzeniem, jakimś rodzajem skazy. Najprościej mówiąc, nieposzlakowana opinia oznacza, że danej osobie nie można zarzucić zachowań sprzecznych z normami moralnymi, etycznymi oraz prawnymi.
Mimo dużego stopnia subiektywizmu zawierającego się w tym pojęciu nie może ono oznaczać całkowitej dowolności oceny innego człowieka. Jednakże nie istnieją jasno określone kryteria, według których bezwzględnie należy takiej oceny dokonywać. Wypada przy tym pamiętać, że ustalenie, czy dana osoba cieszy się nieposzlakowaną opinią, następuje przez pryzmat postrzegania jej przez innych. Nieposzlakowana opinia to nic innego jak opinia innych osób o nas samych. Nie mamy na nią zbyt dużego wpływu, a jedyne, co może się przyczynić do lepszego postrzegania nas przez inne osoby, to nasz sposób życia i zachowania, który powinien odpowiadać pewnym uniwersalnym wzorcom dobrego człowieka. Wzorcem osoby cieszącej się tym określeniem jest więc osoba cechująca się uczciwością, rzetelnością, odpowiedzialnością, lojalnością czy umiejętnością przedkładania interesu publicznego nad prywatny. Ocena pod kątem nieposzlakowanej opinii sięga głęboko w życie prywatne, rodzinne, towarzyskie ocenianego.
W ramach zasad
Jak wskazano wyżej, § 2 zasad etyki zawodowej policjanta odnosi się do pojęcia zasad współżycia społecznego, zaczerpniętego z Kodeksu cywilnego. Zgodnie art. 5 kc nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Krajowa Izba Odwoławcza w wyroku z 7 września 2021 r. sygn. akt KIO 2194/21 wskazała, iż takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Dla stwierdzenia sprzeczności danego zachowania z zasadami współżycia społecznego znaczenie ma nie tylko treść, ale i zamierzony cel stron, motywy działania danej strony, które mogą świadczyć o braku poszanowania dla interesów partnera, naruszeniu zasad uczciwego obrotu rzetelnego postępowania, lojalności i zaufaniu w stosunkach kontraktowych. Przez zasady współżycia społecznego co do zasady rozumie się oceny moralne polegające na udzieleniu aprobaty lub dezaprobaty jakiemuś czynowi ludzkiemu. Komentatorzy prawa cywilnego, dokonując interpretacji zasad współżycia społecznego, często odnoszą się do preambuły Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Punktem oceny są takie wartości uniwersalne, jak prawda, sprawiedliwość, dobro i piękno, szacunek dla innych, wdzięczność, wolność czy solidarność z innymi. Nie można zatem twierdzić, że brak jest wartości umożliwiających ocenę, czy dana osoba posiada nieposzlakowaną opinię.
mec. Magdalena Będziejewska-Michalska, radca prawny