„Nie wolno człowiekowi tworzyć nieludzkich warunków, bo człowiek jest ludzki w ludzkich warunkach”.

Gustaw Herling-Grudziński

To przestępstwo, które z biegiem lat staje się coraz większym zagrożeniem dla podstawowych praw i wolności człowieka, ingerującym w cudze życie, nietykalność cielesną i prawo do decydowania o sobie samym. Obecnie za niepodważalny uznaje się fakt, że ma ono charakter transgraniczny, dotyczący większości państw na świecie. Stanowi wynik długotrwałych procesów globalizacji, integracji regionalnej i ponadnarodowej oraz otwarcia granic między krajami Europy Zachodniej i tzw. bloku wschodniego. Nie sposób nie zauważyć, że handel ludźmi można rozpatrywać jako współczesny przejaw niewolnictwa, wykorzystywania cudzej pracy i traktowania ludzi jako własności, nad którą ma się w pełni nieograniczoną władzę i możliwość decydowania.

W handlu ludźmi objawia się bowiem to, co w człowieku najgorsze, ale i to, co najsłabsze. Z jednej strony mamy przecież do czynieniaz człowiekiem, który w swoim człowieczeństwie inną istotę ludzką traktuje jak przedmiot, jak rzecz, którą można kupić, sprzedać lub wypożyczyć. Z drugiej strony mamy do czynienia z osobą, która w swojej skrajnej słabości czy to społecznej – spowodowanej okolicznościami zewnętrznymi, czy psychicznej – będącej następstwem np. strachu, zostaje sprowadzona do roli przedmiotu i jako taka jest całkowicie zniewolona, pozbawiona inicjatywy i obdarta z godności. Można powiedzieć, że mamy w tej sytuacji do czynienia z kwintesencją zła w relacjach międzyludzkich.

Początkowo przez pojęcie handlu ludźmi rozumiano wyłącznie handel kobietami zmuszanymi do prostytucji, jednak pojęcie to uległo znacznemu rozszerzeniu i aktualnie obejmuje wszelkie działania skierowane na wyzysk ludzi, niezależnie od płci i wieku, naruszające prawo do decydowania o sobie. Wyzysk ten jest zazwyczaj związany z użyciem przemocy, co dla ofiar wiąże się z ogromnym obciążeniem fizycznym i psychicznym. Ofiary handlu żywym towarem w efekcie traumatycznych przeżyć często doświadczają chorób psychicznych i popadają w różne formy uzależnień. Wobec ofiar są stosowane działania naruszające ich seksualność, indywidualną wolność i cielesną nienaruszalność. Pozostałe czyny karalne, których dopuszczają się sprawcy wobec ofiar, to naruszenia prawa pracy i prawa ubezpieczeń społecznych, zwłaszcza wobec cudzoziemców. W obecnych czasach należy brać również pod uwagę dynamiczny rozwój nowych technologii, który sprawił, że to internet coraz częściej staje się miejscem, gdzie werbuje się osoby w celu wykorzystania ich zgodnie z definicją handlu ludźmi.

Internet sprzyja m.in. anonimowości (względnej, oczywiście), zatem sprawcy chętnie przenoszą się do sieci ze swoją przestępczą działalnością. W ostatnim okresie jest zauważalny niebezpieczny proceder polegający na zamieszczaniu w internecie ofert typu: „Sprzedam dziecko, oddam dziecko”. Treść tych ogłoszeń jednoznacznie wskazuje, że osoba, która je zamieszcza, jest zdecydowana na sprzedaż lub oddanie dziecka do adopcji w ramach procedury tzw. adopcji ze wskazaniem, z pobudek najczęściej materialnych, z pominięciem prawnego procesu adopcyjnego – co nie gwarantuje bezpieczeństwa w wielu aspektach życiowych, psychologicznych i prawnych dziecka będącego w tym wypadku swoistym przedmiotem handlu. Przestępstwo handlu ludźmi należy do najbardziej skomplikowanych i trudnych do udowodnienia czynów zabronionych. Jest ono również w większości przypadków popełniane w zbiegu z innymi przestępstwami najczęściej o charakterze kryminalnym i ekonomicznym, praktycznie zawsze w związku z działaniem w zorganizowanych strukturach przestępczych.

Handlem ludźmi są werbowanie, transport, dostarczanie, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie osoby z zastosowaniem: przemocy lub groźby bezprawnej, uprowadzenia, podstępu, wprowadzenia w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, nadużycia stosunku zależności, wykorzystania krytycznego położenia lub stanu bezradności, udzielenia albo przyjęcia korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy osobie sprawującej opiekę lub nadzór nad inną osobą – w celu jej wykorzystania, nawet za jej zgodą, w szczególności w prostytucji, pornografii lub innych formach seksualnego wykorzystania, w pracy lub usługach o charakterze przymusowym, w żebractwie, w niewolnictwie lub innych formach wykorzystania poniżających godność człowieka albo w celu pozyskania komórek, tkanek i narządów wbrew przepisom ustawy.

W Komendzie Głównej Policji w strukturze Biura Kryminalnego KGP funkcjonuje Wydział do Walki z Handlem Ludźmi, powołany 22 stycznia 2014 r. Jego zadaniem jest zwalczanie handlu ludźmi, sutenerstwa, stręczycielstwa i kuplerstwa, a także pedofilii i pornografii dziecięcej. W wydziale funkcjonują dwa kanały komunikacji: skrzynka e-mail i infolinia. Za pomocą skrzynki e-mailowej handelludzmibsk@policja.gov.pl można przesłać policjantom informacje o wszelkich przejawach handlu ludźmi. Dodatkowo utworzono specjalną infolinię: 664 974 934. Dzwoniąc pod ten numer, można przekazać informacje dotyczące zarówno handlu ludźmi, jak i pedofilii czy pornografii dziecięcej. Infolinia jest również wykorzystywana do kontaktów z organizacjami pozarządowymi w zakresie niesienia pomocy ofiarom tych przestępstw.

Aby pomóc policjantom z pierwszej linii, którzy ze względu na codzienne obowiązki i kontakt z obywatelami mogą mieć styczność z potencjalnymi ofiarami handlu ludźmi, na stronie internetowej Prokuratury Krajowej zostało zamieszczone wydanie specjalne czasopisma „Prokuratura i Prawo”, mające formę podręcznika i poświęcone praktycznym aspektom prowadzenia postępowań w zakresie handlu ludźmi. Współautorem podręcznika „Handel ludźmi. Praktyczne aspekty prowadzenia postępowań” jest funkcjonariusz Wydziału do Walki z Handlem Ludźmi Biura Kryminalnego KGP. W podręczniku opisano przyczyny, zagrożenia oraz formy wykorzystania ofiar handlu ludźmi. Podjęto w nim również tematykę statusu pokrzywdzonego w procedurach dochodzeniowych i sądowych, a także czynności procesowe i operacyjno-rozpoznawcze w trakcie postępowania przygotowawczego. Ponadto wydanie specjalne odnosi się również do problematyki udziału pokrzywdzonego w postępowaniu przed sądem, a także do zagadnienia współpracy międzynarodowej w sprawach o handel ludźmi.

Pamiętajmy!

Handel ludźmi jest we współczesnym świecie obecny, mimo że niewidoczny gołym okiem. To nie kajdany  przypięte do nóg, to kajdany nałożone na ofiarę przez jej psychiczne uwarunkowania ze sprawcami. Nie bądź obojętny! Edukuj i reaguj.

oprac. nadkom. Monika Matyjewicz

zdj. Biuro Kryminalne KGP