Europol, założony w 1991 r., to kluczowy organ w walce z międzynarodową przestępczością. Stał się nieocenionym narzędziem współpracy państw członkowskich UE w zwalczaniu wszelkich form poważnej przestępczości międzynarodowej i zorganizowanej oraz zapobieganiu im. Początkowo działania Europolu koncentrowały się na walce z handlem narkotykami i przestępczością zorganizowaną, a potem ewoluowały wraz z rozwojem technologii i zmiennych zagrożeń. 1 stycznia 2010 r. Europol stał się pełnoprawną agencją UE, a 1 maja 2017 r., wraz z wejściem w życie nowego rozporządzenia, stał się oficjalnie Agencją Unii Europejskiej ds. Współpracy Organów Ścigania.
Misją Europolu, który ma siedzibę w Hadze (Niderlandy), jest wspieranie państw członkowskich w zapobieganiu wszelkim formom poważnej przestępczości międzynarodowej i zorganizowanej, cyberprzestępczości i terroryzmowi oraz w zwalczaniu ich. Europol współpracuje także z wieloma państwami partnerskimi spoza UE oraz z organizacjami międzynarodowymi.
Europol, stanowiący serce europejskiej architektury bezpieczeństwa, zapewnia wiele wyjątkowych usług. Jest centrum operacyjnym o wysokim poziomie bezpieczeństwa, które działa non stop: 24 godziny na dobę, 7 dni w tygodniu. Podstawą jego działalności jest analiza. Analitycy kryminalni Europolu należą do najlepiej wyszkolonych w Europie. Wykorzystują najnowocześniejsze narzędzia, aby codziennie wspierać postępowania przygotowawcze prowadzone przez organy ścigania w państwach członkowskich. Europol korzysta także ze specjalistycznych systemów, które dają szybkie i bezpieczne możliwości przechowywania, wyszukiwania, wizualizacji i łączenia informacji, a tym samym – stanowią zaawansowany zestaw narzędzi do walki z przestępczością. Aby zapewnić swoim partnerom głębszy wgląd w zwalczane przez nich przestępstwa, Europol przygotowuje regularne oceny zawierające kompleksowe, perspektywiczne analizy przestępczości i terroryzmu w UE, m.in. SOCTA (Serious and Organised Crime Threat Assesment), iOCTA (Internet Organised Crime Threat Assessment), TE-SAT (Terrorism Situation & Trend Report).
Kluczowym elementem funkcjonowania Europolu jest sieć oficerów łącznikowych oddelegowanych przez państwa i organizacje współpracujące z Europolem, na co dzień ułatwiająca współpracę operacyjną. W skład polskiego Biura Łącznikowego (PBŁ) przy Europolu wchodzą nie tylko oficerowie łącznikowi (OŁ) Policji (BMWP KGP, CBŚP, CBZC), ale również służb, takich jak SG, ABW oraz KAS. Zadaniem oficerów łącznikowych poza ich podstawowymi obowiązkami jest zadbanie o płynną współpracę tych formacji mającą służyć osiągnięciu wspólnego sukcesu na arenie międzynarodowej.
Polska Jednostka Krajowa Europolu (JKE), której funkcję pełni Komenda Główna Policji, realizuje zadania w zakresie współpracy i wymiany informacji między polskimi organami ścigania a Europolem. Europol bada potrzeby krajów członkowskich UE i analizuje tendencje w przestępczości w UE. Agencja wspiera postępowania przygotowawcze państw członkowskich, przy czym funkcjonariusze Europolu nie aresztują obywateli ani nie wszczynają dochodzeń. Praca Europolu polega zazwyczaj na zajmowaniu się przestępstwami, które wymagają międzynarodowego podejścia i współpracy między kilkoma krajami, w UE i poza nią. O tym, które przestępstwa należy traktować priorytetowo, decyduje EMPACT.
EMPACT jest ustrukturyzowaną, wielodyscyplinarną platformą współpracy służącą zwalczaniu zorganizowanej i poważnej przestępczości międzynarodowej. Prowadzą ją państwa członkowskie, a wspierają instytucje, organy i agencje UE zgodnie z ich odpowiednimi mandatami. W ramach cyklu EMPACT na lata 2022–2025 Rada UE przyjęła następujące priorytety w walce z poważną i zorganizowaną przestępczością: siatki przestępcze wysokiego ryzyka, cyberataki, handel ludźmi, wykorzystywanie seksualne dzieci, przemyt migrantów, handel narkotykami, zorganizowana przestępczość przeciwko mieniu, oszustwa, przestępstwa gospodarcze i finansowe, przestępstwa przeciwko środowisku, handel bronią palną.
Polska (CBŚP) w ramach priorytetu „Handel narkotykami” kieruje podpriorytetem dotyczącym „Produkcji, handlu i dystrybucji narkotyków syntetycznych i produktów o działaniu narkotycznym (NPS)”. Celem tego podpriorytetu jest „zidentyfikowanie i namierzenie siatek przestępczych zaangażowanych w produkcję i globalną podaż narkotyków syntetycznych i NPS w UE”. Polscy funkcjonariusze i pracownicy Policji aktywnie wspierają wszystkie działania operacyjne i strategiczne w ramach tzw. Projektów Analitycznych (AP) i Operacyjnych Grup Zadaniowych (OTF – Operational Task Forces), operacji transgranicznych oraz bieżącą współpracę międzynarodową. Reprezentują swoją służbę/formację w innych przedsięwzięciach (grupach roboczych, seminariach, spotkaniach itp.) w Europolu. Pełnią również dyżury poza godzinami oficjalnego urzędowania, współdziałając m.in. z dyżurnymi BMWP KGP, a także innymi właściwymi komórkami organizacyjnymi Policji oraz innych służb.
Podstawowym narzędziem wymiany informacji operacyjnych i strategicznych jest na poziomie Europolu aplikacja SIENA (Secure Information Exchange Network Application). Kanał wymiany informacji Europolu powinien być dla polskich funkcjonariuszy pierwszym i naturalnym wyborem przy prowadzeniu spraw obejmujących swoim zasięgiem Europę i partnerów stron trzecich. Europol nieustannie dąży do tego, aby walka z przestępczością zorganizowaną i terroryzmem była skuteczniejsza.
W ciągu lat Europol uruchomił specjalne centra, które koncentrują się na konkretnych zagrożeniach stojących przed UE, m.in.: Centrum Operacyjno-Analityczne Europolu, Europejskie Centrum ds. Poważnej i Zorganizowanej Przestępczości, Europejskie Centrum Przemytu Migrantów, Europejskie Centrum ds. Walki z Cyberprzestępczością, Europejskie Centrum ds. Zwalczania Terroryzmu, Europejskie Centrum ds. Przestępczości Finansowej i Gospodarczej.
Wsparcie finansowe Europolu
Europol zapewnia różnego rodzaju źródła wsparcia dla państw członkowskich UE, które można wykorzystać podczas realizacji międzynarodowych działań operacyjnych. Oprócz pomocy finansowej na rzecz spotkań strategicznych i operacyjnych, Europol przyznaje również dotacje na działania operacyjne prowadzone bezpośrednio przez państwa członkowskie w ramach tzw. HVG (High Value Grants) oraz LVG (Low Value Grants).
Innowacje w Europolu
Europol pełni funkcję Europejskiego Laboratorium Innowacji, które stanowi część huba Innowacji UE. Laboratorium Innowacji Europolu prowadzi przegląd wszystkich projektów organów ścigania UE w zakresie innowacyjnych technik śledczych dotyczących m.in. wykorzystania w nich sztucznej inteligencji, analizy operacyjnej dużych zbiorów danych, np. projekt AIDA, systemów rozpoznawania twarzy sprawców przestępstw online i offline.
Ponadto polska Policja co roku bierze udział w konkursie w zakresie projektów innowacyjności (Europol Excellence Awards). Rozstrzygnięcie konkursu i wręczenie nagród: Europol Excellence Awards za „Najbardziej innowacyjny projekt” i „Najbardziej innowacyjną operację” następuje podczas uroczystej kolacji na corocznej Europejskiej Konwencji Szefów Policji (EPCC). Europol oferuje również bezpieczną platformę internetową dla ekspertów (EPE) umożliwiającą współpracę specjalistów pracujących w różnych obszarach egzekwowania prawa.
Międzynarodowa Organizacja Policji Kryminalnej
Interpol zrzesza 195 krajów członkowskich. Organizacja zapewnia infrastrukturę wsparcia technicznego i operacyjnego, umożliwiając policji na całym świecie sprostanie wyzwaniom przestępczości XXI wieku. Sekretariat Generalny w Lyonie pracuje 24 godziny na dobę i 7 dni w tygodniu, zapewniając centralny punkt kontaktowy dla krajowych biur Interpolu (KBI).
Polska była jednym z państw założycielskich tej organizacji w 1923 r. w Wiedniu i aktywnie uczestniczyła w jej działaniach aż do 1952 r. Polska wzmocniła swoją obecność w Interpolu, gdy po 2003 r. jako jedno z pierwszych państw została podłączona do systemu komunikacji I-24/7. System ten umożliwia szybką wymianę informacji oraz dostęp do baz danych Interpolu w czasie rzeczywistym. Polskie Krajowe Biuro Interpolu nie tylko modernizuje swoje funkcje, ale również aktywnie uczestniczy w różnych inicjatywach organizacji służących poprawie globalnego bezpieczeństwa. Udział w projektach i operacjach, takich jak: INVEX, PANGEA, THUNDER czy HAECHI stanowi przykład polskiego wkładu w globalne działania przeciwdziałające przestępczości i świadczy o zaangażowaniu polskiej Policji we współpracę międzynarodową.
Interpol w odpowiedzi na rosnące wyzwania związane z przestępczością w erze cyfrowej utworzył Centrum Innowacji z siedzibą w Singapurze. Centrum to służy jako hub dla rozwoju nowych technologii, metod oraz praktyk, które mają wspomagać organy ścigania na całym świecie w walce z nowoczesnymi formami przestępczości. Polskie organy ścigania korzystają z narzędzi i wiedzy dostarczanej przez centrum, a także biorą udział w prowadzonych badaniach i szkoleniach. Współpraca z Centrum Innowacji pozwala Polsce na dostosowanie się do dynamicznie zmieniającego się środowiska przestępczości i na skuteczniejsze przeciwdziałanie nowym formom zagrożeń.
System Informacyjny Schengen (SIS)
System Informacyjny Schengen (SIS) jest systemem wymiany informacji w zakresie bezpieczeństwa i zarządzania granicami w Europie, stanowiącym jeden z głównych środków kompensacyjnych zniesienia granic wewnętrznych w strefie Schengen. Utworzony na mocy postanowień Konwencji wykonawczej do układu z Schengen z 1990 r., był modyfikowany, a ostatnia jego wersja została wdrożona 7 marca 2023 r. Każda kolejna wersja systemu daje nowe możliwości i zawiera dodatkowe funkcjonalności wpływające na wzrost bezpieczeństwa i wspomagające współpracę operacyjną między właściwymi organami państw członkowskich. W SIS znajdują się wpisy dotyczące osób poszukiwanych na podstawie europejskiego nakazu aresztowania, nakazu aresztowania lub wniosku ekstradycyjnego, osób poszukiwanych do ustalenia miejsca pobytu, osób zaginionych lub narażonych na niebezpieczeństwo, osób niepożądanych na terytorium strefy Schengen, osób zobowiązanych do powrotu, nieznanych osób poszukiwanych do identyfikacji, osób lub przedmiotów podlegających niejawnej kontroli, szczególnej kontroli lub rozpytaniu kontrolnemu, przedmiotów do zajęcia oraz przedmiotów mogących stanowić dowód w postępowaniach karnych.
Punktem kontaktowym do wymiany informacji do wpisów w SIS jest biuro SIRENE, które znajduje w każdym państwie korzystającym z SIS. Polskie biuro SIRENE znajduje się w Biurze Międzynarodowej Współpracy Policji KGP i odgrywa kluczową rolę w wymianie informacji z innymi biurami SIRENE oraz krajowymi organami uprawnionymi. Możliwość korzystania z SIS jest wyrazem najwyższego zaufania, jakim obdarowują się państwa członkowskie. W celu zapewnienia skutecznego, efektywnego i prawidłowego stosowania dorobku Schengen wszystkie podlegają regularnym wizytom ewaluacyjnym pod przewodnictwem Komisji Europejskiej. Polska jest uczestnikiem SIS od 2007 r. Od tego czasu była czterokrotnie oceniana, a najbliższa ewaluacja jest zaplanowana na 2024 r.
Policyjno-Celne Centra Współpracy
Policyjno-Celne Centra Współpracy (PCCC) stanowią kluczowy element współpracy transgranicznej służb policyjnych, celnych i granicznych w UE. Zostały założone w odpowiedzi na potrzebę usprawnienia wymiany informacji po zniesieniu kontroli granicznych w UE w 1995 r. W Polsce te centra są znane jako Centrum Współpracy Przygranicznej (CWP). Zadaniem PCCC jest przede wszystkim codzienna całodobowa wymiana informacji dotyczących bezpieczeństwa i porządku publicznego w obszarach przygranicznych, zwłaszcza w kontekście przestępstw kryminalnych. Polska posiada sześć takich centrów w przygranicznych województwach, które są koordynowane na poziomie krajowym. W ciągu ostatnich lat obserwuje się także tendencję do zakładania nowych PCCC zarówno w strefie Schengen, jak i na granicach zewnętrznych UE. Obecnie trwają prace nad wprowadzeniem nowoczesnych narzędzi technologicznych do tych centrów. Jednym z najważniejszych jest europolowski kanał SIENA, który ma na celu ułatwienie i usprawnienie wymiany informacji. Już 20 z 60 funkcjonujących w strefie Schengen PCCC korzysta z tego narzędzia, a Polska planuje wkrótce wdrożenie tego rozwiązania w swoich centrach.
Zaangażowanie polskiej Policji w proces legislacyjny w UE
Polska Policja odgrywa aktywną rolę w procesie legislacyjnym UE, angażując się w konsultacje i kształtowanie polityki bezpieczeństwa wewnętrznego UE. W zakresie grup roboczych Rady UE Policja jest kluczową instytucją w takich grupach jak: LEWP (Grupa Robocza ds. Egzekwowania Prawa), która zajmuje się ustawodawstwem oraz nadzorem nad przepisami w obszarach m.in.: przestępczości zorganizowanej czy technologicznego rozwoju; IXIM (Grupa Robocza ds. Wymiany Informacji w dziedzinie WSiSW), koncentrująca się na wymianie informacji w zarządzaniu danymi oraz HDG (Horyzontalna Grupa Robocza ds. Narkotyków), odpowiedzialna za kwestie związane z walką z narkotykami. Polska Policja jest także aktywna w wielu europejskich gremiach i agencjach, jak np.: CEPOL, COSI (Stały Komitet Współpracy Operacyjnej w zakresie Bezpieczeństwa Wewnętrznego) czy EUCPN (Europejska Sieć Zapobiegania Przestępczości).
Przygotowania Polski do objęcia przewodnictwa w radzie UE w i połowie 2025 r.
Polska obejmie Prezydencję w Radzie UE 1 stycznia 2025 r. Przewodniczy wtedy posiedzeniom tej instytucji na wszystkich szczeblach, wyznacza priorytety na okres prezydencji oraz zapewnia ciągłość prac UE. Wymaga to koordynacji na poziomie krajowej administracji, z zaangażowaniem różnych pionów, w sprawach unijnych, kadrowych i organizacyjnych. W czasie prezydencji odbywają się liczne posiedzenia i spotkania właściwych organów, które realizują program i przyjęte priorytety.
Wydział Współpracy Strategicznej BMWP KGP
