Ilość danych w sieci już dawno przekroczyła dziesiątki bilionów gigabajtów. Bilion to naprawdę dużo – żeby zapisać taką cyfrę, trzeba po jedynce aż 12 razy na klawiaturze komputera wcisnąć zero. Kto nie zna Facebooka? Każdego dnia korzystają z niego blisko dwa miliardy ludzi na świecie, każdego dnia lajkują oni cztery miliony postów. W ciągu minuty internauci wpisują w Google’u prawie cztery miliony haseł, a co sekundę w serwisie YouTube pojawia się godzina nowych filmów. Statystycznie spędzamy w sieci sześć godzin i 42 minuty dziennie, w tym ponad dwie godziny w mediach społecznościowych.

O ile w XX wieku głównym surowcem strategicznym była ropa naftowa, o tyle w wieku XXI bezsprzecznie stała się nim informacja. Dziś nikogo już nie dziwi określenie „wojna informacyjna”, którą w ostatnich miesiącach prowadzą realne armie. Amunicją w tej walce jest informacja, a skutki jej użycia są jak najbardziej namacalne.

USA – lata sześćdziesiąte

Od momentu powstania pierwszych policji kryminalnych ich głównym zadaniem było „wiedzieć” i wiedzę tę skutecznie wykorzystywać do zwalczania przestępczości. Nie trzeba więc nikogo przekonywać, jak istotny zasób stanowią dane dla organów ścigania. To w USA po raz pierwszy dostrzeżono i zdiagnozowano problem, którym było zderzenie z wielością wątków i danych w sprawach, jakie prowadzili policjanci. Wraz ze wzrostem gospodarczym dynamicznie rozwijała się tam nowoczesna przestępczość zorganizowana. Powstała potrzeba naukowego opracowania technik analitycznych, które pomogą w wyszukiwaniu związków między przestępstwami, sprawcami i stosowanymi przez nich metodami w celu wspomagania procesów decyzyjnych dotyczących konkretnych spraw, działań operacyjnych i strategicznych.

Tak powstał program ANACAPA, czyli zbiór narzędzi i technik analitycznych. Pierwsi zaadaptowali je na grunt europejski Brytyjczycy i Holendrzy, od roku 2000 standardy te zaczęto wdrażać także w Polsce. Dziś analiza kryminalna w Policji funkcjonuje w ramach wydziałów wywiadu kryminalnego w komendach wojewódzkich oraz w strukturach Centralnego Biura Śledczego Policji, Centralnego Biura Zwalczania Cyberprzestępczości Policji i Biura Spraw Wewnętrznych Policji. Wydział Analizy Kryminalnej funkcjonuje także w strukturze Biura Wywiadu i Informacji Kryminalnych KGP.

Wsparcie procesu wykrywczego

Ilość różnorodnych informacji, gromadzonych w prowadzonych sprawach zaczyna przerastać możliwości ich przetwarzania za pomocą standardowych metod używanych w prowadzeniu postępowań przygotowawczych czy spraw operacyjnych. Coraz częściej policjanci mają do czynienia z przytłaczającą liczbą materiałów, takich jak zestawienia operacji bankowych, dokumentacje księgowe, wykazy rozmów telefonicznych, dane geolokalizacyjne czy wreszcie terabajty danych cyfrowych zabezpieczonych na różnego rodzaju nośnikach. Wyłuskanie z tego oceanu danych informacji istotnych dla prowadzonej sprawy może stanowić przeszkodę nie do przejścia dla prowadzącego sprawę, a z pewnością bywa dla niego procesem żmudnym i czasochłonnym, w stopniu często niedopuszczalnym z punktu widzenia ekonomiki prowadzonych czynności.

Funkcjonariusze prowadzący sprawy operacyjne i postępowania przygotowawcze, szczególnie w sprawach wielowątkowych, obejmujących swoim zakresem znaczną liczbę zdarzeń lub podmiotów, bardzo szybko przekonali się, jak ważnym narzędziem, wspierającym proces wykrywczy, jest analiza kryminalna. Przydaje się przede wszystkim wówczas, gdy tradycyjne metody nie zdają egzaminu z uwagi na liczbę zebranych danych i ich różnorodny charakter.

Jak to wygląda w praktyce, że sprawa trafia do analityka? Jeśli prowadzący sprawę policjant natrafi na trudność w postaci przeanalizowania ogromnej ilości danych oraz wątków, które mają znaczenie dla efektywności procesu wykrywczego, wówczas sporządza wniosek o przeprowadzenie analizy kryminalnej do właściwej KWP/KSP. Analiza kryminalna polega na zbieraniu, analizowaniu i interpretowaniu informacji z różnych źródeł w celu wskazania występujących w nich wzorców i tendencji oraz identyfikacji podejrzanych i ich powiązań lub wskazania nowych kierunków działań wykrywczych. W praktyce sprowadza się to do konsekwentnego i zorganizowanego wyszukiwania i wskazywania powiązań między posiadanymi danymi dotyczącymi przestępstwa a innymi, możliwymi do wyróżnienia, informacjami. Na tej podstawie analityk formułuje wnioski, które mogą być następnie wykorzystane w prowadzonych postępowaniach. Tak więc po pewnym czasie prowadzący sprawę otrzymuje raport z analizy kryminalnej, na którym może oprzeć swoje decyzje co do strategii dalszego poprowadzenia sprawy.

Narzędzia

Analitycy kryminalni w swojej pracy korzystają ze specjalistycznego oprogramowania oraz systemów informatycznych umożliwiających sprawne gromadzenie, porządkowanie i analizę informacji oraz przejrzystą prezentację wyników. Do wykorzystywanych rozwiązań informatycznych należą, oprócz najczęściej chyba używanych aplikacji iBase i Analyst’s Notebook, także rozwiązania wyspecjalizowane w poszczególnych rodzajach czynności analitycznych, takie jak np. programy Mercure i Link służące przede wszystkim do analiz wykazów połączeń telefonicznych, ArcGis – wspomagający wykonywanie analiz przestrzennych, czy Nuix – służący do ekstrakcji i analizy wielkiej liczby danych gromadzonych na nośnikach cyfrowych.

Jak zostać analitykiem?

Analitycy kryminalni to policyjna elita. Aby do niej wstąpić, można zgłosić swoją gotowość do podjęcia służby na takim stanowisku kierownikowi wydziału wywiadu kryminalnego w swojej jednostce. Częściej jednak to kandydaci są typowani przez przełożonych lub praktykujących już analityków na podstawie jakości ich pracy jako dochodzeniowców lub funkcjonariuszy operacyjnych. Wieloetapowy proces doboru ma na celu wyłonienie kandydatów charakteryzujących się m.in. wysokim poziomem inteligencji, ponadprzeciętną pamięcią i spostrzegawczością. Aby zostać analitykiem kryminalnym, policjant musi mieć minimum trzyletnie doświadczenie w służbie kryminalnej lub dochodzeniowo-śledczej, zaliczyć testy psychologiczne, sprawdzian kompetencji i rozmowę kwalifikacyjną. Funkcjonariusze, którzy pozytywnie przejdą postępowanie selekcyjne, są kierowani na trwający cztery tygodnie kurs specjalistyczny. Poznają tam warsztat pracy analityka. Uczą się zasad porządkowania i obróbki danych oraz nabywają umiejętności odnajdowania związków między różnorodnymi, pozornie niepowiązanymi informacjami. Ćwiczą zdolność logicznego myślenia, formułowania oraz uzasadniania wniosków i hipotez. Duży nacisk jest kładziony też na umiejętność jasnego i przekonywującego prezentowania wyników analizy.

Nie ma miejsca na nudę

Już samo słowo „analiza” może sugerować, że raczej nie będzie w tej służbie emocji i niespodziewanych zastrzyków adrenaliny. Za to żmudne wpatrywanie się w ekran komputera wyświetlający tysiące danych zdaje się zagwarantowane jak amen w pacierzu. Tak służbę analityka kryminalnego wyobrażać sobie może laik, żeby nie powiedzieć ignorant. Rzeczywistość wygląda bowiem zupełnie inaczej.

– Każda sprawa, która do nas trafia, jest niepowtarzalna, inna, unikatowa i zawsze ważna, często atrakcyjna medialnie. Praca analityka kryminalnego to intelektualna przygoda, doświadczenie porównywalne z tym, z jakim obcujemy, czytając pasjonującą powieść kryminalną, która co rusz odkrywa przed nami nowe wątki – mówi podinsp. Rafał Świeżak, zastępca naczelnika Wydziału Analizy Kryminalnej Biura Wywiadu i Informacji Kryminalnych KGP.

Policjanci, którzy chcieliby związać swoją przyszłość zawodową z niezwykle pasjonującą, choć wymagającą dziedziną, jaką jest analiza kryminalna, powinni kontaktować się z naczelnikami wydziałów wywiadu kryminalnego komend wojewódzkich lub naczelnikiem Wydziału Analizy Kryminalnej BWiIK KGP.

Informacja kryminalna, podobnie jak ropa naftowa czy każdy inny surowiec, w stanie nieprzetworzonym ma znikomą wartość. Dopiero jej wydobycie i obróbka – zebranie, uporządkowanie, ocena i analiza – pozwalają wytworzyć tak istotny w pracy Policji produkt – wiedzę.

oprac. Tomasz Dąbrowski

zdj. unsplash, BWiIK KGP