Na podstawie badań nad procesem tonięcia samochodu osobowego w wodzie zaobserwowano kilka cech charakterystycznych tego zjawiska. Po pierwsze, ze względu na niski środek ciężkości spowodowany położeniem silnika, pojazd w wodzie zachowuje się stabilnie i zazwyczaj unosi się w pozycji poziomej na jej powierzchni (kołami do dołu), niezależnie od tego, czy ląduje w wodzie pionowo, czy na dachu – kołami do góry. Po drugie, w miarę upływu czasu pojazd będzie się przechylał silnikiem w dół (ze względu na dużą masę silnika). Zauważono również, że otwarcie drzwi pojazdu w wodzie jest bardzo trudne lub niemożliwe z uwagi na zwiększone ciśnienie spowodowane wyższym poziomem wody na zewnątrz auta. Ważnym czynnikiem jest „czas tonięcia”, czyli czas od momentu wylądowania pojazdu w wodzie do momentu zniknięcia pojazdu pod jej powierzchnią. Waha się on od dwóch do nawet ośmiu minut. Analizując wiele prób, zaobserwowano, że pojazdy w trakcie tonięcia przechodzą przez trzy fazy – unoszenia, tonięcia i zanurzenia, z których każda jest powiązana z odmienną strategią ewakuacji oraz inną szansą na przeżycie [1, 2].

Faza unoszenia (floating)

Pierwsza faza trwa od około 30 sekund do dwóch minut i obejmuje czas od momentu wpadnięcia pojazdu do wody do momentu, w którym woda osiągnie od zewnętrznej strony poziom dolnej krawędzi bocznych szyb. W tej fazie możliwe jest otwarcie lub wybicie bocznych szyb i wydostanie się z tonącego pojazdu. Drzwi nigdy nie powinny być otwierane w fazie unoszenia, gdyż umożliwi to szybki napływ wody do środka i spowoduje, że pojazd utonie w ciągu kilkunastu sekund (tabela 1). Po-nadto ucieczka przez boczne drzwi jest znacznie utrudniona lub wręcz niemożliwa, gdyż są one siłą dociskane przez napór wody [1, 2, 4].

Faza tonięcia (sinking)

Faza tonięcia trwa od momentu, gdy woda na zewnątrz pojazdu podniesie się powyżej dolnej krawędzi bocznych szyb, do momentu, gdy pojazd znajdzie się całkowicie pod wodą. Szansa na ucieczkę w tej fazie jest praktycznie zerowa. Wybicie szyby pod naporem wody stanowi poważne niebezpieczeństwo, ponieważ rozbite szkło zostanie wepchnięte do wnętrza pojazdu i może spowodować poważne obrażenia. W miarę jak pojazd zalewa się wodą, przechyla się on końcem silnika w dół do pozycji prawie pionowej. W tej fazie pasażerowie nadal mogą oddychać, ponieważ pomimo podnoszenia się poziomu wody wewnątrz nadal jest powietrze [4].

Faza zanurzenia (submersion)

W tej fazie pojazd znajduje się pod powierzchnią wody, a pozostałe powietrze gwałtownie wydostaje się przez bagażnik samochodu. Może to nastąpić przed wylądowaniem pojazdu na dnie lub po nim, w zależności od głębokości wody. Jeśli pojazd jest wypełniony wodą i znajduje się na dnie, szanse na przeżycie osób wewnątrz są bardzo małe. Po wypełnieniu pojazdu wodą ciśnienie wewnątrz zostaje wyrównane i otwarcie drzwi pojazdu staje się możliwe [4].

Procedura ewakuacji z pojazdu

Standardowa reakcja operatora numeru 112 na zgłoszenie alarmowe polega na zebraniu informacji o sytuacji, w tym lokalizacji wypadku, aby można było zadysponować pomoc. W przypadku tonięcia pojazdu cenny czas zostaje stracony, ponieważ wykonanie połączenia z telefonu komórkowego i podanie szczegółów dotyczących zdarzenia w wielu przypadkach zajmują więcej niż 60 sekund. Czas poświęcony na rozmowę z operatorem numeru alarmowego uniemożliwia ofierze ucieczkę podczas najprostszej i najbez-pieczniejszej fazy – fazy unoszenia. Nie jest również możliwe przybycie wyspecjalizowanych służb na miejsce zdarzenia w ciągu minuty (co byłoby warunkiem przeprowadzenia udanej akcji ratunkowej). Dlatego gdy pojazd wpadnie do wody, nie należy w pierwszej kolejności dzwonić na numer alarmowy, lecz postępować według następującego algorytmu [6]:

1.PASY

2.SZYBY

3.DZIECI

4.UCIECZKA

Algorytm został opracowany przez dr. Gordona Giesbrechta z Uniwersytetu Manitoby w Kanadzie. Dr Gordon Giesbrecht wykonał ponad 150 prób zanurzeniowych samochodów osobowych (w większości z ludźmi w środku) w celu zbadania charakterystyki ich tonięcia, najszybszych dróg wyjścia i strategii zapobieżenia śmierci osób przebywających w środku. Dr Giesbrecht jest również autorem protokołów reagowania na sytuacje kryzysowe dla operatorów numerów alarmowych w przypadku pojazdów tonących w wodzie (w tym w wodach powodziowych i w rzekach).

PASY

Pasy bezpieczeństwa powinny być odpięte tak szybko, jak to możliwe. Najpierw odepnij swój pas bezpieczeństwa, następnie przesuń swój fotel maksymalnie do tyłu [6].

SZYBY

Najlepszą drogą wyjścia z tonącego pojazdu są boczne okna, jednak opuszczanie elektrycznych szyb może się okazać problematyczne. Od połowy lat 90. pojazdy były produkowane tak, aby silniki elektryczne bocznych szyb mogły pracować do trzech minut po zanurzeniu pojazdu w wodzie [3]. Jednak w ostatnich latach zmiany w elektronicznych systemach sterowania prowadziły często do awarii tuż po zanurzeniu pojazdu, uniemożliwiając tym samym funkcjonowanie elektrycznych silników bocznych szyb, czasem nawet w ciągu kilku sekund od kontaktu z wodą [5]. Może się okazać, że jedynym sposobem gwarantującym wyjście przez boczne okno będzie wybicie szyby. W związku z tym zaleca się wyposażenie pojazdu w sprężynowy zbijak do szyb lub samochodowy młotek ratunkowy. Jeżeli w samochodzie nie ma takiego sprzętu, należy skorzystać z zagłówka. Trzeba go wyjąć z fotela i uderzyć zakończeniem metalowej prowadnicy w dolny róg szyby. Następnie metalową prowadnicą zagłówka zarysować krawędzie okna tak, aby pozbyć się resztek ostrego szkła [6].

DZIECI

Jeżeli w pojeździe przewożone są dzieci, należy wypiąć je z pasów lub z fotelika. Następnie trzeba je ewakuować przez boczne okno (przez wypchnięcie), zaczynając od najstarszego dziecka. Ta kolejność nie jest przypadkowa. Starszym dzieciom łatwiej wydawać polecenia, mogą również pomóc w ewakuacji młodszego rodzeństwa. W ten sposób maksymalnie zwiększamy ich szansę na przeżycie [6].

UCIECZKA

Jeżeli w pojeździe są dzieci, osoba, która trzyma najmłodsze dziecko, powinna wyjść z pojazdu razem z nim lub tuż za nim. Należy pamiętać, aby nie tracić czasu na zabieranie ze sobą różnych przedmiotów. Powinno się opuścić pojazd tak szybko, jak to możliwe. Należy pamiętać, że w celu zwiększenia szans na przeżycie cała procedura powinna zostać przeprowadzona w fazie unoszenia (floating) i nie powinna zająć dłużej niż minutę [6].

Sytuacje kryzysowe

Jeżeli otwarcie lub wybicie bocznych szyb okazało się nieskuteczne w fazie unoszenia, to w fazie tonięcia z uwagi na napór wody z zewnątrz będzie to trudne lub niemożliwe. Przyjmuje się, że gdy pojazd jest pełen wody, ciśnienie wyrówna się, umożliwiając otwarcie drzwi (pod warunkiem, że nic innego nie uniemożliwia tego działania) [7]. Jeśli więc nie udało się opuścić pojazdu w fazie unoszenia, przed wypełnieniem pojazdu należy nabrać głęboki wdech, wstrzymać powietrze, a następnie spróbować otworzyć drzwi, jeśli samochód jest zanurzony. Trzeba pamiętać, że powietrze musi wydostać się również z bagażnika, aby zniwelować gradient ciśnienia i aby otwarcie drzwi było możliwe. Szanse na ucieczkę i przeżycie w fazie zanurzenia są niewielkie. Świadkowie zdarzenia powinni głośno instruować osoby przebywające w pojeździe, jak mają się wydostać, zgodnie z algorytmem – pasy, szyby, dzieci, ucieczka [6]. Podjęcie działań ratowniczych przez świadków zdarzenia, polegających na wydobyciu osób z tonącego pojazdu, powinno być przeprowadzone wyłącznie przez profesjonalnie przeszkolone osoby. Należy pamiętać o bezpieczeństwie udzielających pomocy i o ich asekuracji [9].

Na załączonych zdjęciach widzimy ćwiczenia funkcjonariuszy Policji z ratowania osoby z pojazdu, który zatonął (faza zanurzenia).

Przebieg ćwiczenia:

1. Funkcjonariusz asekuruje za pomocą rzutki ratunkowej (wiąże węzeł ratowniczy, który się nie zaciska, a następnie przekłada linę za kark, aby utworzyć szelki).

2. Wskakuje do wody i kraulem ratowniczym (głowa nad lustrem wody) dopływa do tonącego pojazdu.

3. Nabiera powietrza do płuc i nurkuje.

4. Pod wodą otwiera drzwi pojazdu, sprawdza, ile w środku jest osób potrzebujących pomocy, rozpina pas bezpieczeństwa poszkodowanemu.

5. Wydobywa poszkodowanego z pojazdu i trzyma go za pomocą chwytu żeglarskiego w taki sposób, aby jego głowa była nad lustrem wody. Funkcjonariusz asekurujący holuje ratownika i poszko-dowanego do brzegu za pomocą liny rzutki ratowniczej.

Doskonalenie zawodowe

W Policji odbywają się warsztaty ewakuacji z tonącego pojazdu, np. w Centrum Szkolenia Policji w Legionowie takie procedury ćwiczy się w czasie kursu specjalistycznego dla policjantów prowadzących łodzie służbowe w trudnych warunkach atmosferycznych [8]. W garnizonie podkarpackim w ramach lokalnego doskonalenia zawodowego policjanci Oddziału Prewencji Policji w Rzeszowie oraz policyjni stermotorzyści raz w roku ćwiczą procedury samoratownictwa i ewakuacji osób z pojazdu, który wpadł do wody. Założeniem szkolenia było pogłębienie wiedzy oraz ćwiczenia procedur na wypadek wpadnięcia pojazdu do wody. Te umiejętności mogą się przydać w trakcie pełnienia służby przy zbiornikach wodnych. Symulacje pozwalają się przekonać, jak istotnym elementem są zachowanie spokoju i pewność działania. – W sytuacji kryzysowej woda nie wybacza błędów – powiedział jeden z autorów artykułu, pomysłodawca oraz koordynator warsztatów na Podkarpaciu mł. asp. Tomasz Wojtanowski.

sierż. szt. Dawid Żak - Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie

kom. Rafał Meler - Wyższa Szkoła Policji w Szczytnie

mł. asp. Tomasz Wojtanowski - Wydział Prewencji Komendy Wojewódzkiej Policji w Rzeszowie

Źródło grafik 1, 2, 3: G.G. Giesbrecht, M. Percher, P. Brunet, Y. Richard, M. Alexander, A. Bellema-re, Y. Rawal, A. Amassian G. Mcdonald, Duc Pham (Reviewing Editor), An automatic window opening system to prevent drowning in vehicles sinking in water, Cogent Engi-neering, 2017, 4:1.

Zdj. Jacek Konieczny, Andrzej Chyliński

Bibliografia
[1] McDonald G.K., Giesbrecht G.G., Vehicle submersion: a review of the problem, associated risks, and survival information, Aviat Space Environ Med., 2013 May; 84(5):498–510.
[2] Giesbrecht G.G., McDonald G.K., My car is sinking: automobile submersion, lessons in vehicle
escape, Aviat Space Environ Med., 2010.
[3] Donohue W., Operation Submerged Transportation Accident Research (S.T.A.R), Michigan De-partment of State Police; 1991 Report.
[4] Giesbrecht G.G., Percher M., Brunet P., Richard Y., Alexander M., Bellemare A., Rawal Y., Aram Amassian & Gerren Mcdonald | Duc Pham (Reviewing Editor), An automatic window opening system to prevent drowning in vehicles sinking in water, Cogent Engineering, 2017, 4:1.
[5] Buning L.R., Kessels J.F., Merts M., Pauwelussen J.P., Visser A.G., Window operating mechanisms and door locking systems; the effect of water on the functioning of window mechnisms and door locking systems, Delft, The Netherlands: Rijkswaterstaat Centre for Transport and Navigation, 2008.
[6] Giesbrecht G.G., The evidence base for a new “Vehicle in Water” emergency dispatch protocol, Annals of Emergency Dispatch & Response, 2016, 4(1):5–9.
[7] Hernandez D., Galvin J., How To Escape a Submerged Car Using Science, [dostęp: 18.07.2022 r.].
[8] Rodziewicz R., Ekstremalni wodniacy, [dostęp: 18.07.2022 r.].
[9] Zachowanie bezpieczeństwa ratownika, uczestników oraz świadków wypadku, [dostęp: 18.07.2022 r.].