Funkcjonariusz jako pokrzywdzony lub jako oskarżyciel posiłkowy
W tym kontekście należy wyróżnić sytuację, w której funkcjonariusz w postępowaniu karnym będzie występował jako pokrzywdzony lub oskarżyciel posiłkowy. Wówczas ochrona prawna powinna być zapewniona bezpośrednio przez macierzystą formację, a w przypadku braku możliwości jej zapewnienia – świadczenie pieniężne. Funkcjonariuszowi pokrzywdzonemu przestępstwem, o którym mowa w art. 222 Kodeksu karnego (naruszenie nietykalności funkcjonariusza), art. 223 Kodeksu karnego (czynna napaść na funkcjonariusza) lub art. 226 Kodeksu karnego (znieważenie funkcjonariusza), jeśli został pokrzywdzony w związku z wykonywaniem czynności służbowych, na jego wniosek, na mocy ww. uregulowań prawnych będzie przysługiwać bezpłatna ochrona prawna w postępowaniu karnym, w którym uczestniczy w charakterze pokrzywdzonego lub oskarżyciela posiłkowego.
Powyższe oznacza, iż ochrona prawna będzie udzielana co do zasady w formie bezpośredniej pomocy prawnej w postaci zastępstwa procesowego realizowanego przez radców prawnych lub adwokatów świadczących obsługę prawną w jednostce organizacyjnej Policji, w której policjant pokrzywdzony przestępstwem pełni służbę. Przez zapewnienie ochrony prawnej należy rozumieć zarówno powierzenie zastępstwa procesowego jednemu z radców prawnych zatrudnionych w jednostce organizacyjnej odpowiedzialnej za zapewnienie pomocy (lub ewentualnie kancelarii zewnętrznej, w ramach zawartej umowy na usługi radcowskie lub adwokackie), jak i pozyskanie incydentalnej usługi prawnej na rynku – np. w przypadku znacznego obciążenia radców prawnych danej jednostki lub pełnomocników zewnętrznych realizujących bieżącą obsługę prawną. Jeżeli jednostka nie ma zapewnionej obsługi prawnej, wówczas ochronę prawną zapewnia właściwa miejscowo komenda wojewódzka Policji albo Komenda Stołeczna Policji. W przypadku braku możliwości zapewniania faktycznej ochrony prawnej przez jednostkę organizacyjną Policji pomoc będzie udzielana w formie finansowej (świadczenie pieniężne) jako zwrot kosztów poniesionych przez funkcjonariusza na ochronę prawną. Wysokość tego świadczenia to faktycznie poniesione przez policjanta koszty na ochronę prawną, jednak nie wyższe niż czterokrotność przeciętnego uposażenia policjantów, obowiązującego w roku poprzedzającym dzień złożenia wniosku. Zwrot będzie następował ze środków budżetowych Policji.
Funkcjonariusz jako podejrzany
W przypadku funkcjonariusza podejrzanego (oskarżonego) ochrona prawna polega na wypłacie określonego świadczenia pieniężnego. Funkcjonariusz podejrzany (oskarżony) o przestępstwo popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych, jeśli wszczęte przeciwko niemu postępowanie karne zostanie zakończone prawomocnym orzeczeniem o umorzeniu postępowania z powodu braku ustawowych znamion czynu zabronionego lub niepopełnienia przestępstwa albo wyrokiem uniewinniającym, ma prawo wystąpić z wnioskiem o zwrot kosztów poniesionych przez niego na ochronę prawną w toku procesu. Zwrot kosztów następuje ze środków budżetowych Policji w wysokości faktycznie poniesionych kosztów, nie wyższej jednak niż czterokrotność przeciętnego uposażenia policjantów.
Szczególne przypadki
Dodatkowo ustawa o Policji przewiduje szczególne uprawnienie Komendanta Głównego Policji do zapewnienia ochrony prawnej funkcjonariuszowi, przeciwko któremu jest prowadzone postępowanie karne w związku z wykonywaniem czynności służbowych, jeszcze przed zakończeniem postępowania oraz niezależnie od jego wyniku. Przedmiotowa regulacja ma znajdować zastosowanie w szczególnych przypadkach, w których zapewnienie funkcjonariuszowi ochrony prawnej jest uzasadnione dobrem służby. Formą pomocy jest wówczas świadczenie pieniężne – faktyczny zwrot kosztów poniesionych na ochronę prawną nie więcej niż czterokrotność przeciętnego uposażenia policjantów, obowiązującego w roku poprzedzającym dzień złożenia wniosku. Poniesione w takim przypadku przez Policję koszty ochrony prawnej nie podlegają zwrotowi przez policjanta, niezależnie od wyniku postępowania karnego. Ochrona w takim stanie faktycznym może być udzielona m.in. z własnej inicjatywy Komendanta Głównego Policji, na pisemny wniosek przełożonego policjanta, przeciwko któremu wszczęto postępowanie karne o przestępstwo popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych, a także na pisemny wniosek policjanta, przeciwko któremu wszczęto postępowanie karne o przestępstwo popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych.
Funkcjonariusz oddelegowany
Należy także zauważyć, iż ochrona prawna, tj. zwrot kosztów poniesionych na ochronę prawną oraz bezpłatna ochrona prawna w postępowaniu karnym, przysługuje również policjantowi oddelegowanemu do wykonywania zadań służbowych poza Policją, na jego wniosek, w przypadku gdy postępowanie karne, o którym mowa w art. 66a ust. 1 (tj. o przestępstwo popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych) lub art. 66b ust. 1 (tj. z art. 222, art. 223 lub art. 226 Kodeksu karnego, w związku z wykonywaniem czynności służbowych) ustawy o Policji, zostało wszczęte w związku z wykonywaniem przez niego czynności służbowych w ramach podjętej interwencji w znaczeniu, o którym mowa w art. 15 ust. 7c ustawy o Policji, tj. w sytuacji włączenia się policjanta lub policjantów w tok zdarzenia mogącego naruszać normy prawne i podjęcie działań zmierzających do ustalenia charakteru, rodzaju i okoliczności powstałego zdarzenia oraz przedsięwzięć ukierunkowanych na przywrócenie naruszonego porządku prawnego.
Zasady dotyczące zwrotu kosztów
Należy także pamiętać, iż tryb postępowania oraz sposób dokumentowania przez policjanta kosztów poniesionych na ochronę prawną są określone w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 30 września 2020 r. w sprawie trybu postępowania oraz sposobu dokumentowania kosztów poniesionych na ochronę prawną policjanta, a także podmiotów właściwych w sprawie zwrotu tych kosztów (Dz. U. poz. 1685).
Z ww. rozporządzenia wynika, że zwrot kosztów poniesionych na ochronę prawną następuje na pisemny wniosek policjanta, który poniósł te koszty. Jeżeli organ Policji, do którego wniosek wniesiono, jest niewłaściwy w sprawie, niezwłocznie powinien ten wniosek przekazać do organu właściwego, zawiadamiając jednocześnie o tym wnioskodawcę.
Do wniosku należy dołączyć dokumenty zawierające dokładny opis rodzaju świadczenia pomocy prawnej: „udzielenie pomocy prawnej w związku z wszczęciem przeciwko policjantowi (imię, nazwisko, stopień) postępowania karnego o przestępstwo z Kodeksu karnego popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych”, a także faktury, w tym elektroniczne, rachunki lub dokumenty sporządzone na piśmie, potwierdzające datę ich poniesienia oraz ich wysokość, a także pozwalające na jednoznaczne ustalenie podmiotu świadczącego ochronę prawną na rzecz policjanta (radcy prawnego lub adwokata albo kancelarii prawnej).
W przypadku, o którym mowa w art. 66a ust. 1 ustawy o Policji (wszczęcia przeciwko funkcjonariuszowi postępowania karnego o przestępstwo popełnione w związku z wykonywaniem czynności służbowych), do wniosku o zwrot kosztów poniesionych na ochronę prawną policjant dołącza także dodatkowo kopię odpisu prawomocnego orzeczenia o umorzeniu postępowania z powodu braku ustawowych znamion czynu zabronionego lub niepopełnienia przestępstwa albo prawomocnego wyroku uniewinniającego.
Wniosek wraz załącznikami właściwy przełożony funkcjonariusza Policji powinien przekazać do komórki prawnej jednostki organizacyjnej Policji, w celu jego zbadania pod względem formalnoprawnym oraz prawidłowości wystawienia dokumentów załączonych do tego wniosku. W przypadku braków wniosku kierownik właściwej komórki prawnej powinien wezwać funkcjonariusza Policji (wnioskodawcę) do jego uzupełnienia lub poprawienia w terminie 7 dni od daty doręczenia wezwania do uzupełnienia lub poprawienia wniosku, pod rygorem pozostawienia wniosku bez rozpatrzenia. Wniosek sprawdzony pod względem formalnoprawnym i spełniający wymagania należy przekazać do właściwej komórki finansowej jednostki organizacyjnej Policji.
Zwrot kosztów ochrony prawnej powinien nastąpić w terminie 30 dni od dnia wpływu wniosku o zwrot tych kosztów. Odmowa przyznania zwrotu kosztów ochrony prawnej powinna nastąpić w drodze decyzji zawierającej uzasadnienie prawne i faktyczne. Zgodnie bowiem z przyjętym w doktrynie i orzecznictwie poglądem odmowa dokonania czynności materialno-technicznej powinna nastąpić w drodze decyzji, albowiem jest to negatywne rozstrzygnięcie sprawy administracyjnej (por. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 28 maja 2012 r. sygn. akt II SA/Wa 52/12 i z 17 lutego 2010 r. sygn. akt II SA/WA 1819/09 oraz postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 8 października 2008 r. sygn. akt III SAB/Kr 18/08). Zwłaszcza w przypadku sporu o prawo do świadczenia wyłącznie decyzyjna forma jego rozstrzygnięcia gwarantuje także stronie wszechstronne rozpoznanie sprawy w toku administracyjnego postępowania instancyjnego, a następnie prawo zaskarżenia do sądu (por. postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z 15 września 2010 r. sygn. akt II SA/Bk 533/10).
Należy także mieć na uwadze, że wniosek o zwrot kosztów poniesionych na ochronę prawną w przypadku, o którym mowa w art. 66a ust. 3 ustawy o Policji, policjant składa drogą służbową do Komendanta Głównego Policji.
oprac. Biuro Kadr, Szkolenia i Obsługi Prawnej Komendy Głównej Policji