W Polsce o tym specyficznym stanie zagrożenia życia i zdrowia zaczęto mówić po pojawieniu się na rynku nowych substancji psychoaktywnych – tzw. dopalaczy, których działania powodowały zachowanie do tej pory niespotykane w takim natężeniu jak po użyciu ,,tradycyjnych” narkotyków.
Niemałą rolę w zainteresowaniu się tematem ExDS odegrały doniesienia medialne dotyczące policyjnych interwencji wobec osób agresywnych pod wpływem środków odurzających, u których wystąpiło nagłe zatrzymanie krążenia (NZK) i śmierć.
KIEDYŚ I DZIŚ
Majaczenie (delirium) jest często spotykanym zaburzeniem neuropoznawczym, będącym przedmiotem zainteresowania zarówno psychiatrów, jak i internistów, chirurgów, neurologów oraz innych lekarzy wielu specjalności opiekujących się pacjentami cierpiącymi na choroby somatyczne. Najważniejszymi cechami majaczenia są zaburzenia świadomości (objawiające się zagubieniem oraz dezorientacją w czasie i przestrzeni) oraz zaburzenia uwagi (wyrażające się upośledzeniem zdolności koncentracji, przerzutności myśli oraz utrzymywania uwagi) [5, 6].
Jeżeli do ww. objawów dochodzą podniecenie, swoista nadreaktywność ruchowa, to mówimy o tzw. Excited Delirium – ED (z ang. excited – podniecony, pobudzony, przejęty) [7].
Natomiast Excited Delirium Syndrome (ExDS) jest opisywany często jako krytyczny stan organizmu, któremu towarzyszą zatrzymanie krążenia i – choć nie zawsze – śmierć.
Zespół Excited Delirium nie jest zjawiskiem zupełnie nowym. W literaturze znajdziemy bogatą historię przypadków medycznych, w których pacjenci wykazywali podobne objawy, ale ich stan określany był różnymi nazwami. Dokonując przeglądu chorób i zespołów, stwierdzono, że choć istnieją różnice w ich patoetiologiach, to mają one wspólną końcową ścieżkę fizjologiczną, która wskazuje na zjawisko zwane nadpobudliwością autonomiczną. Stan ten wywołuje wiele istotnych negatywnych skutków dla organizmu, w tym hipertermię, zaburzenia elektrolitowe oraz rytmu serca, które w konsekwencji prowadzą do NZK.
Jeden z pierwszych opisów Excited Delirium został sporządzony w 1849 r. przez dr. Luthera Bella, psychiatrę, który pracował w Azylu dla obłąkanych im. Johna McLeana w Massachusetts w Stanach Zjednoczonych. Mania Bella manifestowała się ostrym, wyczerpującym fizycznie przebiegiem, który wiązał się z 75-proc. śmiertelnością [8, 9].
Liczba incydentów związanych z ED spadła w latach 50. po wprowadzeniu na rynek medyczny leków neuroleptycznych. Jednak zaczęła ponownie rosnąć w latach 80. wraz z popularnością kokainy, a także metamfetaminy, dietyloamidu kwasu lizergowego (LSD) i fencyklidyny (PCP).
W ostatnich latach pojawiły się również nowe substancje psychoaktywne, takie jak syntetyczne katynony i związki NBOMe, które mogą powodować ostre majaczenie i nieprzewidywalne, tragiczne w skutkach zaburzenia organizmu [10, 11].
Badania naukowe wskazują, że nawet dwie trzecie ofiar ExDS umiera na miejscu zdarzenia (interwencji) lub podczas transportu wykonywanego przez ratowników medycznych lub policjantów [12]. Ofiary ExDS, niebędące bezpośrednio związane z interwencjami policyjnymi, były znajdowane martwe w łazience, otoczone mokrymi ręcznikami lub ubraniami oraz pustymi tacami na lód, co mogło wskazywać na śmierć poprzedzoną nieudanymi próbami szybkiego ochłodzenia organizmu [13].
ZAGROŻENIE
Najbardziej charakterystycznymi objawami ExDS opisywanymi w badaniach naukowych są:
– duża tolerancja na ból;
– przyspieszenie oddechu (tachypnoe);
– obfite pocenie;
– pobudzenie, wysoka aktywność fizyczna;
– hipertermia dotykowa;
– brak reakcji na obecność policjantów i na wydawane przez nich polecenia;
– brak uczucia zmęczenia;
– niezwykła, nadludzka siła;
– nieodpowiedni, skąpy ubiór bądź też jego brak;
– pociąg do luster / do szkła [14].
Podczas przeprowadzania interwencji z takimi osobami szczególnie niebezpieczny jest okres związany z walką i próbą obezwładnienia agresywnej osoby. Towarzyszy temu często użycie siły fizycznej, chemicznych środków obezwładniających lub paralizatora. Potem następuje okres cichej i nagłej śmierci.
W badaniach sekcyjnych ofiar ExDS stwierdzano obrzęk płuc i mózgu. Część pacjentów, którzy dożyli okresu hospitalizacji, zapadała często na rozsiane wykrzepianie wewnątrznaczyniowe, rabdomiolizę i niewydolność nerek [13]. Uważa się, że krytyczne zmiany sercowo-płucne u takich osób są wynikiem: zwiększonego obciążenia serca katecholaminami, przerostem mięśnia sercowego, mikroangiopatii naczyń wieńcowych oraz występującymi, śmiertelnymi zaburzeniami rytmu serca [15, 16].
Nie udowodniono jednoznacznego związku między używaniem paralizatora (tasera) a śmiercią osób w stanie ExDS [16, 17]. Również teoria związana z asfiksją pozycyjną została odrzucona w serii artykułów autorstwa Chana i wsp. [18]. Nie można jednak bagatelizować zagrożenia związanego ze zmęczeniem mięśni oddechowych spowodowanego ograniczeniem ruchomości klatki piersiowej, przepony, jak również zwiększonego zużycia tlenowego. Nie bez znaczenia pozostaje też krytyczne obciążenie mięśnia sercowego.
Podejmowanie interwencji wobec osób z podejrzeniem ExDS stanowi ogromne wyzwanie nie tylko dla funkcjonariuszy Policji, lecz także dla zespołów ratownictwa medycznego (ZRM). Szybkie rozpoznanie takiego zagrożenia u osoby, niezwłoczne zadysponowanie ZRM na miejsce interwencji oraz ograniczenie negatywnych skutków ExDS to główne zadania policjantów podejmujących tego typu interwencje.
W ciężkim przebiegu ExDS tylko zaawansowane zabiegi ratujące życie oraz inwazyjne metody w leczeniu szpitalnym są w stanie uratować osobę.
kom. dr n. o zdr. Michał Kurdziel
KWP w Szczecinie
zdjęcie autor
Bibliografia
[1] Baldwin S., Hall C., Bennell C., Blaskovits B., Lawrence C., Distinguishing features of excited delirium syndrome in non-fatal use of force encounters, J Forensic Legal Med. 2016;41:21–27.
[2] Hall C., Votova K., Heyd C., Walker M., Macdonald S., Eramian D, et al., Restraint in police use of force events: examining sudden in custody death for prone and not-prone positions, J Forensic Legal Med. 2015;31:29–35.
[3] Hall C.A., Kader A.S., McHale A.M.D., Stewart L., Fick G.H., Vilke G.M., Frequency of signs of excited delirium syndrome in subjects undergoing police use of force: descriptive evaluation of a prospective, consecutive cohort, J Forensic Legal Med. 2013;20:102–107.
[4] Mash D.C., Duque L., Pablo J., Qin Y., Adi N., Hearn W.L., et al., Brain biomarkers for identifying excited delirium as a cause of sudden death, Forensic Sci Int. 2009;190:e13–e19.
[5] American Psychiatric Association: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition. Arlington, American Psychiatric Association, 2013.
[6] Joshi A., Krishnamurthy V.B., Purichia H., Hollar-Wilt L., Bixler E., Rapp M., What’s in a name? Delirium by any other name would be as deadly. A review of the nature of delirium consultations, J. Psychiatr. Pract., 2012; 18 (6): 413–418.
[7] https://psychnews.psychiatryonline.org/doi/10.1176/appi.pn.2021.2.21 [dostęp: 17.12.2021 r.].
[8] Mash D.C., Excited delirium and sudden death: a syndromal disorder at the extreme end of the neuropsychiatric continuum, Front Physiol. 2016;7:435.
[9] Bell L.V., On a form of disease resembling some advanced stages of mania and fever, but so contradistinguished from any ordinary observed or described combination of symptoms as to render it probable that it may be overlooked and hitherto unrecorded malady, Am J Insanity, 1849;6:97–127.
[10] Vilke G.M., DeBard M.L., Chan T.C., Ho J.D., Dawes D.M., Hall C., et al. Excited delirium syndrome (ExDS): defining based on a review of the literature, J Emerg Med. 2012;43:897–905.
[11] Byard R.W., Cox M., Stockham P., Blunt craniofacial trauma as a manifestation of excited delirium with new designer drugs, J Forensic Sci. 2016;61:1546–8.
[12] Stratton S.J., Rogers C., Green K., Sudden death in individuals in hobble restraints during paramedic transport, Ann Emerg Med. 1995;25(5):710–2.
[13] Wetli C.V., Mash D., Karch S.B., Cocaine-associated agitated delirium and neuroleptic malignant syndrome, Am J Emerg Med. 1996;14(4):425–8.
[14] DeBard M.L., Adler J., Bozeman W., Chan T., et al, ACEP Excited Delirium Task Force White Paper Report on Excited Delirium Syndrome, September 10, 2009, last accessed on June 24, 2020, at https://www.prisonlegalnews.org/media/publications/acep_report_on_excited_delirium_syndrome_sept_2009.pdf.
[15] Wetli C.V., Fishbain D.A., Cocaine-induced psychosis and sudden death in recreational cocaine users, J Forensic Sci. 1985;30(3):873–80.
[16] O’Halloran R.L., Lewman L.V., Restraint asphyxiation in excited delirium, Am J Forensic Med Pathol. 1993;14(4):289–95.
[17] Strote J., Range Hutson H., Taser use in restraint-related deaths, Prehosp Emerg Care. 2006;10(4):447–50. [18] 32. Chan T.C., Vilke G.M., Neuman T., et al., Restraint position and positional asphyxia, Ann Emer Med. 1997;30(5):578–86.
