Stowarzyszenie zostało utworzone 5 listopada 1990 r. w Komendzie Wojewódzkiej Policji w Katowicach z inicjatywy syna funkcjonariusza Policji Państwowej – Witolda Banasia. Nazwa stowarzyszenia nawiązuje do działającego w okresie międzywojennym – zarówno w Policji Państwowej, jak i też w Policji Województwa Śląskiego – stowarzyszenia o nazwie Rodzina Policyjna.
Dzisiejsza Rodzina Policyjna 1939 r. nie jest kontynuatorem przedwojennego stowarzyszenia, którego podstawowym zadaniem statutowym były opieka i wspieranie rodzin policjantów w międzywojennej Polsce.
Działalność stowarzyszenia nie ogranicza się tylko do województwa śląskiego. Dziś stowarzyszenie liczy ponad 2000 członków, skupionych w 13 oddziałach na terenie Polski i za granicą.
Filar działań stanowią programy edukacyjne, które stowarzyszenie realizuje od wielu lat:
„Odkrywamy Historię: Ostaszków – Twer – Miednoje” – powstały w 2007 r.,
„Spotkania z historią” – powstały w 2009 r.,
„Policjanci w służbie historii”– powstały w 2017 r.
W drugiej połowie czerwca 1991 r., przy Zarządzie Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Rodzina Policyjna 1939 r. z siedzibą w Katowicach utworzona została Izba Pamięci, w której gromadzone są pamiątki po poległych, zamordowanych i zaginionych funkcjonariuszach Policji Państwowej i Policji Województwa Śląskiego podczas II wojny światowej.
Nikt wówczas nie uważał, że ten znak policyjnej pamięci, który powstał po 45 latach tzw. władzy ludowej i po nieustannych próbach wymazania z pamięci Polaków tej historii, osiągnie taki ponadczasowy wymiar.
Zebrane fotografie, dokumenty, elementy uzbrojenia czy umundurowania, uzupełnione przez artefakty wydobyte z dołów śmierci w sierpniu 1991 r. na terenie kompleksu leśnego Miednoje (Rosja) stanowią stałą część ekspozycji w Izbie Pamięci. Pamiątki oddane w depozyt były i są traktowane przez rodziny policjantów – ofiar Zbrodni Katyńskiej jak relikwie.
Druga część ekspozycji to elementy umundurowania służbowego, rzeczy osobiste, codziennego użytku oraz przedmioty określane mianem tzw. sztuki obozowej, a są depozytem Muzeum Katyńskiego Oddział Martyrologiczny Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.
Z czasem pojawiła się konieczność powstania nowej aranżacji wystawienniczej, której celem jest edukacja o historii i martyrologii funkcjonariuszy Policji II RP – w 2007 r. ówczesny zarząd stowarzyszenia podjął decyzję o zmianach w tym zakresie.
Dziś, oprócz profesjonalnej ekspozycji, zainstalowano nowoczesne urządzenia multimedialne, które pozwalają na zilustrowanie programów edukacyjno-historycznych za pomocą prezentacji czy filmów dokumentalnych.
Przedsięwzięcie to nie miałoby szans na realizację, gdyby nie wsparcie i pomoc Sekretarza Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa Andrzeja Przewoźnika, który pozytywnie zaopiniował przedstawiony przez zarząd stowarzyszenia projekt autorstwa pracownika Muzeum Historii Katowic w Katowicach Jolanty Barnaś i przyznał środki pieniężne na jego realizację.
Celem ekspozycji jest ukazanie losów funkcjonariuszy Policji Państwowej i Policji Województwa Śląskiego II RP, którzy zostali zamordowani przez funkcjonariuszy NKWD w czasie II wojny światowej.
Ramy temporalne ekspozycji zaczynają się od lat ostatniego etapu walki o niepodległość i obrony granic 1918–1922 oraz od utworzonej 24 lipca 1919 r. Policji Państwowej oraz Policji Województwa Śląskiego powołanej 17 czerwca 1922 r., udziału ich funkcjonariuszy w II wojnie światowej, a w szczególności Zbrodni Katyńskiej, której największą poszkodowaną grupą zawodową stanowili funkcjonariusze Policji Państwowej i Policji Województwa Śląskiego.
Ponadto wystawa została rozszerzona o fotografie z prac ekshumacyjno-badawczych prowadzonych przez polską stronę w 1991 r. i 1993 r. oraz fotografie z poświęcenia Polskiego Cmentarza Wojennego w Miednoje i jego stanu obecnego.
Ekspozycja dotycząca II wojny światowej obejmuje walki z Wehrmachtem i Armią Czerwoną prowadzone przez policjantów podczas wojny obronnej Polski w 1939 r., a także miejsca osadzenia policjantów jako jeńców wojennych przez NKWD w obozach specjalnych na terenach Rosji oraz Zachodniej Białorusi i Zachodniej Ukrainy, które wówczas tworzyły Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich.
Na wystawie szczególne miejsce zajmuje Grób Policjanta Polskiego – Miejsce Pamięci Narodowej, w którym spoczywają prochy nieznanego funkcjonariusza. Najprawdopodobniej pełnił służbę w Policji Województwa Śląskiego. Jego szczątki zostały ekshumowane w sierpniu 1991. Grób Policjanta Polskiego jest również nazywany Małym Miednoje.
Od marca 2008 r. do grudnia 2019 r. ekspozycję zwiedziło ponad 19 500 osób – młodzież szkolna i akademicka, funkcjonariusze Policji oraz przedstawiciele służb mundurowych na co dzień współdziałających z Policją. Wśród zwiedzających nie zabrakło także gości z zagranicy.
Dzięki współpracy, wsparciu merytorycznemu oraz użyczeniu artefaktów z Izby Pamięci przy Zarządzie Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Rodzina Policyjna 1939 r. i oddziałów terenowych stowarzyszenia, Izby Pamięci zostały utworzone również w Komendzie Wojewódzkiej Policji w Opolu oraz Komendzie Wojewódzkiej Policji we Wrocławiu.
Izba stała się miejscem poznawania nie tylko historii i martyrologii polskich policjantów II RP, ale także miejscem zadumy nad losami tych wszystkich, którzy walcząc w obronie Polski i jej obywateli, złożyli swoje życie na ołtarzu Ojczyzny.
nadinsp. dr Rafał Kochańczyk
Komendant Wojewódzki Policji w Opolu
Grzegorz Grześkowiak
Ogólnopolskie Stowarzyszenie Rodzina Policyjna 1939 r.
