Dwudziestoośmioletnia Lamiya Aji Bashar, Irakijka, działaczka społeczna, została w 2014 r. porwana przez dżihadystów. Była gwałcona i zmuszana do niewolniczej pracy przy produkcji bomb i kamizelek wybuchowych. Po kilkunastu miesiącach, z pomocą rodziny, która opłaciła przemytników, uciekła z niewoli. Inna Irakijka, 27-letnia Nadia Murad, została porwana przez terrorystów z ISIS i przez kilka miesięcy trzymana w niewoli, bita i gwałcona. Udało się jej uciec, a o tym, co ją spotkało, opowiedziała Radzie Bezpieczeństwa ONZ. Sekretarz Generalny ONZ mianował ją specjalną ambasadorką ONZ do spraw ofiar handlu ludźmi.

W 2016 r. Parlament Europejski przyznał obydwu Irakijkom Nagrodę im. Sacharowa za wolność myśli. W 2018 r. Nadia Murad została laureatką Pokojowej Nagrody Nobla.

Według ostatniego raportu ONZ, opublikowanego w ubiegłym roku, w strefach konfliktów (Syrii, Afganistanie czy Iraku) grupy przestępcze nagminnie wykorzystują ludzi do niewolniczej pracy i prostytucji.

ONZ i ;Unia Europejska

Z raportu ONZ wynika, że ponad 70 proc. ofiar handlu ludźmi na świecie stanowią kobiety. Prawie połowa z nich to kobiety dorosłe (49 proc.), podczas gdy dziewczęta stanowią 23 proc. Mężczyźni stanowią 21 proc. udokumentowanych ofiar, a dzieci – 7 proc.

Większość ofiar wykorzystywania seksualnego to kobiety, mężczyźni natomiast stanowią największą grupę w przypadku pracy przymusowej.

Spośród nieletnich 72 proc. dziewcząt pada ofiarą wykorzystywania seksualnego, a 21 proc. – pracy przymusowej, natomiast wśród chłopców 50 proc. jest ofiarami pracy przymusowej, a 27 proc. – wykorzystywania seksualnego.

Pozostali nieletni są zmuszani do żebractwa, zostają dziećmi-żołnierzami wykorzystywanymi do popełniania czynów przestępczych, a także zmuszanymi do zawierania małżeństw.

Według szacunków Międzynarodowej Organizacji Pracy co najmniej 40 mln osób na świecie żyje w niewoli. Obecnie liczba niewolników jest najwyższa w historii, a zyski czerpane ze współczesnego niewolnictwa sięgają nawet 150 mld dol. rocznie.

Zwalczanie handlu ludźmi jest priorytetem Unii Europejskiej. Zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej został określony w artykule 5 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej. Zgodnie z wytycznymi UE zwalczaniem handlu ludźmi zajmują się służby wszystkich europejskich krajów, prowadząc każdego roku wiele wspólnych operacji policyjnych koordynowanych przez Europol.

Z raportu przygotowanego dla KE przez Walk Free Foundation w 2018 r. wynika, że praca przymusowa jest najbardziej rozpowszechnioną formą współczesnego niewolnictwa w Europie. Najwyższy poziom notują kraje wschodniej i południowej Europy, ale problem jest obecny także na zachodzie kontynentu.

Komisja Europejska apeluje do państw członkowskich, by nawiązały ściślejszą współpracę i podejmowały środki mające na celu zwiększenie efektywności dochodzeń w sprawie handlu ludźmi w Unia Europejska (UE).

Polska – Krajowy Plan Działań

Polska, tak jak i inne kraje, w których ujawniane są przypadki handlu ludźmi, wdrożyła kompleksowe działania służące diagnozowaniu przypadków handlu ludźmi, stałemu monitoringowi tego zjawiska, przeprowadzaniu szkoleń oraz proponowaniu zmian legislacyjnych. Od 2003 r. rząd przedstawia Krajowy Plan Działań Przeciwko Handlowi Ludźmi. Kolejny taki plan na lata 2020–2021 przyjęty został w ubiegłym roku.

Wojewódzkie zespoły do spraw przeciwdziałania handlowi ludźmi zapewniają wsparcie ofiarom handlu ludźmi we współpracy z Krajowym Centrum Interwencyjno-Konsultacyjnym dla Ofiar Handlu Ludźmi.

Szczegółowe cele planu na lata 2020–2021 są następujące: 

•  podnoszenie społecznej świadomości dotyczącej zjawiska handlu ludźmi; 
•  podniesienie standardu wsparcia udzielanego ofiarom handlu ludźmi (w tym małoletnim ofiarom handlu ludźmi); 
•  poprawa skuteczności działań instytucji odpowiedzialnych za ściganie przestępstwa handlu ludźmi przez doskonalenie narzędzi prawnych, struktur oraz wdrażanie najlepszych praktyk;
•  podniesienie kwalifikacji przedstawicieli instytucji i organizacji zaangażowanych w przeciwdziałanie handlowi ludźmi i wsparcie ofiar tego przestępstwa;
•  pogłębienie wiedzy dotyczącej zjawiska handlu ludźmi i efektywności podejmowanych działań zwłaszcza w kontekście pracy przymusowej;
•  wzmocnienie współpracy międzynarodowej.  

Organy ścigania

Zgodnie z definicją wprowadzoną do polskiego kodeksu karnego w 2010 r. handlem ludźmi jest: werbowanie, transport, przekazywanie, przechowywanie lub przyjmowanie osoby, w celu jej wykorzystania, z zastosowaniem groźby lub użyciem siły bądź innych form przymusu. Wykorzystanie może obejmować prostytucję lub inne formy nadużyć seksualnych, przymusową pracę lub służbę, niewolnictwo lub praktyki podobne do niewolnictwa, zniewolenie albo usunięcie organów.

Zgodnie z art. 189a kk handel ludźmi w celach seksualnych i w celu pracy przymusowej zagrożony jest karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3 lata, a zatem stanowi zbrodnię. Z uwagi na wysoki stopień społecznej szkodliwości czynu karalne jest również przygotowanie do popełnienia tego przestępstwa (czyn zagrożony karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5). Ponadto art. 203 kk (zmuszanie do prostytucji) i art. 204 ust. 3 kk (zmuszanie do prostytucji małoletnich) przewidują karę pozbawienia wolności od roku do 10 lat.

W Komendzie Głównej Policji i jednostkach podległych od 2007 r. funkcjonują zespoły do walki ze współczesnym niewolnictwem, a od 2014 r. w KGP działa Wydział do Walki z Handlem Ludźmi.

W walce z handlem ludźmi polska Policja współpracuje z takimi organizacjami pozarządowymi, społecznymi i instytucjami użyteczności publicznej, jak: Krajowe Centrum Interwencyjno-Konsultacyjne dla Ofiar Handlu Ludźmi, Fundacja „La Strada”, Fundacja „Dzieci Niczyje”, ITAKA – Centrum Poszukiwań Ludzi Zaginionych, Stowarzyszenie „PoMOC” i Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji.

Ze względu na transgraniczny charakter tego przestępstwa niezbędna jest też międzynarodowa współpraca organów ścigania. Polska Policja współpracuje z instytucjami policyjno-prokuratorskimi, tj. Interpolem, Europolem, Eurojustem (Europejską Jednostką Współpracy Sądowej), Frontexem (Europejską Agencją Zarządzania Współpracą Operacyjną na Granicach Zewnętrznych Państw Członkowskich Unii Europejskiej) oraz z polskimi i zagranicznymi oficerami łącznikowymi. 

Elżbieta Sitek

zdj. Jacek Herok