Na handlu ludźmi przestępcy zyskują co roku około 32 bilionów USD. Gigantyczny zysk, przy jednocześnie niskich nakładach finansowych, sprawia, że co roku około 2 mln ludzi staje się towarem. Zwalczanie tego procederu stanowi wyzwanie dla wszystkich współczesnych państw.
RAPORT ONZ
W tegorocznym raporcie Biura Narodów Zjednoczonych ds. Narkotyków i Przestępczości (UNODC) przeanalizowano około 24 tys. przypadków handlu ludźmi udokumentowanych w 2016 roku w 142 krajach. 59 proc. analizowanych przypadków dotyczy wykorzystywania seksualnego, a 34 proc. pracy przymusowej – dwóch głównych motywów handlu ludźmi.
Najczęstszymi ofiarami handlu ludźmi na świecie są kobiety (70 proc. wszystkich przypadków), 21 proc. ofiar stanowią mężczyźni, a 7 proc. – dzieci. Kobiety sprzedawane są przede wszystkim do uprawiania nierządu. Większość przypadków handlu ludźmi ma miejsce w krajach pochodzenia ofiar, proceder ten jest szczególnie częsty w rejonach, gdzie toczą się konflikty i panuje bieda – na przykład w Afryce Subsaharyjskiej czy na Bliskim Wschodzie. Na terenach objętych konfliktami często kobiety lub dziewczynki z wielodzietnych rodzin są sprzedawane handlarzom, co zapewnia na jakiś czas byt reszcie rodziny.
Mężczyźni najczęściej zmuszani są do pracy przymusowej (82 proc. przypadków), są też zmuszani do bycia dawcami narządów. Dzieci natomiast są wykorzystywane seksualnie, zmuszane do żebractwa lub popełniania czynów przestępczych.
Liczba ujawnionych przestępstw zawiązanych z handlem ludźmi od lat nie maleje, natomiast według raportu ONZ jest pewien postęp – rośnie liczba instytucji, które zbierają informacje o tym procederze: w 2016 roku istniały one w 26 w krajach, w 2018 już w 65. Największy problem istnieje nadal przede wszystkim na Bliskim Wschodzie, w Afryce Subsaharyjskiej oraz w Azji, gdzie handel ludźmi kwitnie głównie w obrębie jednego państwa lub między regionami. Do przestępstw dochodzi także w krajach bogatych, do których przestępcy zwabiają ofiary fałszywymi ofertami pracy.
STARE PRZESTĘPSTWO – NOWE FORMY
Współczesne niewolnictwo może przybierać formę wykorzystania seksualnego, pracy przymusowej, handlu organami, zmuszania do żebractwa lub przymusowego małżeństwa. Nowym przejawem tego procederu jest wykorzystanie ludzi do wyłudzania świadczeń socjalnych i zasiłków.
Zgodnie z art. 189a k.k. handel ludźmi w celach seksualnych i w celu pracy przymusowej zagrożony jest karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3 lata, a zatem stanowi zbrodnię. Z uwagi na wysoki stopień społecznej szkodliwości czynu karalne jest również przygotowanie do popełnienia tego przestępstwa (czyn zagrożony karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5). Ponadto art. 203 k.k. (za zmuszanie do prostytucji ) i art. 204 ust. 3 (za zmuszanie do prostytucji małoletnich) przewidują karę pozbawienia wolności od roku do 10 lat.
Przez lata dominującą formą wykorzystania ofiar handlu ludźmi było zmuszanie do prostytucji, jednak od kilku lat wyraźnie wzrasta liczba ofiar pracy przymusowej. Polska jest krajem, skąd pochodzą ofiary werbowane do niewolniczej pracy za granicą (najczęściej do Wielkiej Brytanii, Holandii czy Niemiec) oraz krajem, w którym do takiej pracy przywożone są ofiary z Europy Wschodniej, a także z krajów azjatyckich, jak Filipiny, Tajlandia czy Chiny.
WSPÓŁRACA
Zwalczanie przestępstwa handlu ludźmi w Polsce oparte jest m.in. o założenia zawarte w Krajowym planie działań przeciwko handlowi ludźmi. W Komendzie Głównej Policji i jednostkach podległych od 2007 r. funkcjonują zespoły do walki ze współczesnym niewolnictwem. W 2014 roku powołano w ówczesnym Biurze Służby Kryminalnej Komendy Głównej Policji Wydział do Walki z Handlem Ludźmi. W komendach wojewódzkich Policji i KSP działają zespoły do walki z handlem ludźmi.
W walce z handlem ludźmi polska Policja współpracuje z takimi organizacjami pozarządowymi, społecznymi i instytucjami użyteczności publicznej, jak: Krajowe Centrum Interwencyjno-Konsultacyjne dla Ofiar Handlu Ludźmi, Fundacja „La Strada”, Fundacja „Dzieci Niczyje”, ITAKA – Centrum Poszukiwań Ludzi Zaginionych, Stowarzyszenie „PoMOC” i Międzynarodowa Organizacja ds. Migracji.
Ze względu na międzynarodowy charakter tego przestępstwa niezbędna jest też międzynarodowa współpraca organów ścigania. Polska Policja współpracuje z międzynarodowymi instytucjami policyjno-prokuratorskimi, tj. Interpolem, Europolem, Eurojustem (Europejska Jednostka Współpracy Sądowej), Frontexem (Europejska Agencja Zarządzania Współpracą Operacyjną na Granicach Zewnętrznych Państw Członkowskich Unii Europejskiej) oraz z polskimi i zagranicznymi oficerami łącznikowymi.
Ponadto polska Policja bierze udział w europejskiej platformie przeciwko zagrożeniom przestępczością „EMPACT”, składającej się m.in. z przedstawicieli 24 krajów Unii Europejskiej, Szwajcarii, a także Komisji Europejskiej. W ramach tej platformy ustalane są główne cele i zadania w zakresie zwalczania i zapobiegania handlowi ludźmi w Europie.
POSTĘPOWANIA KARNE
W 2018 r. w Polsce prokuratura wszczęła 79 dochodzeń w sprawach przekazanych jej przez Policję i Straż Graniczną. Większość postępowań dotyczyła przestępstw handlu ludźmi w celach wykorzystania seksualnego.
W 2018 roku Prokuratura Krajowa wprowadziła formalny mechanizm służący koordynacji działań prokuratury, Straży Granicznej i Policji, pozwalający organom ścigania kierować do ponownego rozpatrzenia umorzone lub oddalone postępowania dotyczące handlu ludźmi. Prokurator odpowiedzialny za koordynację dochodzeń w sprawie handlu ludźmi w Prokuraturze Krajowej może dokonywać przeglądu decyzji podjętych przez prokuratorów niższego szczebla, w tym decyzji o umorzeniu lub oddaleniu sprawy i oceniać słuszność tych decyzji. W 2018 roku Policja skierowała do Prokuratury Krajowej osiem takich spraw.
SZKOLENIA, PRELEKCJE, PROFILAKTYKA
Temat handlu ludźmi jest wciąż aktualny, a szkoleń i działań profilaktycznych nigdy za wiele. W lutym tego roku w Centrum Szkolenia Policji w Legionowie odbyło się międzynarodowe szkolenie przeprowadzone z inicjatywy Ambasady Wielkiej Brytanii w Warszawie, reprezentowanej przez oficera łącznikowego National Crime Agency Neila Holyoake, przy współudziale funkcjonariuszy Wydziału dw. z Handlem Ludźmi BK KGP. W szkoleniu wzięli udział przedstawiciele służb z Bułgarii, Czech, Litwy, Słowacji, Węgier, Wielkiej Brytanii i Polski.
Najwięcej szkoleń dla swoich funkcjonariuszy przeprowadziła w ubiegłym roku Straż Graniczna – odbyło je 835 funkcjonariuszy, a dotyczyły przede wszystkim procedur pomocy małoletnim ofiarom handlu ludźmi.
Na temat identyfikacji ofiar handlu ludźmi szkoleni są pracownicy konsularni, inspektorzy pracy, pracownicy ośrodków interwencji kryzysowej, urzędnicy przeprowadzający rozmowy z osobami ubiegającymi się o azyl, a także prokuratorzy i sędziowie.
Policjanci we współpracy z licznymi podmiotami, m.in. ze Strażą Graniczną, Ambasadą Brytyjską czy Fundacją „La Strada”, prowadzą także kampanie informacyjno-edukacyjne na temat zagrożeń wynikających z przestępstwa handlu ludźmi. Przed wakacjami organizowane są spotkania z młodzieżą w szkołach średnich, podczas których policjanci wyjaśniają, czym jest handel ludźmi oraz jakich zasad bezpieczeństwa należy przestrzegać przed wyjazdem za granicę, prezentowane są filmy profilaktyczne, broszury i ulotki informacyjno-edukacyjne.
Oryginalną kampanię przeprowadziła w marcu tego roku lubelska policja we współpracy z młodzieżą szkół średnich. Młodzież prezentowała na ulicach miasta różne formy współczesnego niewolnictwa, jak np. zmuszanie do niewolniczej pracy, żebractwo, pozyskiwanie organów, prostytucja. Przygotowano wystawę fotografii poświęconych ofiarom handlu ludźmi, a także zorganizowano seminarium skierowane do pracowników urzędów pracy, pomocy społecznej, pedagogów szkolnych oraz służb mundurowych. Udział w seminarium wzięli przedstawiciele Komendy Głównej Policji, policjanci z Wydziału Prewencji KWP w Lublinie oraz funkcjonariusze z lubelskiego garnizonu zajmujący się w swoich jednostkach problematyką zjawiska handlu ludźmi.
ELŻBIETA SITEK
W artykule wykorzystano dane z raportu ONZ oraz z raportu ambasady USA w Polsce.
Ilustracja z materiałów prasowych KSP
Informacje, konsultację prawną i wsparcie w sprawach związanych z handlem ludźmi uzyskać można w Krajowym Centrum Konsultacyjno-Interwencyjnym:
tel. 22 628 01 20,
email: info@kcik.pl.
oraz pod numerem infolinii, którą obsługują policjanci Wydziału dw. z Handlem Ludźmi Biura Kryminalnego KGP
tel. 664-974-934
email: handelludzmibsk@policja.gov.pl
Wybrane sprawy w br.
• W lutym tego roku we wspólnej akcji brytyjskich i polskich policjantów zatrzymano sześć osób, w większości obywateli polskich, podejrzanych o przestępstwo handlu ludźmi. Przestępcy zwabiali osoby będące w trudnej sytuacji życiowej i oferowali im pracę w Wielkiej Brytanii. Organizowali transport, następnie fikcyjnie zatrudniali, a potem wyłudzali należne ofiarom świadczenia socjalne. Suma wyłudzonych przez grupę zasiłków wynosi ponad milion funtów. Zatrzymano sześciu podejrzanych.
• W marcu br. dolnośląscy policjanci zatrzymali dwóch mężczyzn, którzy prowadząc pośrednictwo pracy, werbowali do pracy w Polsce obywateli Filipin. W sumie sprowadzili 76 osób, obiecując im wysokie zarobki. Na miejscu zabierali im paszporty, a świadczenie pracy wymuszali groźbami. Wysokość rzeczywistego wynagrodzenia znacznie różniła się od obiecanej przez pośredników. Cudzoziemcy mieszkali we względnie dobrych warunkach, jednak bez dokumentów nie mogli decydować o własnym losie. Obaj zatrzymani mężczyźni usłyszeli zarzuty dotyczące handlu ludźmi.
• Policjanci z wydziału kryminalnego KWP w Katowicach w kwietniu br. rozbili grupę przestępczą zajmującą się handlem ludźmi. Wykorzystując trudną sytuację życiową kobiet, werbowali je, obiecując pracę w nocnym klubie. Faktycznie zmuszali je do uprawiania nierządu, z którego wyłącznie oni czerpali zyski. Aresztowane zostały cztery osoby, w tym dwie kobiety.
• Policjanci z wydziału kryminalnego Komendy Miejskiej Policji w Zabrzu zajmujący się problematyką handlu ludźmi rozpracowali i doprowadzili do zatrzymania obywatela Bułgarii, który od 2014 roku zajmował się handlem ludźmi oraz czerpaniem korzyści z nierządu. Mężczyzna został zatrzymany w Warszawie, kiedy usiłował wywieźć z Polski swoją ofiarę, 22-letnią Bułgarkę, którą od 4 lat zmuszał do prostytucji. Zatrzymany zarobił na tym około 4 miliony złotych.
