Policyjnym aktem prawnym odnoszącym się do czynności dochodzeniowo-śledczych, uwzględniającym zmiany wprowadzone ustawą z 11 marca 2016 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 437) będą wytyczne KGP w sprawie wykonywania niektórych czynności dochodzeniowo-śledczych przez policjantów.

Ich projekt w trybie określonym w zarządzeniu nr 17 KGP z 14 maja 2014 r. w sprawie metod i form wykonywania w Policji zadań w zakresie legislacji, pomocy prawnej i informacji prawnej (Dz.Urz. KGP z 2014 r., poz. 38, z późn. zm.), zwanym dalej „zarządzeniem nr 17 KGP”, przygotowało Biuro Kryminalne KGP. Projekt został uzgodniony z Prokuraturą Krajową1.

Pragnę przybliżyć przyjęte w nim niektóre rozwiązania, głównie te, które można określić jako nowe, nieznane wytycznym nr 1 KGP z 23 lipca 2015 r. w sprawie wykonywania czynności dochodzeniowo-śledczych przez policjantów (Dz.Urz. KGP poz. 59)2.

UWAGI OGÓLNE

Zgodnie z par. 7 zarządzenia nr 17 KGP wytyczne są aktami nadzoru wydawanymi przez Komendanta Głównego Policji i, z jego upoważnienia, przez kierowników komórek organizacyjnych Komendy Głównej Policji. Wytyczne służą wyjaśnianiu treści aktów normatywnych i instruują o sposobie ich stosowania.

Omawiane w artykule wytyczne zawierają objaśnienie interpretacyjne oraz wskazówki instruktażowe dotyczące prowadzenia postępowania przygotowawczego, ale także postępowania sprawdzającego i innych form czynności dochodzeniowo-śledczych (par. 1 i 2). Zostały one opracowane z uwzględnieniem odnoszących się do udziału Policji w postępowaniu karnym przepisów regulaminów urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury oraz sądów powszechnych3. Oznacza to, że są one zharmonizowane z przepisami rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 7 kwietnia 2016 r. – Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury (Dz.U. poz. 508 i 1820). Powinno to sprzyjać dalszemu usprawnianiu współpracy Policji z jednostkami organizacyjnymi prokuratury w realiach zmienionej procedury karnej. Wytyczne uwzględniają polecenia i zalecenia z pism instrukcyjnych KGP kierowanych w związku z nowelą kwietniową do jednostek Policji. Składają się z 21 rozdziałów i zawierają 119 paragrafów.

ZAKRES PRZEDMIOTOWY

Przepisy rozdziału pierwszego określają zakres przedmiotowy wytycznych. Obejmuje on te praktyczne aspekty prowadzenia postępowania przygotowawczego, które mają szczególnie istotny wpływ na poprawność policyjnych czynności dochodzeniowo-śledczych wykonywanych podczas prowadzenia postępowań i czynności zleconych przez prokuratora, sąd lub referendarza sądowego, m.in. na podstawie ustawy z 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego ((Dz.U. z 2016 r., poz. 1749, 1948, 2138 i 2261), zwanej dalej „k.p.k.”. Zawierają one także wskazówki ułatwiające stosowanie przepisów regulujących: prowadzone w trybie art. 307 k.p.k. postępowanie sprawdzające; wykonywanie czynności zabezpieczających dowody w niezbędnym zakresie w trybie art. 17 par. 2, art. 308 i art. 488 par. 1 k.p.k. oraz art. 32e par. 1 ustawy z 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (Dz.U. z 2016 r., poz. 1654), zwanej dalej „u.p.n.”; wykonywanie czynności dowodowych w trybie art. 327 par. 3 i art. 488 par. 1 k.p.k. oraz art. 32e par. 4 u.p.n.

PRZYJMOWANIE ZAWIADOMIEŃ

W rozdziale 2 omówiono problematykę przyjmowania zawiadomień o przestępstwie, a także procedury w zależności od rodzaju zawiadomienia oraz osoby zawiadamiającej Zawierają one wyraźne wskazanie, że Policja zobowiązana jest przyjąć zawiadomienie o każdym przestępstwie bez względu na właściwość miejscową i rzeczową organu uprawnionego do prowadzenia postępowania4. Wprowadzono jednak pewien wyjątek (co jest novum) od zasady, że w każdym wypadku policjant zobligowany jest do przyjęcia zawiadomienia o przestępstwie. Będzie on mógł odstąpić od tej czynności, jeżeli okoliczności przytoczone w oświadczeniu osoby zawiadamiającej jednoznacznie wskazują na brak znamion czynu zabronionego, o którym mowa w art. 1 par. 1 ustawy z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. z 2016 r., poz. 1137 i 2138 oraz z 2017 r., poz. 244) lub będą wysoce nieprawdopodobne albo zbyt ogólnikowe, aby dać podstawę do zarządzenia czynności sprawdzających. Osoba ta, w miarę możliwości, powinna być pouczana o dalszym sposobie jej postępowania, np. o możliwości wytoczenia procesu cywilnego, złożenia skargi do innego uprawnionego organu, zawiadomienia właściwego organu o utracie dokumentu. W takiej sytuacji policjant będzie mógł sporządzić notatkę urzędową, którą pozostawiać się będzie bez biegu. Przyjęte rozwiązanie oznacza próbę zerwania z dotychczasową praktyką, w ramach której ewentualne wątpliwości policjanta co do przestępności czynu, które wyniknąć mogą ze wstępnej relacji osoby zawiadamiającej (która w sposób naturalny poprzedza spisanie tej relacji do protokołu), nie mogą stanowić podstawy odmowy przyjęcia zawiadomienia5. W rozdziale objaśniono także sposób prowadzenia postępowania sprawdzającego i wydawania postanowień o odmowie wszczęcia dochodzenia.

WSZCZĘCIE DOCHODZENIA

Rozdział 3 odnosi się do problematyki faktycznego i formalnego wszczęcia dochodzenia. Określono w nim czasowe aspekty wydawania postanowienia o wszczęciu dochodzenia, przyjmując rozwiązanie, że jeżeli okoliczności przytoczone w zawiadomieniu nie wymagają niezwłocznego podjęcia czynności (np. art. 308 k.p.k.) i dotyczą przestępstwa, dla którego właściwą formą postępowania jest:

– dochodzenie – policjant wyznaczony do prowadzenia postępowania wydaje postanowienie o jego wszczęciu niezwłocznie;

– śledztwo – Policja przesyła zawiadomienie prokuratorowi bezzwłocznie, aby prokurator mógł nadać dalszy bieg sprawie.

W przypadku ustalenia, że właściwą formą prowadzonego postępowania będzie dochodzenie, policjant, któremu postępowanie zostało przydzielone, będzie zobowiązany do wydania postanowienia o jego wszczęciu niezwłocznie. Mając na uwadze, że Policja nadal nie ma obowiązku zawiadomienia prokuratora o wszczęciu dochodzenia, pozostawiono właściwym komendantom Policji inicjatywę ustalania z właściwym prokuratorem sposobu informowania go o wszczętych przez Policję dochodzeniach.

CZYNNOŚCI DOWODOWE

W rozdziałach 4–13 wyjaśniono praktyczne aspekty związane z warunkami, organizacją i dokonywaniem poszczególnych czynności dowodowych. Sformułowano także ogólne wskazówki dotyczące przeprowadzania dowodów, a w tym zakresie uwzględniono techniczno-kryminalistyczne i metodyczne aspekty dokonywania czynności dowodowych. Opisano dokumenty, w których utrwalane są ich przebieg i wyniki. Dotychczasowe uregulowania uzupełniono o zagadnienie przyznawania należności uczestnikom postępowania – wydawanie postanowienia w przedmiocie kosztów postępowania. Wskazano, kiedy zbędnym będzie jego wydanie – wówczas, jeżeli kwota należności jest określona w przepisach wykonawczych (np. ryczałty) lub została wcześniej uzgodniona z podmiotem uprawnionym do jej otrzymania (np. umowa przechowania).

ŚRODKI PRZYMUSU

W rozdziale 14 pt. „Środki przymusu w postępowaniu przygotowawczym” omówiono problematykę procesowego zatrzymania osoby. Ponadto w rozdziale omówiono problematykę występowania do prokuratora o zastosowanie, zmianę lub uchylenie środków zapobiegawczych oraz kar porządkowych.

Wytyczne eksponują zasadę, że policjant natychmiast6 po zatrzymaniu osoby informuje ustnie tę osobę o przyczynach zatrzymania i o przysługujących jej prawach, w szczególności o prawie do skorzystania z pomocy adwokata lub radcy prawnego oraz o prawie do złożenia oświadczenia i odmowy złożenia oświadczenia (prawo do milczenia), a także innych prawach wskazanych w art. 244 par. 2 k.p.k., a następnie wysłuchuje ją (par. 87 ust. 1). Wskazano, że zatrzymanemu na jego żądanie należy niezwłocznie umożliwić nawiązanie kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym, a także bezpośrednią z nimi rozmowę7. Obecność policjanta podczas tej rozmowy może mieć charakter wyjątkowy i musi być uzasadniona szczególnymi okolicznościami.

PROWADZENIE POSTĘPOWANIA

W rozdziale 15 wskazano praktyczne aspekty wnioskowania do prokuratora o przedłużenie okresu prowadzenia postępowania. Wskazówki dotyczą postępowania wszczętego przez Policję lub powierzonego przez prokuratora do prowadzenia. Określony został także tok postępowania policjanta w związku z zawieszeniem dochodzenia lub śledztwa oraz wskazano praktyczne aspekty tej czynności procesowej.

Uregulowania rozdziału 16 określają zakres samodzielności policjanta w zakresie wyłączania materiałów postępowania do odrębnego prowadzenia w śledztwie oraz  w dochodzeniu, w których prokurator przedłużył czas trwania.

W rozdziale 17 uregulowano problematykę kończenia postępowania przygotowawczego prowadzonego przeciwko osobie. Problematyka ta uległa całkowitej zmianie w porównaniu do stanu sprzed 15 kwietnia 2016 r. Wskazano, że zaznajomienie podejrzanego z materiałami dochodzenia następuje na wniosek podejrzanego lub jego obrońcy po przeprowadzeniu w dochodzeniu czynności wystarczających do wystąpienia do prokuratora z wnioskiem o sporządzenie i wniesienie do sądu: wniosku o wydanie wyroku skazującego; aktu oskarżenia; wniosku o warunkowe umorzenie postępowania; wniosku o umorzenie postępowania ze względu na niepoczytalność podejrzanego i zastosowanie wobec niego środków zabezpieczających.

Zawarto w nim wskazówkę, że przy określaniu terminu zaznajomienia podejrzanego z materiałami dochodzenia należy brać pod uwagę kryteria rzeczowe tej czynności, a w szczególności obszerność materiału dowodowego, jego czytelność oraz indywidualne zdolności percepcyjne podejrzanego. Wskazano, że bezpośrednio przed tą czynnością lub w innym wyznaczonym przez policjanta poprzedzającym tę czynność terminie podejrzany i jego obrońca mają prawo do przejrzenia akt dochodzenia. W wytycznych podkreślono, że z chwilą powiadomienia podejrzanego lub obrońcy o terminie końcowego zaznajomienia z materiałami dochodzenia pokrzywdzonemu, jego pełnomocnikowi lub przedstawicielowi ustawowemu nie można odmówić udostępnienia akt, umożliwienia sporządzania odpisów lub kopii oraz wydania odpisów lub kopii. Dlatego, też o terminie zaznajomienia podejrzanego z materiałami dochodzenia zawiadamia się pokrzywdzonego, jego pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego, w celu umożliwienia im złożenia w terminie 3 dni od daty zaznajomienia podejrzanego z materiałami dochodzenia wniosków o uzupełnienie dochodzenia.

W rozdziale tym uregulowano także problematykę sporządzania przez policjanta prowadzącego dochodzenie aktu oskarżenia.

Dodany nowy rozdział, 19. Reguluje on zadania policjanta w postępowaniu zażaleniowym. Dokonano w nim odpowiedniej adaptacji znanego policjantom materiału instrukcyjnego odnoszącego się do udziału Policji w procedurze zażaleniowej.

UMORZENIE POSTĘPOWANIA

W rozdziale 18 uregulowano problematykę umorzenie postępowania. W przypadku wydawania postanowienia o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw, wskazano, że wydaje się je niezwłocznie po stwierdzeniu braku danych stwarzających dostateczne podstawy do wykrycia sprawcy w drodze dalszych czynności procesowych. Uznano, że przesłanka ta istnieje w szczególności w przypadku, gdy na miejscu zdarzenia nie ujawniono śladów działania sprawcy nadających się do badań identyfikacyjnych, a w trakcie czynności, o których mowa w art. 304a k.p.k., pokrzywdzony zeznał, że: w czasie popełniania przestępstwa nie miał bezpośredniego kontaktu ze sprawcą lub kontakt był krótkotrwały; nie jest w stanie odtworzyć wyglądu sprawcy; nie było innych świadków przestępstwa; nie ujawniono śladów działania sprawcy.

Nowym rozwiązaniem jest możliwość wydania postanowienia o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw także w dochodzeniu, którego okres prowadzenia został przedłużony.

PODJĘCIE POSTĘPOWANIA

W rozdziale 20 uregulowano problematykę podjęcia na nowo postępowania, w różnych sytuacjach procesowych, a także podjęcie na nowo umorzonego dochodzenia wpisanego do rejestru przestępstw. Wytyczne jednoznacznie rozstrzygają, że po umorzeniu postępowania, z wyłączeniem umorzonego w trybie rejestrowym (art. 325f par. 1 k.p.k.), Policja może dokonywać niezbędnych czynności dowodowych w celu sprawdzenia (ustalenia), czy istnieją podstawy do podjęcia na nowo lub wznowienia postępowania, tylko na zlecenie prokuratora. Natomiast dochodzenie umorzone w trybie rejestrowym może być podjęte na nowo przez Policję, jeżeli zostały ujawnione dane pozwalające na wykrycie sprawcy. Nowym rozwiązaniem jest przyjęcie jako zasady (podobnie jak w prokuraturze), że podjęcia dochodzenia na nowo dokonuje się w jednostce organizacyjnej Policji, w której zostało wydane postanowienie o umorzeniu dochodzenia i wpisaniu sprawy do rejestru przestępstw. Dopiero po podjęciu dochodzenie może być przejęte do dalszego prowadzenia przez inną jednostkę organizacyjną Policji lub inny organ.

Przedstawiając tę ogólną charakterystykę nowych wytycznych KGP w sprawie wykonywania czynności dochodzeniowo-śledczych przez policjantów, zastępujących wytyczne KGP z 2015 r., wyrażam przekonanie, że ich wdrożenie do praktyki policyjnej nastąpi bez większych problemów, gdyż w zasadniczym zakresie odnoszą się one do instytucji procesowych dobrze znanego policjantom modelu postępowania przygotowawczego obowiązującego do 30 czerwca 2015 r. 

insp. w st. spocz. ROMAN WOJTUSZEK
gł. specjalista WDŚ BK KGP

1 W dniu 10 marca 2017 r. WYTYCZNE nie zostały jeszcze podpisane przez KGP i ogłoszone.

2 W dalszej części artykułu używany będzie wyraz „wytyczne” zamiast wyrazów „projekt wytycznych”.

3 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z  23 grudnia 2015 r. – Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. poz. 2316 oraz z 2016 r. poz. 418, 517, 970 i 2070).

4 § 4. 1. Ustne zawiadomienie o przestępstwie, z uwzględnieniem ust. 2, powinno być przyjęte od każdej osoby, która w tym celu przybyła do jednostki organizacyjnej Policji, zwanej dalej „jednostką Policji” – również wtedy, gdy inna jednostka Policji lub inny organ ścigania jest właściwy miejscowo lub rzeczowo do prowadzenia postępowania przygotowawczego, zwanego dalej „postępowaniem”.

5 W regulaminie prokuratury przyjęto rozwiązanie: § 119 1. Prokurator – niezależnie od właściwości miejscowej i rzeczowej – przyjmuje ustne zawiadomienie o przestępstwie w sprawach, o których mowa w art. 309 pkt 2 i 3 k.p.k. W pozostałych sprawach prokurator przyjmuje zawiadomienie o przestępstwie osobiście, jeżeli osoba zgłaszająca wyrazi taką wolę, lub poucza tę osobę o możliwości złożenia ustnego zawiadomienia o przestępstwie do innego organu uprawnionego do prowadzenia postępowania przygotowawczego lub złożenia w prokuraturze zawiadomienia o przestępstwie w formie pisemnej.

6 Wg Słownika języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego – natychmiast «w tej samej chwili, bezpośrednio po czymś».

7 POSTANOWIENIE SN z dnia 13 października 2011 r. III KK 64/11 – „Niezwłoczne umożliwienie kontaktu z adwokatem, o którym stanowi art. 245 § 1 k.p.k., nie oznacza jednak, że kontakt ten ma nastąpić „natychmiast”, ponieważ termin ten musi być interpretowany z uwzględnieniem realiów konkretnej sprawy, a przede wszystkim możliwości technicznych i uwarunkowań wynikających z obowiązujących regulacji prawnych, w tym wiążących się z ustanowieniem obrońcy z urzędu”.